Księgozbiór klasztoru dominikańskiego w Krasnymborze w XVIII wieku
Katarzyna Zimnoch
Zakład Filologicznych Badań Interdyscyplinarnych, Wydział Filologiczny, Uniwersytet w Białymstoku , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4237-9675
Abstrakt
Dominikański klasztor w Krasnymborze w województwie trockim został ufundowany w 1684 roku przez Konstancję Chreptowiczową z Dolskich, wdowę po Samuelu Litaworze Chreptowiczu, chorążym starodubowskim, i jej syna Andrzeja. Był to niewielki konwent dominikański należący do prowincji litewskiej pw. Anioła Stróża, który funkcjonował na pograniczu Korony Polskiej i Litwy. Od początku jego powstania zakonnicy starali się zgromadzić odpowiedni księgozbiór. Dzięki zachowanym źródłom, Aktom Konsystorza Generalnego Diecezji Augustowskiej, obecnie przechowywanym w Archiwum Diecezjalnym w Łomży, możemy poznać krasnoborską bibliotekę dominikańską w XVIII wieku. Zawartość księgozbioru wskazuje, że miał on służyć zakonnikom w formacji duchowej i ich pracy duszpasterskiej. Zakon kaznodziejski słynął z ewangeliczno-apostolskiego stylu w walce o dusze ludzkie, stąd znaczną część księgozbioru klasztornego stanowiła literatura teologiczna i homiletyczna, miała ona pomagać w działalności kaznodziejskiej oraz w prowadzeniu misji. Dominikanie krasnoborscy sprawowali również opiekę nad obrazem maryjnym (obraz Matki Bożej Różańcowej), co również wpłynęło na zawartość księgozbioru. W konwencie zgromadzono także literaturę, którą można określić jako polemiczną. Warto zwrócić uwagę, że w omawianym dominikańskim księgozbiorze, mimo że należał do niewielkiego konwentu, znalazło się kilka bardzo cennych zabytków piśmienniczych. Są to ważne ślady po istniejącej niegdyś w tym miejscu placówce zakonnej, która miała być siłą duchową i kulturową oddziałującą na region w którym funkcjonowała.
Słowa kluczowe:
księgozbiory historyczne, księgozbiory klasztorne, Krasnybór, dominikanie (prowincja litewska, województwo trockie)Bibliografia
Barącz S., Cudowne Obrazy Matki Najświętszej w Polsce, [Lwów] 1891.
Barącz S., Rys dziejów. Zakony Kaznodziejskie w Polsce, t. 2, Lwów 1861.
Brzozecki S., Litewska prowincja dominikanów, w: Dominikanie, Gdańsk, Polska, Europa. Materiały z konferencji międzynarodowej pt. Gdańskie i Europejskie Dziedzictwo zakonu dominikanów w dziejach Gdańska, red. A. Dekański, Gdańsk-Pelplin 2003, s. 139-165.
Čepienė K., Petrauskienė I., Vilniaus akademijos spaustuves leidiniai 1576-1805, Vilnius 1979.
Dobroński A., Krasnybór i dominikanie, Białystok 1993.
Evangelia toto anno 1753: pirmā latgaliešu grāmata, oprac. A. Stafecka, Ryga 2004.
Flaga J., Działalność duszpasterska zakonów w drugiej połowie XVIII wieku, Lublin 1986, s. 41-138.
Gach P.P., Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914, Lublin 1984.
Gałwiaczek T., Metafizyka w pejzażu. Obraz świata w kazaniach dominikańskich z I połowy XVIII wieku, w: Dominikanie na ziemiach polskich w epoce nowożytnej, red. A. Markiewicz, M. Miławicki, Kraków 2009, s. 285-326.
Georgius Elger 1585-1672. Geistliche Catholische Gesänge… (Braunsberg 1621), oprac. M. Grudule, J. Prusinowska, M. Solarz, Warszawa 2018.
