Losy świątyń i wspólnot rzymskokatolickich w obwodzie kamieniecko-podolskim (chmielnickim) w latach 1944-1964
Władysław Rożkow
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , PolskaAbstrakt
Celem artykułu jest przestawienie sowieckiej polityki wyznaniowej wobec Kościoła rzymskokatolickiego w obwodzie kamieniecko-podolskim (chmielnickim) na Ukrainie w latach 1944-1964, ze szczególnym uwzględnieniem przedsięwzięć władz państwowych ukierunkowanych na likwidację katolickich obiektów sakralnych. Akcja masowego zamykania świątyń rozpoczęta przez Sowietów na przełomie lat 1946-1947, mimo że nie była do końca zrealizowana, przeniosła znaczne rezultaty. W 1964 r. z ponad 30 funkcjonujących po wojnie świątyń katolickich, w obwodzie kamieniecko-podolskim (chmielnickim) pozostało jedynie 11: w Gródku Podolskim, Gołuzubińcach, Mińkowcach, Manikowcach, Podleśnym Mukarowie, Derażni, Kitajgrodzie, Latyczowie, Strudze, Greczanach i Połonnem. Pretekstem do zamykania kościołów był brak stałego duszpasterza, niewielka liczba wiernych, zły stan techniczny pomieszczeń czy też zbyt mała odległość świątyni od innych budynków sakralnych. Niekiedy powodem była np. pilna potrzeba założenia domu kultury, szkoły bądź biblioteki. Zgodnie z zarządzeniem pełnomocnika Rady ds. kultów religijnych zamknięte świątynie mogły być przeznaczone wyłącznie dla celów kulturalno-oświatowych. W rze czywistości jednak wiele kościołów, zwłaszcza na wsi, przekształcanych było na magazyny gospodarcze. W zależności od sytuacji w poszczególnych regionach zamknięte kościoły przeznaczane były na cele kulturalno-oświatowe, gospodarcze, nierzadko też ulegały dewastacji. W świątyniach przejętych przez władze państwowe natychmiast zdejmowano krzyże. By zatrzeć sakralny charakter budynków, rozbierano również wieże kościelne i deformowano fasady świątyń.
Słowa kluczowe:
Religia w ZSRR, Kościół rzymskokatolicki, Podole, świątynie katolickieBibliografia
Antkiewicz Z., Satanów, w: Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. M. Jakubowski, M. Sas, F. Walczyna, Warszawa 2016, s. 125-128.
Bania Z., Wiraszka M., Kamieniec Podolski. Miasto – legenda. Zarys dziejów urbanistyki i architektury od czasów najdawniejszych do współczesności, Warszawa 2001.
Biletska M., Ks. Władysław Wanags MIC i jego posługa na Podolu w latach 1977- 2001, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 107 (2017) s. 33-62.
Berezdów, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 1, Warszawa 1880, s. 141.
Czercze, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 1, Warszawa 1880, s. 797.
Dzwonkowski R., Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917-1939. Martyrologium, Lublin 1998.
Dzwonkowski R., Religia i Kościół katolicki w ZSRS oraz w krajach i na ziemiach okupowanych 1917-1991: kronika, Lublin 2010.
Dzwonkowski R., Za wschodnią granicą 1917-1993. O Polakach i Kościele w dawnym ZSRR z Romanem Dzwonkowskim rozmawia Jan Pałyga, Warszawa 1993.
Dzwonkowski R., Z historii Kościoła katolickiego w ZSRS 1917-1991: pogadanki w Radiu Watykańskim, Ząbki 2005.
Iwanicki K., Katedra w Kamieńcu, Warszawa 1930.
Kamieniec Podolski, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 3, Warszawa 1882, s. 759.
Kitajgód, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 4, Warszawa 1883, s. 115.
Kołodziejczyk D., Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet kamieniecki 1672– 1699, Warszawa 1994.
Kołybanie, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 4, Warszawa 1883, s. 296.
Kopczyński J., Kamieniec Podolski, w: Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. M. Jakubowski, M. Sas, F. Walczyna, Warszawa 2016, s. 74-91.
