The “Place of God”: Biblical Exegesis and Spirituality in Evagrius Ponticus

Daniel Jugrin

University of Bucharest , Romania
https://orcid.org/0000-0003-0280-9279


Abstract

This article examines Evagrius Ponticus’s spirituality, centering on the metaphor of “the place of God” (τόπος Θεοῦ). It argues that Evagrius defines this “place” not as a geographical location but as the “formless state” of the intellect (νοῦς), attainable through practices such as “pure prayer” and the acquisition of impassibility (ἀπάθεια). The analysis employs close textual and biblical exegesis (Exod 24:10–11; Ezek 1:26; 10:1) to demonstrate how Evagrius’s thought highlights the inner transfor­mation of the intellect. This purification, in turn, facilitates a direct, contemplative encounter with God, il­lustrating the profound integration of lived spiritual experience with his method of interpreting Scripture.

Keywords:

Evagrius Ponticus, biblical exegesis, spirituality, divine light, Exod 24:10–11



Andia, Ysabel de. 2005. “Le statut de l’intellect dans l’union mystique.” In Mystique: La passion de l’Un, de l’Antiquité à nos jours, edited by Alain Dierkens and Benoît Beyer de Ryke, 73–96.

Problèmes d’histoire des religions 15. Bruxelles [Le Plessis-Paté]: Éditions de l’Université de Bruxelles.

Antonius, Epistulae: Antony. 1995. The Letters of St. Antony: Monasticism and the Making of a Saint. Translated by Samuel Rubenson. Studies in Antiquity and Christianity. Minneapolis, MN: Fortress. (= Rubenson).

Apophthegmata Patrum: Apophthegmata Patrum. 2019. More Sayings of the Desert Fathers: An English Translation and Notes. Edited by John Wortley. Preface by Samuel Rubenson.

Translations by John Wortley, Robert A. Kitchen, Robert W. Thomson, Tim Vivian, and Witold Witakowski. Cambridge: Cambridge University Press. (= Wortley et al.).

Aristoteles, De Anima: Aristotle. 2007. Aristotle’s De Anima: A Critical Commentary. Translated by Ronald M. Polansky. Cambridge, MA: Cambridge University Press. (= Polansky).

Athanasius, Vita Antonii: Athanasius. 1980. The Life of Antony and the Letter to Marcellinus. Translated by Robert C. Gregg. Classics of Western Spirituality. New York: Paulist Press. (= Gregg).

Barsanuphius, Johannes Gazaeus, Epistulae Barsanuphii et Ioannis Gazae: Barsanuphius, and John. 2006. Letters. Translated by John Chryssavgis. 2 vols. The Fathers of the Church 113–14. Washington, D.C.: Catholic University of America Press. (= Chryssavgis).

Bitton-Ashkelony, Brouria. 2013. “Personal Experience and Self-Exposure in Eastern Christianity: From Pseudo-Macarius to Symeon the New Theologian.” In Between Personal and Institutional Religion: Self, Doctrine, and Practice in Late Antique Eastern Christianity, edited (Crossref)

by Brouria Bitton-Ashkelony and Lorenzo Perrone, 99–128. Cultural Encounters in Late Antiquity and the Middle Ages 15. Turnhout, Belgium: Brepols.

Bøcher Rasmussen, Mette Sophia. 2005. “Like a Rock or like God? The Concept of Apatheia in the Monastic Theology of Evagrius of Pontus.” Studia Theologica – Nordic Journal of Theology 59 (2): 147–62. https://doi.org/10.1080/00393380500322285. (Crossref)

Bunge, Gabriel. 2022. “Învățătura duhovnicească a lui Evagrie Ponticul [The Spiritual Teaching of Evagrius Ponticus].” In Scrisori din pPustie, edited by Gabriel Bunge, translated by Ioan I Ică Jr., 126–75. Sibiu: Deisis.

