Fałszerstwo sygnatury artystycznej na gruncie prawa polskiego
Abstrakt
Możliwość poszukiwania ochrony prawnej w przypadku ustalenia nieautentyczności nabytego obiektu zapewnia uczestnikom rynku sztuki pewność i bezpieczeństwo obrotu oraz zaufanie do prawa. Dla organów ścigania jest to istotny aspekt na potrzeby ustalenia odpowiedniej kwalifikacji prawnej danego czynu. Niestety brakuje w polskim ustawodawstwie regulacji odnoszącej się bezpośrednio do fałszerstwa sygnatury artystycznej. To o tyle istotne, że sygnatura stanowi jeden z elementów branych pod uwagę i analizowanych podczas kompleksowej ekspertyzy mającej na celu ustalenie autentyczności dzieła sztuki. Jest to jednak byt odrębny od dzieła, na którym się znajduje i jej autentyczność nie przesądza o autentyczności całego obiektu. Możliwe są bowiem przypadki, kiedy na autentycznym obrazie znajduje się nieautentyczna sygnatura (umieszczona np. przez członka rodziny autora w celu „wzmocnienia” autorstwa dzieła). Jednocześnie znane są historie umieszczenia autentycznej sygnatury na nieautentycznym dziele. Dlatego tak istotne jest wyodrębnienie obu bytów. Celem opracowania jest więc wskazanie regulacji prawnej, która byłaby odpowiednia dla fałszerstwa sygnatury i zapewniała uniwersalną penalizację. Metodyka pracy zakładała przegląd aktów prawnych zawierających regulację dotyczącą fałszerstwa oznaczeń pochodzenia dzieła lub produktu. Wybór uzależniony jest od uznania sygnatury albo za znak towarowy, albo za byt samodzielny stanowiący oznaczenie pochodzenia dzieła. Jako że współczesna twórczość artystyczna pozostaje poza zakresem czynności opisanych w Prawie własności przemysłowej oraz w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (wskazana sygnatura musiałaby zostać zarejestrowana jako znak towarowy), najodpowiedniejszą, w ocenie autorki, regulacją jest art. 306 Kodeksu karnego. Dzięki temu zachowana byłaby konsekwencja uznania sygnatury za byt samodzielny stanowiący oznaczenie pochodzenia dzieła. Jest to jednak rozwiązanie zastępcze, dlatego postuluje się wprowadzenie, na wzór innych państw europejskich, regulacji bezpośrednio penalizującej fałszerstwo sygnatury artystycznej.
Słowa kluczowe:
artist’s signature, art forgery, counterfeit product markingBibliografia
F., Sztuka fałszerzy, fałszerze sztuki. Trzydzieści wieków antykwarskich mistyfikacji, transl. F. Buhl, Warszawa 1988.
Baraniewski W., Ekspresjoniści, in: Sztuka świata, vol. 9, ed. W. Włodarczyk, Warszawa 1996.
Bojarski T., Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2015.
Hyatt Mayor A., Prints and People. A Social History of Printed Pictures, New York 1972.
Hyman J., The Prints of Henri Cartier-Bresson, Print Quarterly 1998, vol. 15, no. 1.
Kodeks karny. Część szczególna, vol. 2. Komentarz. Art. 222–316, eds. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2017.
Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, vol. 3. Komentarz do art. 278–363, ed. A. Zoll, Warszawa 2016.
Kodeks karny. Komentarz, eds. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warszawa 2018.
Kodeks wykroczeń. Komentarz, ed. P. Daniluk, Warszawa 2016.
Krużel K., Wśród starych rycin. Wybrane zagadnienia opracowania formalnego dawnej grafiki, Kraków 1999.
Mozgawa M., Zwalczanie nieuczciwej konkurencji środkami prawa karnego, Gdańsk 1997.
Niedźwiedź M., Obrót dobrami kultury w Unii Europejskiej, Kraków 2000.
Pon L., Raphael, Dürer and Marcantonio Raimondi. Copying and the Italian Renaissance Print, New Haven–London 2004.
Rybak-Karkosz O., Badanie autentyczności grafiki artystycznej. Aspekty kryminalistyczne, Toruń 2020.
Rybak-Karkosz O., Predykaty w sygnaturach w grafice artystycznej, in: Problematyka dowodu z dokumentu, ed. R. Cieśla, Wrocław 2019.
Skubiszewski P., Znaki w dziełach sztuki, in: Wstęp do historii sztuki, vol. 1. Przedmiot – metodologia – zawód, ed. P. Skubiszewski, Warszawa 1973.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, eds. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Warszawa 2007.
Tosza S., Wróblel W., Komentarz do art. 303–310, in: Prawo własności przemysłowej. Komentarz, ed. P. Kostański, Warszawa 2014.
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, eds. M. Zdyb, M. Sieradzka, Warszawa 2016.
Widła H., Widła T., Predykaty w sygnaturach, in: Współczesna problematyka badań dokumentów, ed. R. Cieśla, Wrocław 2015.
Widła T., Autentyczność sygnatur a autentyczność dzieła sztuki, in: Meandry ochrony dziedzictwa kultury. Aspekty prawnokarne i kryminalistyczne, eds. M. Sabaciński, M. Trzciński, Warszawa 2019.
Widła T., Ekspertyza sygnatury malarskiej, Katowice 2016.
Widła T., Fałszerstwa sygnatur, in: Dokument i jego badania, ed. R. Cieśla, Wrocław 2014.
Widła T., Fałszerstwo doskonałe, in: Problematyka autentyczności dzieł sztuki na polskim rynku, ed. R. Pasieczny, Warszawa 2012.
Widła T., Metody ustalania autentyczności obrazów, Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne 1979, vol. 10.
Widła T., Zaufanie do sygnatur, in: Zagrożenia dzieł sztuki i meandry ich ochrony, ed. R. Krawczyk, Kraków 2011.
Wilk D., Fałszerstwa dzieł sztuki. Aspekty prawne i kryminalistyczne, Warszawa 2015.
Zawłocki R., Przestępstwa przeciwko przedsiębiorcom. Komentarz, Warszawa 2003.
Żakiewicz A., Portret kobiecy, http://www.witkacy.hg.pl/galeria/turban.html [access: 3.02.2016].
Uniwersytet Śląski w Katowicach https://orcid.org/0000-0001-5335-1216
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
