Pozycja finansowo-prawna Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego w Polsce międzywojennej
Abstrakt
Celem głównym niniejszego artykułu jest zaprezentowanie pozycji finansowej i prawnej Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego w Polsce po odzyskaniu niepodległości oraz opisanie drogi zmian prawnych, jakie dokonały się w wyniku zawarcia Konkordatu i przeprowadzenia reformy rolnej. Za sprawą umowy konkordatowej podpisanej w dniu 10 lutego 1925 r. zaobserwować można wzrost znaczenia Kościoła katolickiego w Polsce, co poświadczają liczne publikacje. W opracowaniu posłużono się metodą dogmatyczno-prawną, zaś przedstawione w niniejszym artykule rezultaty mogą stanowić istotną wskazówkę dla osób interesujących się zagadnieniem relacji na linii państwo–Kościół, zarówno na płaszczyźnie prawnej, jak i historycznej.
Słowa kluczowe:
Finanse, Kościół katolicki, Polska międzywojenna, reforma rolna, KonkordatBibliografia
Akty prawne
Codex Iuris Canonici, Pii X Pontificis Maximi, iussu digestus, Benedicti Papae XV, auctoritate promulgatus. (1917). Acta Apostolicae Sedis 9(2), 11–521.
Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego 1925 r., Dz. U. z 1925 r. Nr 72, poz. 501.
Układ między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską w sprawie ziem, kościołów i kaplic pounickich, których Kościół Katolicki pozbawiony został przez Rosję, podpisany w Warszawie dnia 20 czerwca 1938 r., Dz. U. z 1939 r. Nr 35, poz. 222.
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 1921 r. Nr 44, poz. 267.
Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r., Dz. U. z 1935 r. Nr 30, poz. 227.
Ustawa z dnia 16 lipca 1920 r. o państwowym podatku dochodowym i podatku majątkowym, Dz. U. z 1920 r. Nr 82, poz. 550.
Ustawa z dnia 28 grudnia 1925 r. o wykonaniu reformy rolnej, Dz. U. z 1926 r. Nr 1, poz. 1.
Ustawa z dnia 11 marca 1932 r. o prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i wychowawczych, Dz. U. z 1932 r. Nr 33, poz. 343.
Ustawa z dnia 17 marca 1932 r. o składkach na rzecz Kościoła Katolickiego, Dz. U. z 1932 r. Nr 35, poz. 358.
Ustawa z dnia 15 marca 1934 r. – Ordynacja podatkowa, Dz. U. z 1934 r. Nr 39, poz. 346. (Crossref)
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 listopada 1935 r. o podatku od lokali, Dz. U. z 1935 r. Nr 82, poz. 505.
Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 23 marca 1926 r. w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych, w sprawie udzielania pomocy państwowej przy wykonywaniu postanowień i dekretów kościelnych, Dz. U. z 1926 r. Nr 44, poz. 271.
Literatura
Błąd, M. (2019). Reformy rolne Polski Odrodzonej. W: M. Halamska, M. Stanny, J. Wilkin (red.), Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi (s. 1013–1046). T. 2. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Brzeski, T. (1926). Walka o reformę rolną. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 6(1), LIV–LXXI.
Cieślak, Z. (b.d.). Ogólne regulacje prawne Konkordatu z 1925 roku. Pobrano z https://www.opiekun.kalisz.pl/ogolne-regulacje-prawne-konkordatu-z-1925-roku/ (25.07.2022).
Dębiński, J. (2007). O konkordacie polskim z 1925 roku. Saeculum Christianum. Pismo Historyczno-Społeczne, 14(1), 169–189.
Gąsior, S. (2000). Regulacja stosunków pomiędzy Kościołem i państwem w konkordatach polskich z 1925 i 1993 r. Studium porównawcze. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akad.emii Teologicznej.
Glinkowski, B. (2007). Regulacje prawne polskich konkordatów z roku 1925 i 1993 w odniesieniu do mienia nieruchomego Kościoła katolickiego. Poznańskie Studia Teologiczne, 21, 177–197.
Gmitruk, J. (2019). Od Stanisława Stojałowskiego do Świętego Jana Pawła II. Ruch ludowy i Kościół katolicki w panoramie dziejów. Rocznik Historyczny Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 35, 11–19.
Gołębiowski, S. (1967). Z problematyki reformy rolnej gruntów kościelnych w Polsce w latach 1918–1950. Nowe Prawo, 22(3), 336–346.
