Wprowadzenie do rytu hiszpańsko-mozarabskiego
Krzysztof Porosło
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7513-8483
Piotr Roszak
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-2723-2667
Abstrakt
Niniejszy artykuł ma charakter prezentacji najważniejszych informacji dotyczących rytu hiszpańsko-mozarabskiego i w tym sensie stanowi wprowadzenie do tej tradycji liturgicznej oraz editorial numeru czasopisma „Verbum Vitae”, który jest poświęcony własnej liturgii Kościoła hiszpańskiego. Artykuł został podzielony na dwie zasadnicze części. Pierwsza stanowi syntetyczną historię kształtowania się i rozwoju rytu hiszpańsko-mozarabskiego. Przy tej okazji zostały również wyjaśnione różne nazwy rytu, z którymi można się spotkać w literaturze przedmiotu. Ze względu na to, iż najlepiej poznawać charakterystyczne cechy danego rytu przez odniesienie do sakramentu Eucharystii, druga część jest prezentacją i komentarzem do ordo missae, aktualnie obowiązującego Missale Hispano-Mozarabicum.
Słowa kluczowe:
ryt hiszpańsko-mozarabski, ryt wizygocki, liturgia hiszpańska, Missale Hispano-Mozarabicum, św. Izydor z SewilliBibliografia
Aldama, José Antonio. 1970. “Valoración teológica de la literatura litúrgica hispana.” In La patrología toledano-visigoda: XXVII Semana Española de Teología (Toledo 25–29 de septiembre de 1967), 137–57. Madrid: CSIC.
Arocena, Félix María. 2010. “Ryt Hiszpańsko-Mozarabski.” Roczniki Liturgiczno-Homiletyczne 1 (57): 5–16.
Arocena, Félix María. 2014. El prefacio de Alexander Lesley al Misal Mozárabe de Cisneros: Introducción, texto, traducción, notas. Roma: Edizioni Liturgiche.
Arranz, Miguel. 1973. “Le ‘Sancta Sanctis’ dans la tradition liturgique des Églises.” Archiv für Liturgiewissenschaft 15:31–67.
Ba ngo, Isidro. 1997. “La vieja liturgia hispana y la interpretación funcional del templo prerrománico.” In VII Semana de Estudios Monásticos de Nájera. Logroño: Instituto de Estudios Riojanos.
Barriga Planas, Josep Romà. 1975. El sacramentari, ritual i pontifical de Roda: Cod. 16 de l’arxiu de la Catedral de Lleida c. 1000. Barcelona: Fundació Salvador Vives Casajoana.
Bouyer, Louis. 2015. Eucharystia: Teologia i duchowość modlitwy eucharystycznej. Translated by Lucyna Rutowska. Lublin: Kerygma.
Boynton, Susan. 2022. “Cisneros después de Cisneros: La recepción del rito mozárabe en la Edad Moderna.” In El Cardenal Cisneros: Música, mecenazgo cultural y liturgia, edited by Tess Knighton and José María Domínguez Rodríguez, 21–48. Barcelona: Institut d’Estudis Medievals.
Breviarium Gothicum secundum regulam beatissimi Isidori. 1862. In Patrologiae cursus completus: Series Latina, edited by Jacques-Paul Migne, 86. Paris: Garnier Frères.
Carrero Santamaría, Eduardo, and Daniel Rico Camp. 2015. “La organización del espacio litúrgico hispánico entre los siglos VI y XI.” Antiquité Tardive 23:239–48. (Crossref)
Carrero Santamaría, Eduardo, Emma Hornby, and Rebecca Maloy. 2023. “Processional Liturgy in the Urban Space of Seventh-Century Tarragona.” Journal of Medieval Iberian Studies 15 (2): 240–69. https://doi.org/10.1080/17546559.2023.2214139. (Crossref)
Ferrer Grenesche, Juan Miguel, ed. 1995. Curso de liturgia hispano-mozárabe. Toledo: Estudio Teológico San Ildefonso.
Ferrer Grenesche, Juan Miguel. 2006. “El legado de la liturgia hispano-mozárabe.” Crónica Mozárabe 65:1–17.
Ferrer Grenesche, Juan Miguel. 2012. “María Virgen en el Misal hispano-mozárabe.” Toletana 27:111–38.
Ferrer Grenesche, Juan Miguel. 2017. “El nacimiento de la Capilla mozárabe (del Corpus Christi) toledana. Prolongación del espiritu cisneriano.” In Cisneros: Arquetipo de virtudes, espejo de prelados, edited by Juan Pedro Sánchez Gamero, 85–97. Primatialis Ecclesiae Toletanae Memoria 41. Toledo: Cabildo Primado Catedral de Toledo.
Fresnillo Ahijón, José Juan, and Adolfo Ivorra. 2011. “‘El hábito de los clérigos’, de Leovigildo de Córdoba.” Toletana 24:229–62.
Girones, Gonzalo. 1969. El influjo oriental en la Liturgia Visigótica. Roma: Pontifica Academia Mariana Internacional.
Godoy Fernández, Cristina. 1991. “El escenario de la celebración de los concilios hispanovisigóticos.” In Concilio III de Toledo: XIV Centenario 589–1989, edited by Marcelo González Martín, 767–86. Toledo: Arzobispado de Toledo.
Isidorus Hispalensis, De ecclesiasticis officiis: Isidorus Hispalensis. 1862. “De ecclesiasticis officiis.”
In Patrologiae cursus completus: Series Latina, edited by Jacques-Paul Migne, 83:737–826B. Paris: Garnier Frères.
