Charakteristika des modernen Verfassungsstaates

Jürgen Harbich

Abstrakt

Aż do pierwszych stuleci czasów nowożytnych podstawową formą państwa w Europie była monarchia, a w XVII i XVIII wieku – monarchia absolutna. Fakt ten wywołał ruch zupełnie przeciwny, który opierał się na ideach filozofów państwa i prawa XVII i XVIII wieku. Polityczny przełom w końcu XVIII wieku dokonał się w Ameryce Północnej wraz z powstaniem Stanów Zjednoczonych Ameryki a w Europie – z rewolucją francuską. Odtąd wolne państwo jest nowoczesnym państwem konstytucyjnym, charakteryzującym się demokracją, prawami podstawowymi i podziałem władzy. Konstytucja nie składa się już li tylko z politycznych założeń programowych, lecz zawiera wiążące normy prawne, które stawiają granice władzy państwowej. Poddany, który nie posiadał praw, przeistoczył się w wyposażonego w prawa podstawowe obywatela. Państwo konstytucyjne zakłada istnienie sadów, które gwarantują obywatelom ochronę prawną oraz kontrolę ingerencji państwa w prawa obywateli – uchylając skutki ingerencji, gdy są sprzeczne z prawem. Punktu kulminacyjnego w prawnokonstytucyjnym rozwoju można upatrywać w sądownictwie konstytucyjnym: w 1883 roku Sąd Najwyższy w USA uznał po Artykuły prawnicze po raz pierwszy ustawę za sprzeczną z konstytucją i odmówił jej stosowania. Jest to moment narodzin sądownictwa konstytucyjnego, które umożliwia kontrolę tego, czy władze państwowe poruszają się w ramach konstytucji. W 1920 roku w Austrii powołano do życia Sąd Konstytucyjny, który funkcjonował wyłącznie jako taki, i stał się przykładem dla utworzonego w Niemczech w 1951 roku Federalnego Sądu Konstytucyjnego. Pozostałe kraje zachodnioeuropejskie podążyły w tym samym kierunku, a po politycznym przełomie 1989/1990 – także byłe kraje socjalistyczne Europy Środkowej i Wschodniej. Model państwa konstytucyjnego utrudnia zmianę swojej konstytucji i wyłącza usunięcie swoich cech istotowych. Konstytucyjne państwo nie zakończyło jeszcze swojego, rozpoczętego przed ponad 200 laty, wyścigu po zwycięstwo. Ten wyścig będzie kontynuowany w kolejnych krajach.

Streszczenie dostępne również w języku niemieckim:

Bis in die ersten Jahrhunderte der Neuzeit ist in Europa die vorherrschende Staatsform die Monarchie, im 17./18. Jahrhundert die absolute Monarchie. Diese fordert eine Gegenbewegung heraus, die sich auf die Ideen der Staats- und Rechtsphilosophen des 17. und 18. Jahrhunderts stützen kann. Der politische Durchbruch gelingt gegen Ende des 18. Jahrhunderts in Nordamerika mit der Gründung der USA und in Europa mit der Französischen Revolution. Nunmehr ist der freiheitliche Staat, der moderne Verfassungsstaat, gekennzeichnet durch Demokratie, Grundrechte und Gewaltenteilung. Die Verfassung besteht jetzt nicht mehr nur aus politischen Programmsätzen, sondern enthält verbindliche Rechtsnormen, die der Hoheitsgewalt des Staates Schranken setzen. Aus dem rechtlosen Untertan wird der mit Grundrechten ausgestattete Buerger. Der Verfassungsstaat installiert Gerichte, die den Bürgern Rechtsschutz gewähren und Eingriff e des Staates in die Rechte des Buergers kontrollieren - und aufheben, sofern die Eingriff e rechtswidrig sind. Den Höhepunkt in der verfassungsstaatlichen Entwicklung kann man in der Verfassungsgerichtsbarkeit sehen: 1083 wird vom Obersten Gericht der USA erstmals ein Gesetz als verfassungswidrig erklärt und nicht angewendet. Das ist die Geburtsstunde der Verfassungsgerichtsbarkeit, die kontrolliert, ob sich die Staatsgewalten im Rahmen der Verfassung bewegen. Österreich erhält 1920 ein Verfassungsgericht, das ausschliesslich als solches fungiert; es ist Vorbild für das 1951 in Deutschland gegründete Bundesverfassungsgericht. Andere westeuropäische Länder folgen und nach dem politischen Umbruch von 1989/1990 auch ehemals sozialistische Länder Mittel- und Osteuropas. Der Verfassungsstaat erschwert die Änderung seiner Verfassung und schliesst die Beseitigung seiner Wesensmerkmale aus. Der Verfassungsstaat hat seinen vor mehr als 200 Jahren begonnenen Siegeszug noch nicht beendet. Er wird den Siegeszug in weiteren Ländern fortsetzen.