The Figures of Adam and Eve in the Old Polish Apocrypha of the New Testament

Wojciech Stelmach

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polska
https://orcid.org/0000-0003-4841-140X


Abstrakt

Celem artykułu jest analiza fragmentów staropolskich tekstów apokryficznych Nowego Testamentu, które odnoszą się do postaci Adama i Ewy. Choć mogłoby się wydawać, że Pierwsi Rodzice są marginalnymi bohaterami w utworach nowotestamentalnych, badania porównawcze przekładów staropolskich z łacińskimi źródłami pokazują, że odgrywają oni istotną rolę w kontekście soteriologicznym i egzegetycznym. W artykule wybrane fragmenty apokryfów staropolskich zestawiono z podstawą przekładu i zinterpretowano decyzje tłumacza dotyczące wykorzystania postaci Adama i Ewy w średniowiecznym polskim tekście. Pozwalają nie tylko stworzyć antytypiczne pary: Adam – Jezus i Ewa – Maryja, ale również wyjaśnić naturę grzechu pierworodnego i jego rolę w dziele zbawienia.

Słowa kluczowe:

Adam, Ewa, apokryfy staropolskie, Nowy Testament, grzech pierworodny, soteriologia

Literatura źródłowa:

Ewangelia Nikodema, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Historyja Trzech Kroli, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Rozmyślanie przemyskie, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Sprawa chędoga, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Żywot Pana Jezu Krysta, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Żywot świętej Anny, Staropolskie Apokryfy Nowego Testamentu (amu.edu.pl) [dokument elektroniczny – strona www.].

Literatura pomocnicza:

Adamczyk, M., Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do końca XVI wieku (Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 1980).

Adamczyk, M., „Vita Adae et Evae (Apokalipsa Mojżesza?) w apokryficznych wersjach starobułgarskiej i staropolskiej”, Z małą ojczyzną w sercu. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Zdancewiczowi (red. M. Walczak-Mikołajczakowa – B. Zieliński; Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2005) 165–174.

Augustinus, Contra secundam Juliani responsionem imperfectum opus II 57, CSEL 85/1, 205. Augustinus, Contra secundam Juliani responsionem imperfectum opus II 194, CSEL 85/1, 309–310.

Bartmiński, J., „Refleksy Rozmyślania przemyskiego w folklorze pogranicza polsko-ukraińskiego: analiza motywiczna”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 43–75.

Bryłka, Z., „Wizualne źródła staropolskich apokryfów (na przykładzie motywu tłoczni mistycznej)”, Źródła staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy (red. D. Rojszczak-Robińska, A. Deskur, W. Stelmach; Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2021) 255–268.

Celichowski, Z., Krzysztofa Pussmana Historyja barzo cudna o stworzeniu nieba i ziemie 1551 (Kraków: Akademia Umiejętności 1890) 5–6.

Dekert, T., Teoria rekapitulacji św. Ireneusza z Lyonu w świetle starożytnych koncepcji na temat Adama (Kraków: Wydawnictwo WAM 2007).

Dobrzeniecki, T., „Łacińskie źródła Rozmyślania przemyskiego”, Średniowiecze – studia o kulturze (red. J. Lewański; Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1969) IV, 196–521.

Dobrzycki, S., „Z literatury apokryficznej w Polsce. 2. Historya barzo cudna o stworzeniu nieba i ziemie”, Prace Filologiczne 7 (1911) 286–299.

„Ewangelia według świętego Łukasza”, Biblia Tysiąclecia (Poznań: Wydawnictwo Pallotinum 2003) [dokument elektroniczny: Biblia Tysiąclecia - Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu - Łk 2 (deon.pl)].

Filipowicz, A. M., Chrystus – drugi Adam. Na podstawie Demonstratio praedicationis apostolicae Ireneusza z Lyonu [dokument elektroniczny: chrystus_drugi_adam.pdf (uksw.edu.pl)].

Ìvaškìv, V., „Ukrains'kij kontest Rozmyślania przemyskiego”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 35–42.

Kołodziej, D., „Różnice kompozycyjno-stylistyczne w paralelnych fragmentach Rozmyślania przemyskiego i Żywota Pana Jezu Krysta… Baltazara Opeca (wydanie Hieronima Wietora z 1522 r.)”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 143–155.

Kopania, K., „Słowo – Obraz – Teatr. Uwagi na temat Rozmyślań dominikańskich”, Biuletyn Historii Sztuki 46/1–2 (2004) 7–48.

Kozaryn, D., Kształt stylistyczny „Rozmyślań dominikańskich” na tle innych pasji staropolskich (Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2001).

Krawiecka, E., Marii Magdaleny przedstawienia w piśmiennictwie staropolskim. Z dodatkiem indeksu ikonograficznego (Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 1999).

Krążyńska, Z., „Warstwy stylistyczne Rozmyślania przemyskiego”, Język polski – historia i współczesność (red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski; Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 1995) 45–52.

Krzysztofa Pussmana Historyja barzo cudna i ku wiedzieniu potrzebna o stworzeniu nieba i ziemie… (red. M. Osiewicz, W. Wydra; Poznań: „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2022).

Leńczuk, M., „O sposobach tłumaczenia Nowego Testamentu w Rozmyślaniu przemyskim”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 123–131.

Mary and Joseph at the origins of Christian culture (red. K. Parzych-Blakiewicz, J. M. Wojtkowski; Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne 2012).

Masłej, D., Modlitwa Pańska w polskim średniowieczu. Znad staropolskich rękopisów (Poznań: Wydawnictwo Rys 2016).