Casiday, Augustine. 2006a. Evagrius Ponticus. The Early Church Fathers. London: Routledge. (Crossref)

Casiday, Augustine. 2013. Reconstructing the Theology of Evagrius Ponticus: Beyond Heresy. Cambridge: Cambridge University Press. (Crossref)

Conway-Jones, Ann. 2018. “‘The Greatest Paradox of All’: The ‘Place of God’ in the Mystical Theologies of Gregory of Nyssa and Evagrius of Pontus.” Journal of the Bible and Its Reception 5 (2): 259–79. https://doi.org/10.1515/jbr-2018–0006. (Crossref)

Diogenes Laertius, Vitae philosophorum: Diogenes Laertius. 1925. Lives of Eminent Philosophers. Translated by Robert Drew Hicks. Vol. 2. London: Heinemann; New York: G. P. Putnam’s Sons. (= Hicks). (Crossref)

Dysinger, Luke. 2005. Psalmody and Prayer in the Writings of Evagrius Ponticus. Oxford Theological Monographs. Oxford: Oxford University Press. (Crossref)

Evagrius of Pontus. 2024. The Gnostic Trilogy. Translated by Robin Darling Young, Joel Kalvesmaki, Columba Stewart, Luke Dysinger, and Charles M. Stang. New York: Oxford University Press.

Evagrius Ponticus, Admonitio paraenetica: Evagrius Ponticus. 1952. Evagriana Syriaca: Textes inédits du British Museum et de la Vaticane. Edited by Joseph Muyldermans. Bibliothèque du Muséon 31. Louvain: Publications universitaires. (= Muyldermans 1952).

Evagrius Ponticus, Antirrheticus: Evagrius Ponticus. 1912a. Euagrius Ponticus. Edited by Wilhelm Frankenberg. Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen: Philologisch-Historische Klasse 13/2. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung. (= Frankenberg 1912a).

Evagrius Ponticus, Antirrheticus: Evagrius of Pontus. 2009. Talking Back: A Monastic Handbook for Combating Demons. Translated by David Brakke. Cistercian Studies Series 229. Collegeville, MN: Cistercian Publications. (= Brakke).

Evagrius Ponticus, Capita cic auctoribus discipulis Evagrii: Évagre le Pontique. 2007. Chapitres des disciples d’Évagre. Edited by Paul Géhin. Sources chrétiennes 514. Paris: Cerf.

Evagrius Ponticus, Capita cognoscitiva: Evagrius Ponticus. 1931. “Note additionnelle à: Euagriana.” Edited by Joseph Muyldermans. Le Muséon: Revue d’Études Orientales 44:369–83. (= Muyldermans 1931).

Evagrius Ponticus, Capita cognoscitiva: Evagrius Ponticus. 2001b. “The Sapphire Light of the Mind: The Skemmata of Evagrius Ponticus.” Translated by William Harmless and Raymond R. Fitzgerald.

Theological Studies 62 (3): 498–529. https://doi.org/10.1177/00405639010620030. (= Harmless and Fitzgerald 2001b).

Evagrius Ponticus, Capita Gnostica: Evagrius Ponticus. 1912b. Euagrius Ponticus. Edited by Wilhelm Frankenberg. Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen: Philologisch-Historische Klasse 13/2. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung. (= Frankenberg 1912b).

Evagrius Ponticus, Capita Gnostica: Evagrius Ponticus. 1939. “Nouveaux fragments grecs d’Évagre le Pontique.” Edited by Irénée Hausherr. Orientalia Christiana Periodica 5:229–33. (= Hausherr).

Evagrius Ponticus, Capita Gnostica: Évagre le Pontique. 1958. Les six centuries des “Kephalaia gnostica”: Édition critique de la version syriaque commune et édition d’une nouvelle version syriaque, intégrale, avec une double traduction française. Kephalaia gnostica. Edited and translated by Antoine Guillaumont. Patrologia Orientalis 28. Paris: Firmin-Didot.

Evagrius Ponticus, Capita Gnostica: Evagrius of Pontus. 2024a. The Gnostic Trilogy. Translated by Robin Darling Young, Joel Kalvesmaki, Columba Stewart, Luke Dysinger, and Charles M. Stang. New York: Oxford University Press. (= Young et al. 2024a).

