Władze państwowe wobec Kościoła rzymskokatolickiego w powiecie opatowskim w latach 1933-1939
Bogdan Stanaszek ks.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-6288-6298
Abstrakt
W artykule przedstawiono jak w świetle sprawozdań starosty prezentował się Kościół rzymskokatolicki na terenie powiatu opatowskiego w latach 1933-1939. Niektóre informacje uzupełniono dokumentami z archiwów kościelnych. Problematykę zgrupowano wokół dwóch kwestii: problemów wewnętrznych Kościoła oraz styku spraw publicznych i wyznaniowych. W tej pierwszej grupie mieściły się uroczystości kościelne, inwestycje budowlane, ale też konflikty w parafiach, problemy dotyczące bezpieczeństwa oraz zmiany personalne. Uwagę starostów zwracały obchody z udziałem biskupów. Sporo miejsca poświęcono świętu Chrystusa Króla, patronującego Akcji Katolickiej oraz rocznicom koronacji papieża Piusa XI. Sygnalnie pojawiały się informacje o rekolekcjach i misjach parafialnych oraz zakonach zaangażowanych w ich przeprowadzenie. Rzadko wspominano o pielgrzymkach oraz inwestycjach budowlanych. Władze państwowe interesowały się konfliktami, do których dochodziło w parafiach. W sprawozdaniach odnotowano kilka napadów bandyckich na plebanie i duchownych oraz wybryki chuligańskie i profanacje. Zmiany personalne w obsadzie placówek duszpasterskich zauważane były w przypadku proboszczów, a wyjątkowo wikariuszy. W drugiej części artykułu przedstawiono tematykę dotyczącą społeczno-politycznej aktywności duchownych. Starostowie odnotowywali udział księży w uroczystościach patriotycznych i świeckich. Czasem pojawiały się wzmianki o nabożeństwach związanych z zawodami sportowymi. Analizowano echa aktualnych wydarzeń politycznych oraz obchodów związanych z kultywowaniem pamięci o marszałku Józefie Piłsudskim. Zwracano uwagę na wpływy Stronnictwa Narodowego wśród duchowieństwa i oddziaływanie na młodzież katolicką. Pojawiały się wiadomości o konfliktach kleru z radykalnym, sanacyjnym Legionem Młodych. Odnotowywano spory między duchowieństwem rzymskokatolickim i polskokatolickim. Uwagę zwróciło kilka publicznych wypowiedzi duchownych skierowanych przeciw Żydom, krytykujących ich zachowanie podczas procesji Bożego Ciała. W latach trzydziestych odnotowano przypadki postaw antysemickich związanych z bojkotem żydowskich placówek handlowych.
Słowa kluczowe:
powiat opatowski, diecezja sandomierska, województwo kieleckie, Kościół rzymskokatolicki, Polska międzywojenna, konflikty wyznanioweBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Diecezji Sandomierskiej (ADS)
sygn. G-704, Akta domów katolickich w diecezji sandomierskiej (1937-1954).
brak sygn., Akta kościoła parafialnego św. Michała w Ostrowcu Świętokrzyskim z lat 1844-1983.
sygn. FB-84, Akta personalne ks. Borowiec Józef.
sygn. FC-77, Akta personalne ks. Czarkowski Antoni.
sygn. FD-9, Akta personalne ks. Dabrowski Jan.
sygn. FG-24, Akta personalne ks. Gąsiorowski Władysław.
sygn. FG-41, Akta personalne ks. Gluza Bolesław.
sygn. FG-46, Akta personalne ks. Głogowski Bronisław.
sygn. FK-1, Akta personalne ks. Kacperski Roman.
brak sygn., Akta personalne ks. Pieniążek Władysław.
brak sygn., Akta personalne ks. Pióro Szymon.
brak sygn., Akta personalne ks. Podwysocki Józef.
brak sygn., Akta personalne ks. Posłuszyński Paweł.
brak sygn., Akta personalne ks. Przygoda Jacek.
brak sygn., Akta personalne ks. Radzik Józef.
brak sygn., Akta personalne ks. Witkowski Jan.
brak sygn., Akta personalne ks. Wodecki Wacław.
brak sygn., Akta personalne ks. Wróblewski Jan.
brak sygn., Akta personalne ks. Zych Jan.
brak sygn., Księga misji parafialnych diecezji sandomierskiej założona w roku 1931.
Archiwum Parafii św. Michała w Ostrowcu Świętokrzyskim
brak sygn., Księga wizytacji kanonicznych.