Grzebień L., Zaryczny J., Języki narodowe w działalności jezuitów w Inflantach, „Analecta Cracoviensia”, (1995) nr 27, s. 404-405.
Grzebień L., Znaczenie jezuitów w Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII w., „Studia Bobolanum”, 3 (2010) s. 49-50.
Guzewicz W., Skawiński R., Sanktuaria w diecezji ełckiej (1992-2012), „Civitas et lex”, (2017) nr 3 (15), s. 67-76.
Gwiazda H., Fundacja i fundatorzy klasztorów dominikańskich w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1648-1696, w: Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222–1972, t. 1, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1975, s. 607-645.
Gwioździk J., Biblioteka w kulturze zakonnej. Zarys problematyki, w: Biblioteki kościelne i klasztorne w Polsce. Historia i współczesność, red. H. Olszar, B. Warząchowska, Katowice 2009, s. 54-64.
Jemielity W., Sanktuaria maryjne w diecezji łomżyńskiej, Łomża 1991.
Jemielity W., Zakonnicy w duszpasterstwie, diecezja augustowska czyli sejneńska, „Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny”, 41 (1998) nr 1-2, s. 149-171.
Keferstein H., Pisarze związani z Braniewem na przełomie XVI-XVII wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, (1980) nr 4, s. 507-530.
Kolbuszewski S.F., Łukaszewicz Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław 1973, s. 540-541.
Kościół katolicki na Podlasiu. Zbiór dokumentów erekcyjnych i funduszowych. Krasnybór, wstęp i oprac. G. Ryżewski, Białystok 2000.
Krahel T., Zarys dziejów (archi)diecezji wileńskiej, „Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża”, 5-6 (1987-1988) s. 7-72.
Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wilno 1910.
Łopaciński H., Najdawniejsze słowniki polskie drukowane, „Prace Filologiczne”, 5 (1899) s. 393-454, 586-605.
Maciejewski J., Specyfikacja rękopiśmiennego obiegu literatury w XVI-XVIII wieku, „Napis”, Seria VIII (2002) s. 3-14.
Maroszek J., Klasztory Podlasia. Źródła kultury i świadomości narodowej, Białystok 1995.
Miławicki M., Dominikanie na kresach wschodnich Rzeczypospolitej Obojga Narodów (teren dzisiejszej Białorusi), „ Folia Historica Cracoviensia”, 20 (2014) s. 95-153.
Miławicki M., Inwentarze i spisy bibliotek klasztorów dominikańskich skasowanych w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w XIX w. Stan źródeł i miejsca ich przechowywania, „Hereditas Monasteriorum”, 1 (2012) s. 141-172.
Miławicki M., Miejsce religijności ludowej w działalności duszpasterskiej dominikanów w Polsce północno-wschodniej w okresie staropolskim, w: Parafia rzymskokatolicka w Choroszczy. 550 lat. Księga Jubileuszowa, red. T. Kasabuła, A. Szot. Białystok 2009, s. 101-221.
Moskal T., Dzieła homiletyczne kaznodziejów dominikańskich w XVIII-wiecznych bibliotekach archidiakonatu sandomierskiego, „Saeculum Christianum”, 16 (2009) nr 1, s. 129-136.
Pacevičius A., Vienuolunų bibliotekos Lietuvoje 1795-1864 metais, Vilnius 2005.
Pacevičius A., Žemaičių Kalvarijos dominikonų bibliotekos autoriai ir knygos 1820 metais, „Knygotyra”, 36 (2000) s. 290-309.
Pelczar J.S., Zarys dziejów kaznodziejstwa w kościele katolickim, cz. 2: Kaznodzieje Polsce, t. 2, Kraków 1896.
Petkus V., Dominikonai lietuvos kultūroje, Vilnius 2004.
Pidłypczak-Majerowicz M., Biblioteki i bibliotekarstwo zakonne na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej w XVII–XVIII wieku, Wrocław 1996.