Evagrius Ponticus, De malignis cogitationibus: Évagre le Pontique. 1998. Sur les pensées. Edited by Paul Géhin, Claire Guillaumont, and Antoine Guillaumont. Sources chrétiennes 438. Paris: Cerf.

Evagrius Ponticus, De malignis cogitationibus: Evagrius of Pontus. 2003. Evagrius of Pontus: The Greek Ascetic Corpus. Translated by Robert E. Sinkewicz. Oxford Early Christian Studies. Oxford: Oxford University Press. (= Sinkewicz).

Evagrius Ponticus, De malignis cogitationibus: Evagrius Ponticus. 2006c. Evagrius Ponticus. Translated by Augustine Casiday. The Early Church Fathers. London: Routledge. (= Casiday 2006c).

Evagrius Ponticus, De oratione: Evagrius Ponticus. 1865. “De Oratione.” In Patrologiae cursus completus: Series Graeca, edited by Jacques-Paul Migne, 79:1165–200. Paris: Migne.

Evagrius Ponticus, De oratione: Evagrius Ponticus. 2006b. Evagrius Ponticus. Translated by Augustine Casiday. The Early Church Fathers. London: Routledge. (= Casiday 2006b).

Evagrius Ponticus, Epistulae: Evagrius Ponticus. 1912c. Euagrius Ponticus. Edited by Wilhelm Frankenberg. Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen: Philologisch-Historische Klasse 13/2. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung. (= Frankenberg 1912c).

Evagrius Ponticus, Epistulae: Avva Evagrie Ponticul. 2022. Scrisori din Pustie. Translated by Ioan I. Ică Jr. Sibiu: Deisis. (= Ică Jr.).

Evagrius Ponticus, Expositio in Proverbia Salomonis: Évagre le Pontique. 1987. Scholies aux Proverbes. Edited by Paul Géhin. Sources chrétiennes 340. Paris: Cerf.

Evagrius Ponticus, Fragmentum ex libro Gnosticus inscripto: Évagre le Pontique. 1989. Le gnostique, ou, A celui qui est devenu digne de la science. Edited by Antoine Guillaumont and Claire Guillaumont. Sources chrétiennes 356. Paris: Cerf.

Evagrius Ponticus, Fragmentum ex libro Gnosticus inscripto: Evagrius of Pontus. 2024b. The Gnostic Trilogy. Translated by Robin Darling Young, Joel Kalvesmaki, Columba Stewart, Luke Dysinger, and Charles M. Stang. New York: Oxford University Press. (= Young et al. 2024b).

Evagrius Ponticus, In Psalmos: Evagrius Ponticus. 1883. “In Psalmos XXVI–CL.” In Patres Antenicaeni, edited by Joannes Baptista Pitra, 1–364. Vol. 3 of Analecta Sacra Spicilegio Solesmensi Parata. Venetia: E typographeo Veneto Mechitaristarum Sancti Lazari. (= Pitra 1883).

Evagrius Ponticus, In Psalmos: Evagrius Ponticus. 1884. “In Psalmos I–XXV.” In Patres Antenicaeni, edited by Joannes Baptista Pitra, 444–83. Vol. 2 of Analecta Sacra Spicilegio Solesmensi Parata. Roma: Typis Tusculanis. (= Pitra 1884).

Evagrius Ponticus, Liber practicus: Évagre le Pontique. 1971a. Traité pratique, ou, Le moine. Edited by Antoine Guillaumont and Claire Guillaumont. Vol. 1. Sources chrétiennes 170. Paris: Cerf.

Evagrius Ponticus, Liber practicus: Évagre le Pontique. 1971b. Traité pratique, ou, Le moine. Edited by Antoine Guillaumont and Claire Guillaumont. Vol. 2. Sources chrétiennes 171. Paris: Cerf.

