The Figures of Adam and Eve in the Old Polish Apocrypha of the New Testament

Wojciech Stelmach

Adam Mickiewicz University in Poznań , Poland
https://orcid.org/0000-0003-4841-140X


Abstract

The aim of the article is to analyze fragments of the Old Polish New Testament apocryphal texts, which refer to the figures of Adam and Eve. Although it might seem that the First Parents are marginal characters for New Testament works, studies show that they play a very important role in the soteriological and exegetical context. The article compares selected fragments of Old Polish apocrypha with the basis of the translation and interprets the translator's decisions regarding the use of the figures of Adam and Eve in the medieval Polish text. They allow us not only to create antitypical pairs: Adam – Jesus and Eve – Mary, but also to explain the nature of original sin and its role in the work of salvation.

Keywords:

Adam, Ewa, apokryfy staropolskie, Nowy Testament, grzech pierworodny, soteriologia

Literatura źródłowa:

Ewangelia Nikodema, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Historyja Trzech Kroli, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Rozmyślanie przemyskie, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Sprawa chędoga, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Żywot Pana Jezu Krysta, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Żywot świętej Anny, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Literatura pomocnicza:

Adamczyk, M., Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do końca XVI wieku (Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 1980).

Adamczyk, M., „Vita Adae et Evae (Apokalipsa Mojżesza?) w apokryficznych wersjach starobułgarskiej i staropolskiej”, Z małą ojczyzną w sercu. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Zdancewiczowi (red. M. Walczak-Mikołajczakowa – B. Zieliński; Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2005) 165–174.

Augustinus, Contra secundam Juliani responsionem imperfectum opus II 57, CSEL 85/1, 205. Augustinus, Contra secundam Juliani responsionem imperfectum opus II 194, CSEL 85/1, 309–310.

Bartmiński, J., „Refleksy Rozmyślania przemyskiego w folklorze pogranicza polsko-ukraińskiego: analiza motywiczna”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 43–75.

Bryłka, Z., „Wizualne źródła staropolskich apokryfów (na przykładzie motywu tłoczni mistycznej)”, Źródła staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy (red. D. Rojszczak-Robińska, A. Deskur, W. Stelmach; Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2021) 255–268.

Celichowski, Z., Krzysztofa Pussmana Historyja barzo cudna o stworzeniu nieba i ziemie 1551 (Kraków: Akademia Umiejętności 1890) 5–6.

Dekert, T., Teoria rekapitulacji św. Ireneusza z Lyonu w świetle starożytnych koncepcji na temat Adama (Kraków: Wydawnictwo WAM 2007).

Dobrzeniecki, T., „Łacińskie źródła Rozmyślania przemyskiego”, Średniowiecze – studia o kulturze (red. J. Lewański; Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1969) IV, 196–521.

Dobrzycki, S., „Z literatury apokryficznej w Polsce. 2. Historya barzo cudna o stworzeniu nieba i ziemie”, Prace Filologiczne 7 (1911) 286–299.

„Ewangelia według świętego Łukasza”, Biblia Tysiąclecia (Poznań: Wydawnictwo Pallotinum 2003) [dokument elektroniczny: Biblia Tysiąclecia - Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu - Łk 2 (deon.pl)].

Filipowicz, A. M., Chrystus – drugi Adam. Na podstawie Demonstratio praedicationis apostolicae Ireneusza z Lyonu [dokument elektroniczny: chrystus_drugi_adam.pdf (uksw.edu.pl)].

Ìvaškìv, V., „Ukrains'kij kontest Rozmyślania przemyskiego”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 35–42.

Kołodziej, D., „Różnice kompozycyjno-stylistyczne w paralelnych fragmentach Rozmyślania przemyskiego i Żywota Pana Jezu Krysta… Baltazara Opeca (wydanie Hieronima Wietora z 1522 r.)”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 143–155.

Kopania, K., „Słowo – Obraz – Teatr. Uwagi na temat Rozmyślań dominikańskich”, Biuletyn Historii Sztuki 46/1–2 (2004) 7–48.

Kozaryn, D., Kształt stylistyczny „Rozmyślań dominikańskich” na tle innych pasji staropolskich (Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2001).

Krawiecka, E., Marii Magdaleny przedstawienia w piśmiennictwie staropolskim. Z dodatkiem indeksu ikonograficznego (Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 1999).

Krążyńska, Z., „Warstwy stylistyczne Rozmyślania przemyskiego”, Język polski – historia i współczesność (red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski; Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 1995) 45–52.

Krzysztofa Pussmana Historyja barzo cudna i ku wiedzieniu potrzebna o stworzeniu nieba i ziemie… (red. M. Osiewicz, W. Wydra; Poznań: „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2022).

Leńczuk, M., „O sposobach tłumaczenia Nowego Testamentu w Rozmyślaniu przemyskim”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 123–131.

Mary and Joseph at the origins of Christian culture (red. K. Parzych-Blakiewicz, J. M. Wojtkowski; Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne 2012).

Masłej, D., Modlitwa Pańska w polskim średniowieczu. Znad staropolskich rękopisów (Poznań: Wydawnictwo Rys 2016).

Masłej, D., „Ojcze nasz w Rozmyślaniu przemyskim”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 133–141.

Masłej, D., „Wykorzystanie Biblii w tekście apokryficznym i kaznodziejskim na przykładzie staropolskich tłumaczeń perykopy o uzdrowieniu syna dworzanina”, Polonica XL (2020) 91–103. (Crossref)

Mastalska, D., „Maryja spełnieniem miłości Ojca odrzuconej przez Ewę”, Salvatoris Mater 1 (1999) 58–76.