Połujański A., Kościół w Krasnymborze, w: Wieniec, Pismo zbiorowe ofiarowane Stanisławowi Jachowiczowi, t. 2, Warszawa 1858, s. 371-371.
Poplatek J., Świerkowski K., Elger Jerzy (1586-1672), w: Polski słownik biograficzny, t. 6, Kraków 1948, s. 227.
Potocki A., Biblioteka w dominikańskim studium, „Teofil”, 18 (2002) nr 2, s. 159-169.
Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław 1995.
Ryżewski G., Ród Chreptowiczów herbu Odrowąż. Dobra i kariera Chreptowiczów, Kraków 2006.
Ryżewski G., Sztabin. Dzieje obszaru gminy Sztabin od czasów najdawniejszych do współczesności, Białystok-Sztabin 2002.
Szot A., Biblioteka dominikańska w Różanymstoku, „Bibliotekarz Podlaski” 2004, nr 8, s. 64-78.
Szpor R., Biblioteka i archiwum świadkami życia wspólnoty dominikańskiej, „Życie i Myśl”, 27 (1977) nr 10, s. 45-56.
Ślusarska M., Kaznodziejstwo epoki stanisławowskiej – inspiratorzy, twórcy, odbiorcy, „Napis”, Seria II (1995) s. 106.
Świerkowski K., Wilno kolebką drukarstwa łotewskiego, Wilno 1932.
Tomalska J., Słynące łaskami obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem w kościołach dominikańskich zachodniej części dawnego województwa trockiego, w: Dominikanie na ziemiach polskich w epoce nowożytnej, red. A. Markiewicz, M. Miławicki, Kraków 2009, s. 369-392.
Vilniaus universiteto bibliotekos paleotipai. Katalogas, oprac. N. Feigelmanas, I. Daugirdaitė, P. Račius, Vilnius 2003.
Witkowska A., The Cult of the Virgin Mary in Polish religiousness from the 15-th to the 17-th Century, w: The common Christian roots of the European nations. An international colloqium in the Vatican, t. 2, Florence 1982, s. 467-478.
Wołyniak [Giżycki Jan Marek], Wiadomości o dominikanach prowincji litewskiej, cz. 1, Kraków 1917, s. 122.
Wróbel W., Biblioteka klasztoru dominikanów w Choroszczy w 1828 r. i starodruk St-47 ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku, w: Małe miasta. Ślady przeszłości, red. M. Zemło, Lublin 2017, s. 257-274.
Zawadzka K., Ze źródeł i stanu badań dotyczących dawnych klasztornych bibliotek dominikanów w polskich prowincjach, „Nasza Przeszłość”, 39 (1973) s. 226.
Zimnoch K., Biblioteka dominikańska w Choroszczy w XVII wieku, w: Parafia rzymskokatolicka w Choroszczy – 550 lat: księga jubileuszowa, red. T. Kasabuła, A. Szot, Białystok 2009, s. 135-148.
Zimnoch K., Historyczna biblioteka dominikańska w Różanymstoku w świetle dziewiętnastowiecznych źródeł inwentarzowych – język i proweniencja wydawnicza księgozbioru, „Studia Podlaskie”, 21 (2013) s. 127-147.
Zimnoch K., Historyczne księgozbiory dominikańskie w powiecie grodzieńskim województwa trockiego w XVII-XIX wieku, w: Arma nostrae militiae. Kultura książki i pisma Zakonu Kaznodziejskiego na ziemiach polskich, red. I. Pietrzkiewicz, M. Miławickiego, Poznań 2019, s. 69-85.
Żmuda R., Bibliografia publikacji o bibliotekach kościelnych za lata 1945-2015, Łódź 2016.
Zakład Filologicznych Badań Interdyscyplinarnych, Wydział Filologiczny, Uniwersytet w Białymstoku
dr historii, adiunkt w Zakładzie Filologicznych Badań Interdyscyplinarnych
https://orcid.org/0000-0002-4237-9675