Isla Frez, Amancio. 2023. “Santiago y sus rivalidades con Toledo y Roma a principios del siglo XII: Sus huellas en el género historiográfico.” Studia Historica: Historia Medieval 41 (1): 187–202. https://doi.org/10.14201/shhme2023411187202. (Crossref)
Ivorra, Adolfo. 2017. Liturgia hispano-mozárabe. Biblioteca Litúrgica 52. Barcelona: Centre de Pastoral Litúrgica.
Jan Paweł II. 1992. “Homilía durante la celebración de la sagrada liturgia en rito hispano-mozárabe (28 de mayo de 1992).” https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/es/homilies/1992/documents/hf_jp-ii_hom_19920528_rito-mozarabico.html.
Janeras, Sebastià. 1995. “Elements orientals en la litúrgia visigótica.” Miscelánea Litúrgica Catalana 6:93–127.
Janini, José. 1982. “Misas mozárabes recompuestas por Ortiz.” Hispania Sacra 34 (69): 153–63. Liber commicus. 1991–95. 2 vols. Missale Hispano-Mozarabicum. Toledo: Conferencia Episcopal Española; Arzobispado de Toledo.
Missale Hispano-Mozarabicum. 1991–94. 2 vols. Toledo: Conferencia Episcopal Española; Arzobispado de Toledo.
Missale mixtum secundum regulam beati Isidori Hispalensis episcopi. 1862. In Patrologiae cursus completus: Series Latina, edited by Jacques-Paul Migne, 85. Paris: Garnier Frères.
Morín de Pablos, Jorge, and Rafael Barroso Cabrera. 1999. “La organización del santuario en las iglesias hispánicas de los siglos VI–VII (I): El problema de los nichos y placas-nicho visigodos.” Anuario del Departamento de Historia y Teoría del Arte 11:9–28. (Crossref)
Paprocki, Henryk. 2010. Misterium Eucharysti: Interpretacja genetyczna liturgii bizantyjskiej. Kraków: WAM.
Pinell, Jordi. 1998. Liturgia Hispánica. Barcelona: Centre de Pastoral Litúrgica.
Porosło, Krzysztof. 2021. Pneumatología del Missale Hispano-Mozarabicum “De Tempore”: Análisis litúrgico-teológico de la eucología pneumatológica. Barcelona: Centre de Pastoral Litúrgica; Kraków: WAM.
Porosło, Krzysztof. 2023. “Wielość teorii dotyczących epiklezy rytu hiszpańsko-mozarabskiego.” Wrocławski Przegląd Teologiczny 31 (1): 113–38. https://doi.org/10.52097/wpt.5485. (Crossref)
Porosło, Krzysztof. 2024. “Bogactwo anafor(y) rytu hiszpańsko-mozarabskiego.” In Serce Eucharystii: Modlitwy eucharystyczne w życiu Kościoła, edited by Krzysztof Porosło, 95–135. Mysterium Fascinans 7. Kraków: WAM; Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny
w Krakowie.
Prenotandos. 1991. Vol. 1 of Missale Hispano-Mozarabicum, 15–170. Toledo: Conferencia Episcopal Española; Arzobispado de Toledo. (= Prenotandos).
Rivera, Juan Francisco. 1980. El adopcionismo en España, siglo VIII: Historia y doctrina. Toledo: Estudio Teológico de San Ildefonso.
Roszak, Piotr. 2012. “Beato z Liébany i mozarabskie komentarze do Apokalipsy.” Biblica et Patristica Thoruniensia 5:125–47. (Crossref)
Roszak, Piotr. 2015. Mozarabowie i ich liturgia: Chrystologia rytu hiszpańsko-mozarabskiego. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Roszak, Piotr. 2016. “Spanish-Mozarabic Funeral Rituals: A Contribution to the Eschatology of the Rite.” Quaestiones Medii Aevi Novae 21:207–25.
Sánchez Domingo, Rafael. 2013. “El rito hispano-visigótico o mozárabe del ordo tradicional al canon romano.” In Patrimonio inmaterial de la Cultura Cristiana, edited by Francisco Javier Campos and Fernández de Sevilla, 215–36. San Lorenzo del Escorial: Escurialenses.
Sobór Watykański II. 1963. Konstytucja o Liturgii świętej Sacrosanctum Concilium. (Crossref)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Ks. Krzysztof Porosło – doktor teologii dogmatycznej, adiunkt na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Wykładowca, publicysta, autor licznych artykułów naukowych i popularnonaukowych oraz ponad trzydziestu książek, centralny duszpasterz akademicki Archidiecezji Krakowskiej przy Kolegiacie św. Anny w Krakowie. Członek Zespołu Konferencji Episkopatu Polski ds. Nowej Ewangelizacji. Ostatnie publikacje: Serce Eucharystii. Modlitwy eucharystyczne w życiu Kościoła, Kraków: Wydawnictwo WAM 2024; Bierzmowanie – sakrament inicjacji i misji, Kraków: Wydawnictwo Baptysterium 2024; Jestem z wami. Eucharystyczna ofiara i obecność, Kraków: Wydawnictwo św. Stanisław BM, Wydawnictwo Scriptum 2024. Prowadzi swoją stronę internetową: https://baptysterium.pl.
https://orcid.org/0000-0001-7513-8483Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Ks. Piotr Roszak, profesor nauk teologicznych, pracownik Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie; w swej pracy badawczej zajmuje się historią liturgii mozarabskiej, tomizmem oraz relacjami nauka-religia; członek zwyczajny Papieskiej Akademii Tomasza z Akwinu, założyciel i redaktor naczelny czasopisma "Scientia et Fides". Ostatnio opublikował (wspólnie z prof. Sasa Horvat): Overcoming Reductionism and Crafting a New Synthesis.Theodicy Confronting Pain and Suffering, Springer, 2024.
https://orcid.org/0000-0002-2723-2667Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