Mika, T., „Genetyczna wielowarstwowość i złożoność tekstów staropolskich a ich badania historycznojęzykowe. Rekonesans”, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXVIII (2013) 131–145.

Mika, T., Maryja, Jezus, Bóg w „Rozmyślaniu przemyskim”. O nazywaniu osób (Poznań: Wydawnictwo WiS 2002);

Mika, T., „Problemy z Rozmyślaniem przemyskim. Formułowanie sądów ogólnych a wielowarstwowość średniowiecznego tekstu”, LingVaria 10 (2015) 87–104. (Crossref)

Mika, T., „Stylistyczne ukształtowanie składni imiennej w Rozmyślaniu przemyskim. Rekonesans badawczy”, Studia historycznojęzykowe (red. K Rymut, W.R. Rzepka; Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN) III, 229–240.

Naumow, A., „Rozmyślanie przemyskie w kontekście apokryfów cerkiewnosłowiańskich”, Studia historycznojęzykowe (red. Z. Krążyńska, M. Kucała; Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN) I, 133–l39;

Pietras, H., „Pierwszy grzech ludzi według św. Ireneusza (ADVHAER V, 23, 1-2)”, Grzech Pierworodny (red. H. Pietras) (ŹMT 12; Kraków: Wydawnictwo WAM 1999) 25–39.

Rojszczak-Robińska, D., Jak pisano Rozmyślanie przemyskie (Poznań: Wydawnictwo Rys 2012.

Rojszczak-Robińska, D., „Łacińskie źródła jako kontekst badań historycznojęzykowych”, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXXIV (2018) 81–92. (Crossref)

Rojszczak-Robińska, D., „O powiązaniu analizy stylistycznej i źródłoznawczej: znad Rozmyślania przemyskiego”, Slavia Occidentalis 71/1 (2014) 123–144.

Rojszczak-Robińska, D., Staropolskie pasje. Rozmyślanie przemyskie, Sprawa chędoga, Karta Rogawskiego. Źródła – język – fabuła (Poznań: Wydawnictwo Rys 2016).

Rojszczak-Robińska, D., „Strategies for quoting the Holy Scriptures in the OldPolish Biblical-Apocryphal Narrations”, Scrinium 16 (2020) 271–291. (Crossref)

Rojszczak-Robińska, D., „Translation of the Psalms in the Old Polish Biblical-Apocryphal Narrative Texts. The Beginnings of Vernacular Religious Language”, The Bible Translator 74/1 (2023), 126–147. (Crossref)

Siwińska, M., „Rozmyślanie przemyskie a Vita rhythmica. Korzystanie z łacińskich konstrukcji gramatycznych”, Juwenalia historycznojęzykowe (red. K. Borowiec, D. Masłej, O. Ziółkowska; Poznań: Wydawnictwo Rys 2015) 113–132.

Smoleń, W., „Rozmyślanie przemyskie jako źródło ikonograficzne kwatery Ofiarowania Maryi Ołtarza Mariackiego Wita Stwosza w Krakowie”, Pamiętnik Literacki 3 (1960) 123–143.

Smoleń, W., „Ołtarz Mariacki Wita Stwosza w Krakowie na tle polskich źródeł literackich”, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 5 (1962) 211–343. (Crossref)

Stelmach, W., „Biblizmy w staropolskich apokryfach Nowego Testamentu (analiza wybranych przykładów)”, Język staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy (red. D. Rojszczak-Robińska – A. Deskur – W. Stelmach; Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2023) (w druku).

Stelmach, W., „Grzech Adama w staropolskich apokryfach Starego i Nowego Testamentu (na przykładzie Historyi barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie oraz Rozmyślania przemyskiego)”, Język – Szkoła – Religia 17 (2022) 144–155. (Crossref)

Stelmach, W., Historyja bardzo cudna wobec źródeł. Przekład, kompilacja, dzieło (Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2020).

Stelmach, W., „In principio creavit Deus… – język XVI-wiecznych polskich tłumaczeń biblijnego opisu stworzenia świata”, Juwenalia historycznojęzykowe (red. A. Deskur – W. Stelmach – Z. Bryłka; Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2020) III, 145–166.

Szlaga, J., Chrystus jako nowy Adam w listach Pawła apostoła, The Biblical Annals 22(1), 85–96.

Woźniak, E., Ofiary i krzywdziciele. Studium postaci w przedtrydenckim piśmiennictwie pasyjnym. Analiza językoznawcza (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2007).

Wójcicka, M., „Wątek”, Słownik Polskiej Bajki Ludowej III, 295–299.

Źródła staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy, (red. D. Rojszczak-Robińska – A. Deskur – W. Stelmach; Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne 2021).

Żurek, A., „Ewa – pierwsza kobieta w świetle pism świętego Augustyna”, Vox Patrum 36 (2016) 139–153. (Crossref)

Download

Published
2024-06-27


Stelmach, W. (2024). The Figures of Adam and Eve in the Old Polish Apocrypha of the New Testament. Verbum Vitae, 42(2), 325–343. https://doi.org/10.31743/vv.16689

Wojciech Stelmach  ws45802@amu.edu.pl
Adam Mickiewicz University in Poznań https://orcid.org/0000-0003-4841-140X



License

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

The author(s) grant (s) to the Licensee a non-exclusive and royalty-free license in accordance with the provisions of the Appendix: LICENSE TO USE THE WORK