Archiwum Państwowe w Kielcach. Oddział w Sandomierzu (APKOS)
Starostwo Powiatowe Opatowskie (SPO)
sygn. 24/3/1, Sprawozdania starosty opatowskiego (1933-1937).
sygn. 24/3/2, Sprawozdania starosty opatowskiego (1934-1939).
sygn. 24/3/3, Sprawozdania starosty opatowskiego (1938-1939).
Źródła drukowane
Listy pasterskie, orędzia, odezwy Episkopatu Polski 1918-1939, wydanie i opracowanie A. Gąsior, J. Królikowski, Kraków 2018.
Opracowania
Brzoza Czesław, Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej, Kraków 2003.
Gapys Jerzy, Relacje polsko-żydowskie w województwie kieleckim w latach 1918-1939. Wybrane zagadnienia, „Kieleckie Studia Teologiczne”, 15 (2016) s. 159-184.
Kijek Kamil, Zanim stał się Przytyk. Ruch narodowy a geneza zajść antyżydowskich w wojewódzkie kieleckim w latach 1931-1935, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, (2018) nr 14, s. 45-79. (Crossref)
Krasowski Krzysztof, Episkopat katolicki w II Rzeczypospolitej. Myśl o ustroju państwa – postulaty – realizacja, Warszawa 1992.
Markowski Mieczysław B., Między wojnami światowymi 1918-1939, w: Ożarów. Dzieje miasta i gminy, red. F. Kiryk, Kraków 2009, s. 409-444.
Mierzwa Janusz, Słownik biograficzny starostów Drugiej Rzeczypospolitej, t. 1, Łomianki 2018.
Osiemdziesiąt lat kościoła i parafii Najświętszego Serca Jezusowego w Ostrowcu Świętokrzyskim, red. M. Bryła-Mazurkiewicz, W Brociek, J. Grochala, Ostrowiec Świętokrzyski 2013.
Schenk Wacław, Służba Boża, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 2, Poznań 1979, s. 109-113.
Sioma Marek, Myśl polityczna Legionu Młodych – Akademickiego Związku Pracy dla Państwa. Wprowadzenie do tematu, „Humanities and Social Sciences”, 20 (2015) nr 22(2), s. 133-153. (Crossref)
Sołdyga Przemysław, Główne płaszczyzny konfliktu Kościoła katolickiego z obozem piłsudczykowskim w Drugiej Rzeczypospolitej, „Res Historica”, 51 (2021) s. 569-560.
Stanaszek Bogdan, Duchowieństwo diecezji sandomierskiej w latach 1918-1939, Lublin 1999.
Stanaszek Bogdan, Nowakowski Ryszard, Tylec Piotr, Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX-XX w., t. 3, M-R, Sandomierz 2017.
Stanaszek Bogdan, Nowakowski Ryszard, Tylec Piotr, Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX i XX w, t. 4, S-Ż, biskupi i uzupełnienia, Sandomierz 2019.
Stanaszek Bogdan, Parafia św. Michała w Ostrowcu Kieleckim (Świętokrzyskim) w latach 1918-1945, w: Parafia św. Michała w Ostrowcu Świętokrzyskim 1614-2016, red. B. Stanaszek, Ostrowiec Świętokrzyski 2016, s. 137-245.
Stanaszek Bogdan, Usunąć biskupa! Władze PRL wobec ordynariusza diecezji sandomierskiej Jana Kantego Lorka, Sandomierz 2004.
Tomasiewicz Jarosław, Między „narodowym komunizmem” a „faszyzmem lewicy”. Ideologia Legionu Młodych (1930-1939), „Społeczeństwo i Polityka”, (2011) nr 1, s. 195-210, https://www.academia.edu/35600068/Ideologia_Legionu_M%C5%82odych_1930_1939_pdf (dostęp: 31.05.2022).
Tomaszewski Jerzy, Zarys dziejów Żydów w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1990.
Tryk Krzysztof, Związek Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej w diecezji sandomierskiej w latach 1919-1934, Lublin 2004 [mps w Bibliotece WSD w Sandomierzu i Bibliotece Uniwersyteckiej KUL].
Warchoł Edward, Polski Narodowy Kościół Katolicki w Polsce (1922-1952), Radom 1995.
Netografia
Gminy żydowskie, http://swietokrzyskisztetl.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=67&sub=9#strona (dostęp: 31.05.2022).
http://archpoznan.pl/pl/ksiadz-stanislaw-streich (dostęp: 9.02.2022).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-6288-6298
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