Evagrius Ponticus, Liber practicus: Evagrius of Pontus. 2024c. The Gnostic Trilogy. Translated by Robin Darling Young, Joel Kalvesmaki, Columba Stewart, Luke Dysinger, and Charles M. Stang. New York: Oxford University Press. (= Young et al. 2024c).

Evagrius Ponticus, Scholia in Psalmos: Evagrius Ponticus. 1862. “Scholia in Psalmos.” In Patrologiae cursus completus: Series Graeca, edited by Jacques-Paul Migne, 12:1053–685. Paris: Migne.

Evagrius Ponticus, Tractatus ad Eulogium: Évagre le Pontique. 2017. À Euloge: Les vices opposés aux vertus. Edited by Charles-Antoine Fogielman. Sources chrétiennes 591. Paris: Cerf.

Golitzin, Alexander. 2002. “A Testimony to Christianity as Transfiguration: The Macarian Homilies and Orthodox Spirituality.” In Orthodox and Wesleyan Spirituality, edited by S. T. Kimbrough, 129–56. Crestwood, NY: St. Vladimir’s Seminary Press.

Guillaumont, Antoine. 1972. “Un philosophe au désert: Evagre le Pontique.” Revue de l’histoire des religions 181 (1): 29–56. (Crossref)

Guillaumont, Antoine. 1984. “La Vision de l’intellect par lui-même dans la Mystique Évagrienne.” Mélanges de l’Université Saint-Joseph 50:255–62.

Guillaumont, Antoine. 1998. “Introduction.” In Sur les pensées, by Évagre le Pontique, edited by Paul Géhin, Claire Guillaumont, and Antoine Guillaumont, 9–34. Sources chrétiennes 438. Paris: Cerf.

Harmless, William, and Raymond R. Fitzgerald. 2001a. “The Sapphire Light of the Mind: The Skemmata of Evagrius Ponticus.” Theological Studies 62 (3): 493–529. https://doi.org/10.1177/004056390106200303. (Crossref)

Horyacha, Mariya. 2013. “Monastic Thought on the Passions: Pseudo-Macarius versus Evagrius Ponticus.” Byzantion 83:113–47.

Ioannes Cassianus. Conlationes: Iohannes Cassianus. 1886. Iohannis Cassiani Conlationes XXIIII. Edited by Michael Petschenig. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum 13. Pars 2. Vienna: Gerold’s Sohn.

Ioannes Cassianus, Conlationes: John Cassian. 1985. Conferences. Translated by Colm Luibheid. Classics of Western Spirituality. New York: Paulist Press. (= Luibheid).

Ioannes Climacus, Scala Paradisi: Ioannes Climacus. 1864. “Scala Paradisi.” In Patrologiae cursus completus: Series Graeca, edited by Jacques-Paul Migne, 88:631–1164. Paris: Migne.

Ioannes Climacus, Scala Paradisi: John Climacus. 1982. The Ladder of Divine Ascent. Translated by Colm Luibheid and Norman Russell. Classics of Western Spirituality. New York: Paulist Press. (= Luibheid and Russell).

Ioannes Damascenus, De virtuibus et vitiis: Ioannes Damascenus. 1864. “De virtuibus et vitiis.” In Patrologiae cursus completus: Series Graeca, edited by Jacques-Paul Migne, 94:80–97. Paris: Migne.

Konstantinovsky, Julia. 2009. Evagrius Ponticus: The Making of a Gnostic. Ashgate New Critical Thinking in Religion, Theology, and Biblical Studies. Farnham–Burlington: Ashgate.

Liddell, Henry George, Robert Scott, Henry Stuart Jones, Roderick McKenzie, and Peter Geoffrey William Glare. 1996. A Greek-English Lexicon. Revised and Augmented Throughout. Oxford: Clarendon.

Misiarczyk, Leszek. 2021. Eight Logismoi in the Writings of Evagrius Ponticus. Studia Traditionis Theologiae 44. Turnhout: Brepols. (Crossref)

Misiarczyk, Leszek. 2023. “The Nous Seeing Its Own Light According to Evagrius Ponticus.” Zeitschrift Für Antikes Christentum / Journal of Ancient Christianity 27 (2): 257–78. https://doi.org/10.1515/zac-2023–0012. (Crossref)

Nguyen, Joseph H. 2018. Apatheia in the Christian Tradition: An Ancient Spirituality and Its Contemporary Relevance. Eugene, OR: Cascade Books.