Krasiłow, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 4, Warszawa 1883, s. 615.
Król-Mazur R., Miasto trzech nacji. Studia z dziejów Kamieńca Podolskiego w XVIII wieku, Kraków 2008.
Kupin, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 4, Warszawa 1883, s. 886.
Latyczów, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 5, Warszawa 1884, s. 99-100.
Łysenko O., Derżawa i religijni konfesiji w Ukrajini (1943-1945), w: Aktualni probłemy witczyznianoji istorii XX st. Zbirnyk naukowych prac pryswiaczenyj pamjati akad. NAN Ukrajiny Jurija Jurijowycza Kondufora, t. 2, Kijów 2004, s. 155-209.
Mińkowce, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 6, Warszawa 1885, s. 448.
Nowicka L., Istorycznymy steżkamy ridnogo mista, Łetycziw 2012.
Osadczyj W., Katołycka Cerkwa w Ukrajini. Istorycznyj narys, Lublin 2001.
Osadczy W., Kościół katolicki na Ukrainie wobec represji sowieckich, w: Represje wobec Kościoła w krajach Bloku Wschodnigo. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, red. J. Marecki, Kraków 2011, s. 83-91.
Osadczy W., Wierzyli wbrew nadziei. Z dziejów przetrwania Kościoła łacińskiego na Ukrainie radzieckiej w okresie powojennym, „Ethos”, (2001) nr 53-54, s. 151- 164.
Pasiecznik O., Parafija i chram u Proskurowi do 1917 roku, „Studia Catholica Podoliae”, (2012) nr 6, s. 321-345.
Pasiecznik O., Rimo-katoliczieskije obszcziny w Kamieniec-Podolskoj (Chmielnickoj) obłasti USRR (1945-1953), w: Represiji proty polakiw ta inszych nacionalnostej na Podilli. Rol i misce w istoriji kraju, red. I. Jaszczuk, Chmielnicki 2016, s. 86-114.
Połonne, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 8, Warszawa 1887, s. 727-728.
Prusiewicz A., Kamieniec Podolski. Szkic historyczny, Kijów – Warszawa 1915.
Rosowski W., Kościół katolicki na terenie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej po 1945 r., w: Kościoły chrześcijańskie w systemach totalitarnych, red. J. Kłaczkow, W. Rozynkowski, Toruń 2012, s. 662-684.
Rożkow W., Ksiądz Władysław Wanags (1931-2001) – obrońca Kościoła na Podolu, Biały Dunajec-Ostróg 2018.
Sbornik zakonow SSSR i ukazow Priezidiuma Wierchownogo Sowieta SSSR. 1938 g. – ijul 1956 g., red. J. Mandelsztam, Moskwa 1956.
Schematyzm Kamjanec-Podilskoji dijeceziji, Kamieniec-Podolski 2005.
Słobodian W., Korotkyj istorycznyj oglad kultu Materi Bożoji Tyniańskoji, „Studia Catholica Podoliae”, nr. 8-9 (2014-2015), s. 321-326.
Sołodkowce, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 11, Warszawa 1890, s. 58-59.
Starokonstantynów, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 11, Warszawa 1890, s. 257-259.
Struga, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 11, Warszawa 1890, s. 415.
Szarowka, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 11, Warszawa 1890, s. 792-793.
Szumił H.I., „Nigdym ja ciebie, ludu, nie rzuciła”. Z dziejów latyczowskiej Ikony, Lublin-Sandomierz 2015.
Szumił H.I., Sanktuarium Matki Bożej Latyczowskiej, Sandomierz 1994.
Szymański J., Kościół katolicki na Podolu. Obwód winnicki 1941-1964, Lublin 2003.
Wolińska-Wójtowicz A., Matka Boża Latyczowska, Lublin 2014.
Wońkowce, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 13, Warszawa 1893, s. 938.
Zamiechów, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 14, Warszawa 1895, s. 369.
Zińków, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 14, Warszawa 1895, s. 620.
Zińkowce, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 14, Warszawa 1895, s. 622.
