Studium krytyczne koncepcji prawno-ekonomicznej funkcjonowania spółdzielni energetycznych w Polsce
Abstrakt
Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii wprowadziła pojęcie spółdzielni energetycznych, określiła ich sposób działania i procedury zakładania oraz prowadzenia. Po ośmiu latach od dnia ogłoszenia tej regulacji w wykazie spółdzielni energetycznych figuruje sześć spółdzielni energetycznych (zgodnie ze stanem na dzień 3 marca 2023 r.). W związku ze skromnym dorobkiem praktyki gospodarczej w Polsce w tworzeniu spółdzielni energetycznych można wysunąć wniosek, że zaproponowany przez ustawodawcę konstrukt spółdzielni energetycznej jest wadliwy lub niekonkurencyjny w stosunku do innych rozwiązań dostępnych na rynku. Zastanawiającym jest, że mimo tak ogólnie widocznych tendencji dążących do wspierania inicjatyw w zakresie budowy w Polsce systemu energetycznego opartego na OZE, której istotnym elementem mogłyby być spółdzielnie energetyczne, ustawodawca skonstruował (i do dziś nie znowelizował) tak nieprzystępną i nieprzystosowaną do realiów społeczno-ekonomicznych koncepcję zrzeszenia prosumentów.
Głównym celem poznawczym badania jest odpowiedź na pytanie, dlaczego taka koncepcja spółdzielczości energetycznej de facto nie przyjęła się w ciągu ostatnich ośmiu lat w Polsce. Przedmiotowe studium skupia się na scharakteryzowaniu osiowych problemów koncepcji spółdzielni energetycznej w warunkach polskich w obecnym stanie prawnym. Pod uwagę wzięte zostały w szczególności czynniki ekonomiczne, prawne i społeczne, uznane przez autora za szczególnie istotne. Podstawę analizy stanowi głównie ustawodawstwo, ponieważ w materii spółdzielczości energetycznej dorobek praktyki, na którym można by oprzeć szerszą analizę komparatywną, ze względów wymienionych powyżej jest znikomy.
Słowa kluczowe:
energetyka odnawialna, ustawodawstwo, spółdzielnie energetyczne, analiza prawno-ekonomicznaBibliografia
Akty prawne
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o popieraniu elektryfikacji, Dz. U. z 1933 r. Nr 85, poz. 633.
Ustawa elektryczna z dnia 21 marca 1922 r., Dz. U. z 1922 r. Nr 34, poz. 277. (Crossref)
Ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 648.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 40 z późn. zm.
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1526 z późn. zm.
Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 403 z późn. zm.
Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1378 z późn. zm.
Ustawa z dnia 10 lutego 2017 r. o Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1308.
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 742 z późn. zm.
Ustawa z dnia 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników, Dz. U. z 2018 r. poz. 2073.
Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 23 marca 2022 r. w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych, Dz. U. z 2022 r. poz. 703.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 96/92/WE z dnia 19 grudnia 1996 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej, Dz. Urz. UE L 27 z 30.01.1997, s. 20–29.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/54/WE z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE, Dz. Urz. UE L 176 z 15.07.2003, s. 37–56.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, Dz. Urz. UE L 140 z 5.06.2009, s. 16–62.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE, Dz. Urz. UE L 211 z 14.08.2009, s. 55–93.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, Dz. Urz. UE L 328 z 21.12.2018, s. 82–209.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE, Dz. Urz. UE L 158 z 14.06.2019, s. 125–199.
Pozostałe źródła
Główny Urząd Statystyczny. (2019). Zużycie energii w gospodarstwach domowych
w 2018 r. Pobrano z https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/energia/zuzycie-energii-w-gospodarstwach-domowych-w-2018-roku,2,4.html (10.05.2023).
Główny Urząd Statystyczny. (2022a). Bank Danych Lokalnych. Gospodarka mieszkaniowa i komunalna – zasoby mieszkaniowe. Pobrano z https://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/podgrup/teryt (10.05.2023).
Główny Urząd Statystyczny. (2022b). Gospodarka energetyczna i gazownictwo w 2021 roku. Pobrano z https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ srodowisko energia/energia/ gospodarka-energetyczna-i-gazownictwo-w-2021-roku,11,5.html (10.05.2023).
Główny Urząd Statystyczny. (2022c). Informacja o wynikach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 na poziomie województw, powiatów i gmin. Pobrano z https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/nsp-2021-wyniki-ostateczne/informacja-o wynikach-narodowego-spisu-powszechnego-ludnosci-i-mieszkan-2021-na-poziomie-wojewodztw-powiatow-i-gmin,1,1.html (10.05.2023).
Główny Urząd Statystyczny (2022d). Rodzaje gmin w Polsce według TERYT. Pobrano z https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/jednostki-terytorialne/podzial-administracyjny-polski/rodzaje-gmin-oraz-obszary-miejskie-i-wiejskie/ (10.05.2023).
Krajowa Rada Spółdzielcza. (2018). Spółdzielczość rolnicza i wiejska. Pobrano z https://www.krs.org.pl/spoldzielczosc/materialy-i-opracowania/spoldzielczosc-rolnicza-i-wiejska# (10.05.2023).
Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. (2023). Wykaz spółdzielni energetycznych. Pobrano z https://www.kowr.gov.pl/odnawialne-zrodla-energii/spoldzielnie energetyczne/zatwierdzenie-w-wykazie-spoldzielni-energetycznych/wykaz-spoldzielni energetycznych (03.03.2023).
Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Agencja Rynku Energii Spółka Akcyjna (ARE S.A.). (2023). Informacje statystyczne o energii elektrycznej. Pobrano z https://www.are.waw.pl/wydawnictwa#informacja-statystyczna-o-energii-elektrycznej (21.07.2023).
Spółdzielnia Energetyczna Eisall. (2022a). Koncepcja przepływów finansowych i rozliczenia ze sprzedawcą. Pobrano z https://eisall.eu/ (10.05.2023).
Spółdzielnia Energetyczna Eisall. (2022b). Koncepcja przepływów fizycznych energii. Pobrano z https://eisall.eu/ (10.05.2023).
Urząd Regulacji Energetyki. (2021). Charakterystyka rynku energii elektrycznej. Pobrano z https://www.ure.gov.pl/pl/energia-elektryczna/charakterystyka-rynku/10372,2021.html (21.07.2023).
Urząd Regulacji Energetyki. (2023). Wykaz przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej. Pobrano z https://rejestry.ure.gov.pl/o/15 (10.04.2023).
Literatura
Brodziński, Z., Brodzińska, K., Szadziun, M. (2021). Photovoltaic Farms – Economic Efficiency of Investments in North-East Poland. Energies, 14(8), 2087. doi: 10.3390/en14082087. (Crossref)
Carley, S. (2009). Distributed Generation. An Empirical Analysis of Primary Motivators. Energy Policy, 37(5), 1648–1659. doi: 10.1016/j.enpol.2009.01.003. (Crossref)
Heras-Saizarbitoria, I., Sáez, L., Allur, E., Morandeira, J. (2018). The Emergence of Renewable Energy Cooperatives in Spain: A Review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 94, 1036–1043. doi: 10.1016/j.rser.2018.06.049. (Crossref)
International Cooperative Alliance. (2021). Cooperative Identity, Values & Principles. Pobrano z https://www.ica.coop/en/whats-co-op/co-operative-identity-values-principles (21.07.2023).
Jasiński, J., Kozakiewicz, M., Sołtysik, M. (2021). Determinants of Energy Cooperatives’ Development in Rural Areas – Evidence from Poland. Energies, 14(2), 319. doi: 10.3390/en14020319. (Crossref)
Lissoń, P. (2017). „Rekomunalizacja” zadań w sferze gospodarki komunalnej. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 79(3), 33–147. doi: 10.14746/rpeis.2017.79.3.11. (Crossref)
Mucha-Kuś, K., Sołtysik, M., Zamasz, K., Szczepańska-Woszczyna, K. (2021). Coopetitive Nature of Energy Communities – The Energy Transition Context. Energies, 14(4), 931. doi: 10.3390/en14040931. (Crossref)
Müller, J. R., Dorniok, D., Flieger, B., Holstenkamp, L., Mey, F., Radtke, J. (2015). Energy Cooperatives – the Success Story Needs New Dynamics. Gaia: Ökologische Perspektiven in Natur-, Geistes- und Wirtschaftswissenschaften, 24(2), 96–101. (Crossref)
North, D. C. (1992). Transaction Costs, Institutions, and Economic Performance. San Francisco: An International Center for Economic Growth Publication.
Oteman, M., Wiering, M., Helderman, J. K. (2014). The Institutional Space of Community Initiatives for Renewable Energy: A Comparative Case Study of the Netherlands, Germany and Denmark. Energy, Sustainability and Society, 4(11), 1–17. doi:10.1186/2192-0567-4-11. (Crossref)
Plichta, J. (2019). Pomiar kosztów transakcyjnych – różne podejścia i perspektywa badawcza. Ekonomista, 3, 291–320. (Crossref)
Rabiej-Sienicka, K., Rudek, T. J., Wagner, A. (2022). Let it Flow, Our Energy or Bright Future: Sociotechnical Imaginaries of Energy Transition in Poland. Energy Research & Social Science, 89, 102568. doi: 10.1016/j.erss.2022.102568. (Crossref)
Rexel – a World of Energy. (2015). Liberalisation of the Energy Market in the UK. Pobrano z https://www.rexel.com/en/perspective/magazine-news/liberalisation-of-the-energy-market-in-the-uk/ (21.07.2023).
Rüdiger, M. (2014). The 1973 Oil Crisis and the Designing of a Danish Energy Policy. Historical Social Research, 39(4), 94–112.
Schwanitz, V. J., Rudek, T. J., Hubert, W., Wierling, A. H. (2022). The Development of Citizen-Installed Renewable Energy Capacities in Former Eastern Bloc Countries – The Case of Poland. Energies, 15(7), 2597. doi: 10.3390/en15072597. (Crossref)
Siudek, A., Klepacka, A. M. (2020). Energy Clusters in Poland – A Theoretical Approach. Annales of the Polish Association of Agricultural and Agribusiness Economists, 22(4), 192–205. doi: 10.5604/01.3001.0014.5767. (Crossref)
Smith, A. (2005). The Alternative Technology Movement: An Analysis of its Framing and Negotiation of Technology Development. Human Ecology Review, 12(2), 106–119.
Thomas, S. (2005). British Experience of Electricity Liberalisation: A Model for India?. Economic and Political Weekly, 40(50), 5260–5268.
Walker, G., Devine-Wright, P. (2008). Community Renewable Energy: What Should it Mean?. Energy Policy, 36(2), 497–500. (Crossref)
Wierling, A., Schwanitz, V. J., Zeiß, J. P., Bout, C., Candelise, C., Gilcrease, W., Gregg, J. S. (2018). Statistical Evidence on the Role of Energy Cooperatives for the Energy Transition in European Countries. Sustainability, 10(9), 3339. doi: 10.3390/su10093339. (Crossref)
Williamson, O. E. (1979). Transaction-Cost Economics: The Governance of Contractual Relations. The Journal of Law and Economics, 22(2), 233–261. (Crossref)
Williamson, O. E. (1998). Ekonomiczne instytucje kapitalizmu. Firmy, rynki, relacje kontraktowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
World Future Council. (2016). Energy Remunicipalisation: How Hamburg is Buying Back Energy Grids. Pobrano z https://www.worldfuturecouncil.org/energy-remunicipalisation-hamburg-buys-back-energy-grids/ (21.07.2023).
Uniwersytet Jagielloński https://orcid.org/0000-0003-0644-0552