Pachomiana: Pachomiana. 1980. The Life of Saint Pachomius and His Disciples. Vol. 1 of Pachomian Koinonia. Edited by Armand Veilleux. Cistercian Studies Series 45. Kalamazoo, MI: Cistercian Publications. (= Veilleux 1980).

Pachomiana: Pachomiana. 1981. Pachomian Chronicles and Rules. Vol. 2 of Pachomian Koinonia. Edited by Armand Veilleux. Cistercian Studies Series 46. Kalamazoo, MI: Cistercian Publications. (= Veilleux 1981).

Palladius Helenopolitanus. Historia Lausiaca: Palladius of Helenopolis. 1904. The Greek Text Edited with Introduction and Notes. Vol. 2 of The Lausiac History of Palladius. Edited by Cuthbert Butler. Cambridge: Cambridge University Press. (= Butler).

Palladius Helenopolitanus, Historia Lausiaca: Pallade d’Hélénopolis. 1978. Les formes syriaques de la matière de l’Histoire lausiaque. Edited by René Draguet. Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium Scriptores Syr 174. Louvain: Secrétariat du Corpus SCO. (= Draguet).

Patris Macarii, Homiliae spirituales quinquaginta: Pseudo-Macarius. 1992. The Fifty Spiritual Homilies and the Great Letter. Edited by George A. Maloney. Classics of Western Spirituality. New York: Paulist Press. (= Maloney).

Prassas, Despina D. 2022. “Evagrius and the Re-Ascent of the Νοῦς to Union with God.” In Patristic Spirituality: Classical Perspectives on Ascent in the Journey to God, edited by Don W. Springer and Kevin M. Clarke, 276–90. Studies in Theology and Religion 30. Leiden: Brill. (Crossref)

Ramelli, Ilaria L. E. 2015. Evagrius’s “Kephalaia Gnostica”: A New Translation of the Unreformed Text from the Syriac. Writings from the Greco-Roman World 38. Atlanta, GA: SBL Press.

Sarna, Nahum M. 1991. Exodus = [Shemot] The Traditional Hebrew Text with the New JPS Translation. 1st ed. JPS Torah Commentary. Philadelphia: Jewish Publication Society.

Somos, Róbert. 1999. “Origen, Evagrius Ponticus and the Ideal of Impassibility.” In Origeniana Septima: Origenes in den Auseinandersetzungen des 4. Jahrhunderts, edited by Wolfgang A. Bienert and Uwe Kühneweg, 365–73. Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium 137. Leuven: Peeters.

Sorabji, Richard. 2010. Emotion and Peace of Mind: From Stoic Agitation to Christian Temptation. Reprinted. Gifford Lectures. Oxford: Oxford University Press.

Stewart, Columba. 2001. “Imageless Prayer and the Theological Vision of Evagrius Ponticus.” Journal of Early Christian Studies 9 (2): 173–204. https://dx.doi.org/10.1353/earl.2001.0035. (Crossref)

Tobon, Monica. 2011. “Apatheia in the Teachings of Evagrius Ponticus.” PhD diss., University College London.

Wevers, John William. 1990. Notes on the Greek Text of Exodus. Septuagint and Cognate Studies Series 30. Atlanta, GA: Scholars Press.

Download

Published
2025-11-20


Jugrin, D. (2025). The “Place of God”: Biblical Exegesis and Spirituality in Evagrius Ponticus. Verbum Vitae. https://doi.org/10.31743/vv.18637

Daniel Jugrin  jugrindaniel@gmail.com
University of Bucharest https://orcid.org/0000-0003-0280-9279



License

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

The author(s) grant (s) to the Licensee a non-exclusive and royalty-free license in accordance with the provisions of the Appendix: LICENSE TO USE THE WORK