Góralski, W. (2018). Postanowienia konkordatu polskiego z 1925 roku i problem ich recepcji i realizacji. Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich, 31, 21–39.
Kępa, M. (2016). Krytyka konkordatu z 10 lutego 1925 r. w poglądach kardynała Adama Stefana Sapiehy. Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne, 19, 137–149. doi: 10.19195/1733-5779.19.11. (Crossref)
Klimiuk, W. (2015). Podatek kościelny – idea, konstrukcja i recepcja w prawie polskim. Warszawa: Uniwersytet Warszawski [rozprawa doktorska]. Pobrano z https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/1170/Praca%20doktorska.pdf?sequence=1 (7.10.2022).
Koredczuk, J. (2016). Realizacja zasady pro publico bono w konkordacie polskim z 1925 roku. W: M. Marszał, J. Przygodzki (red.), Pro publico bono – idee i działalność (s. 147–160). Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Krawczyk, P. (2013). Osobowość publicznoprawna w świetle statusu prawnego Kościoła katolickiego w II RP. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Administracja i Zarządzanie, 26(99), 159–175.
Krukowski, J. (2000). Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Krześniak-Firlej, D. (2003). Nauczanie religii rzymskokatolickiej w prawodawstwie państwowym i kościelnym Drugiej Rzeczpospolitej. Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne, 14, 243–269.
Krzywkowska, J., Poterała, T. (2020). Źródła dochodu duchownych katolickich w Polsce i na Słowacji. Studia Prawnoustrojowe, 49, 151–169. doi: 10.31648/sp.5857. (Crossref)
Leszczyński, P. (2006). Centralna administracja wyznaniowa II RP. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Semper”.
Leszczyński, P. (2012). Ku nowej perspektywicznej regulacji umownej stosunków między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską (w związku z analizą dotychczasowych relacji bilateralnych), Studia Politologiczne, 23, 179–216.
Maziarz, A. (2015). Problem rewindykacji dóbr poklasztornych w okresie II RP na przykładzie Wielkopolski. W: E. Kozerska, M. Maciejewski, P. Stec (red.), Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu (s. 545–557). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Pietrzak, H. (2003). Zasady opodatkowania Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918–1952. Prawo Kanoniczne, 46(1/2), 193–242. doi: 10.21697/pk.2003.46.1-2.08. (Crossref)
Piotrowski, M. (2016). Kościół oskarżony. Historyczne fakty i antyklerykalne mity. Kraków: Wydawnictwo Ikona.
Reiner, B. (1964). Problematyka prawno-społeczna nauczania religii w szkołach w Polsce (1918– 1939). Opole: Instytut Śląski w Opolu.
Resler, T. (2016). Konkordat z 1925 roku – podstawa funkcjonowania kościoła katolickiego w II Rzeczypospolitej. Acta Erasmiana, 13, 36–57.
Rzepecki, A. (2011). Problematyka wygaśnięcia Konkordatu zawartego między Rzeczpospolitą Polską a Stolicą Apostolską w dniu 10 lutego 1925 r. Studia Erasmiana Wratislaviensia, 5, 285– 304.
Stanisławski, T. (2011). Konsekwencje budżetowe pośredniego wspierania instytucji wyznaniowych ze środków publicznych w Polsce. Studia z Prawa Wyznaniowego, 14, 269–282.
Stanulewicz, M. (2012). Prawo własności w nauczaniu episkopatu II Rzeczypospolitej. Czasopismo Prawno-Historyczne, 64(1), 68–75. (Crossref)
Wenz, W., Skwierczyński M. (2014). Skutki prawne wadliwych czynności prawnych kościelnych jednostek organizacyjnych w zakresie spraw majątkowych. Wrocławski Przegląd Teologiczny, 22(1), 127–156.
Wisłocki, J. (b.d.). Dotacje państwowe dla Kościoła i skutki finansowe konkordatu z 1925 r. Pobrano z: http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,607/k,4 (24.11.2020).
Wisłocki, J. (1981). Uposażenie Kościoła i duchowieństwa katolickiego w Polsce 1918–1939. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Witkowski, A. (2013). Podatek od lokali w Polsce międzywojennej do 1936 r. Studia Iuridica Lublinensia, 19, 331–348.
Włodarczyk, T. (1986). Konkordaty. Warszawa: PWN.
Zakrzewska, A. (2012). Edukacja religijna dzieci i młodzieży szkolnej okresu międzywojennego źródłem humanizacji życia społecznego. Paedagogia Christiana, 2, 47–68. (Crossref)