Masłej, D., „Ojcze nasz w Rozmyślaniu przemyskim”, Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (red. J. Bartmiński, A. Timofiejew; Przemyśl: Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska 2016) 133–141.

Masłej, D., „Wykorzystanie Biblii w tekście apokryficznym i kaznodziejskim na przykładzie staropolskich tłumaczeń perykopy o uzdrowieniu syna dworzanina”, Polonica XL (2020) 91–103. (Crossref)

Mastalska, D., „Maryja spełnieniem miłości Ojca odrzuconej przez Ewę”, Salvatoris Mater 1 (1999) 58–76.

Mika, T., „Genetyczna wielowarstwowość i złożoność tekstów staropolskich a ich badania historycznojęzykowe. Rekonesans”, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXVIII (2013) 131–145.

Mika, T., Maryja, Jezus, Bóg w „Rozmyślaniu przemyskim”. O nazywaniu osób (Poznań: Wydawnictwo WiS 2002);

Mika, T., „Problemy z Rozmyślaniem przemyskim. Formułowanie sądów ogólnych a wielowarstwowość średniowiecznego tekstu”, LingVaria 10 (2015) 87–104. (Crossref)

Mika, T., „Stylistyczne ukształtowanie składni imiennej w Rozmyślaniu przemyskim. Rekonesans badawczy”, Studia historycznojęzykowe (red. K Rymut, W.R. Rzepka; Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN) III, 229–240.

Naumow, A., „Rozmyślanie przemyskie w kontekście apokryfów cerkiewnosłowiańskich”, Studia historycznojęzykowe (red. Z. Krążyńska, M. Kucała; Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN) I, 133–l39;

Pietras, H., „Pierwszy grzech ludzi według św. Ireneusza (ADVHAER V, 23, 1-2)”, Grzech Pierworodny (red. H. Pietras) (ŹMT 12; Kraków: Wydawnictwo WAM 1999) 25–39.

Rojszczak-Robińska, D., Jak pisano Rozmyślanie przemyskie (Poznań: Wydawnictwo Rys 2012.

Rojszczak-Robińska, D., „Łacińskie źródła jako kontekst badań historycznojęzykowych”, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXXIV (2018) 81–92. (Crossref)

Rojszczak-Robińska, D., „O powiązaniu analizy stylistycznej i źródłoznawczej: znad Rozmyślania przemyskiego”, Slavia Occidentalis 71/1 (2014) 123–144.

Rojszczak-Robińska, D., Staropolskie pasje. Rozmyślanie przemyskie, Sprawa chędoga, Karta Rogawskiego. Źródła – język – fabuła (Poznań: Wydawnictwo Rys 2016).

Rojszczak-Robińska, D., „Strategies for quoting the Holy Scriptures in the OldPolish Biblical-Apocryphal Narrations”, Scrinium 16 (2020) 271–291. (Crossref)

Rojszczak-Robińska, D., „Translation of the Psalms in the Old Polish Biblical-Apocryphal Narrative Texts. The Beginnings of Vernacular Religious Language”, The Bible Translator 74/1 (2023), 126–147. (Crossref)

Siwińska, M., „Rozmyślanie przemyskie a Vita rhythmica. Korzystanie z łacińskich konstrukcji gramatycznych”, Juwenalia historycznojęzykowe (red. K. Borowiec, D. Masłej, O. Ziółkowska; Poznań: Wydawnictwo Rys 2015) 113–132.

Smoleń, W., „Rozmyślanie przemyskie jako źródło ikonograficzne kwatery Ofiarowania Maryi Ołtarza Mariackiego Wita Stwosza w Krakowie”, Pamiętnik Literacki 3 (1960) 123–143.

Smoleń, W., „Ołtarz Mariacki Wita Stwosza w Krakowie na tle polskich źródeł literackich”, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 5 (1962) 211–343. (Crossref)

Stelmach, W., „Biblizmy w staropolskich apokryfach Nowego Testamentu (analiza wybranych przykładów)”, Język staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy (red. D. Rojszczak-Robińska – A. Deskur – W. Stelmach; Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2023) (w druku).

Stelmach, W., „Grzech Adama w staropolskich apokryfach Starego i Nowego Testamentu (na przykładzie Historyi barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie oraz Rozmyślania przemyskiego)”, Język – Szkoła – Religia 17 (2022) 144–155. (Crossref)

Stelmach, W., Historyja bardzo cudna wobec źródeł. Przekład, kompilacja, dzieło (Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2020).

Stelmach, W., „In principio creavit Deus… – język XVI-wiecznych polskich tłumaczeń biblijnego opisu stworzenia świata”, Juwenalia historycznojęzykowe (red. A. Deskur – W. Stelmach – Z. Bryłka; Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2020) III, 145–166.

Szlaga, J., Chrystus jako nowy Adam w listach Pawła apostoła, The Biblical Annals 22(1), 85–96.

Woźniak, E., Ofiary i krzywdziciele. Studium postaci w przedtrydenckim piśmiennictwie pasyjnym. Analiza językoznawcza (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2007).

Wójcicka, M., „Wątek”, Słownik Polskiej Bajki Ludowej III, 295–299.

Źródła staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy, (red. D. Rojszczak-Robińska – A. Deskur – W. Stelmach; Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne 2021).

Żurek, A., „Ewa – pierwsza kobieta w świetle pism świętego Augustyna”, Vox Patrum 36 (2016) 139–153. (Crossref)


Opublikowane
2024-06-27


Stelmach, W. (2024). The Figures of Adam and Eve in the Old Polish Apocrypha of the New Testament. Verbum Vitae, 42(2), 325–343. https://doi.org/10.31743/vv.16689

Wojciech Stelmach  ws45802@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0003-4841-140X



Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU