Kościół jako sakrament nadziei w czasach dewaluacji słowa
Antoni Nadbrzeżny
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0973-3625
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie Kościoła jako sakramentu nadziei w kontekście kulturowego zjawiska zwanego globalną logoreą. Oznacza ona niekontrolowany strumień ambiwalentnych słów, często semantycznie zdewaluowanych, które są czynnikami alienacji współczesnego człowieka. Logorea rodzi niebezpieczeństwo egzystencjalnej rozpaczy i domaga się adekwatnej odpowiedzi ze strony teologii. Z tej racji eklezjologia kontekstualna podejmuje próbę wiarygodnego ukazania Wcielonego Słowa Bożego jako transcendentnego źródła Wielkiej Nadziei. Kościół jako sakrament zmartwychwstałego Chrystusa, obecnego w historii świata, nieuchronnie zderza się z naporem nowych ideologicznych propozycji o charakterze utopijnym. Są one efektem dynamicznej logorei, która – mimo upadku dawnych, względnie spójnych utopii społecznych – wciąż produkuje utopijne synkretyzmy na zasadzie arbitralnego łączenia słów wyrwanych ze swoich pierwotnych kontekstów. Wobec tego zjawiska ważnym zadaniem eklezjologii jest zarówno krytyka pojawiających się utopii, jak i racjonalne uzasadnienie tezy, że chrześcijaństwo ze swej istoty nie jest utopią. W artykule zastosowano teologiczną metodę korelacji, charakterystyczną dla eklezjologii kontekstualnej i pretekstowej. Tekst składa się z pięciu części. W pierwszej scharakteryzowano zjawisko logorei. W drugiej zaproponowano typologię słowa ludzkiego. W trzeciej omówiono znaczenie eklezjalnego uobecnienia Wcielonego Logosu w obliczu egzystencjalnej rozpaczy. Czwarta część poświęcona jest analizie przyczyn uwodzicielskiej siły utopii. W piątej ukazano wyzwalającą moc Chrystusa jako Wielkiej Nadziei oraz uzasadniono antyutopijny charakter chrześcijaństwa.
Słowa kluczowe:
Kościół, nadzieja, sakrament, słowo, logorea, utopiaBibliografia
Barth, Grzegorz. 2025. “Intellectus Spei: Hope as Trusting in the Uncertain. Thinking with Pope Francis’s Spes non Confundit.” Verbum Vitae 43 (3): 589–613. https://doi.org/10.31743/vv.18674. (Crossref)
Bartnik, Czesław Stanisław. 1987. Chrystus jako sens historii. Wrocław: TUM.
Bartnik, Czesław Stanisław. 1991. Krzak gorejący: Homilie, kazania, przemówienia. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Bauman, Zygmunt. 2009. Sztuka życia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Benedykt XVI. 2005. Encyklika Deus caritas est. (= DCE).
Benedykt XVI. 2007. Encyklika Spe salvi. (= SpS).
Burszta, Wojciech. 2015. Preteksty. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Czaja, Andrzej. 2003. Credo in Spiritum Vivificantem: Pneumatologiczna interpretacja Kościoła jako komunii w posoborowej teologii niemieckiej. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Franciszek. 2016. Posynodalna adhortacja apostolska Amoris laetitiae. (= AL).
Franciszek. 2020. Encyklika Fratelli tutti. (= FT).
Franciszek. 2024. Bulla Spes non confundit. (= SNC).
Góźdź, Krzysztof. 2022. “Historical and Theological Sources of Secularism and Secularisation.” Verbum Vitae 40 (2): 359–73. https://doi.org/10.31743/vv.13269. (Crossref)
Havel, Václav. 2011. Siła bezsilnych i inne eseje. Texts selected by Andrzej S. Jagodziński. Warszawa: Agora.
Havrylyk, Ihnatia. 2025. “Pessimism and Hope in Gregory of Nazianzus’ Theological Heritage.”
Verbum Vitae 43 (3): 771–89. https://doi.org/10.31743/vv.18158. (Crossref)
Jan Paweł II. 2003. Posynodalna adhortacja apostolska Ecclesia in Europa. (= EE).
Jaśkiewicz, Sylwester. 2025. “Jorge Mario Bergoglio – papież Franciszek o nadziei chrześcijańskiej.” Verbum Vitae 43 (3): 569–88. https://doi.org/10.31743/vv.18675. (Crossref)
Jędrzejski, Michał. 2025. “Signs of Hope in Selected Gregorian Chant Texts in the Context of Pope Francis’s Message of the Ordinary Jubilee of the Year 2025.” Verbum Vitae 43 (3): 827–48. https://doi.org/10.31743/vv.18609.
Kasper, Walter. 2014. Kościół katolicki: Istota, rzeczywistość, posłannictwo. Translated by Grzegorz Rawski. Kraków: WAM.
Kaucha, Krzysztof. 2025. “Chrześcijańska nadzieja jako droga do Wielkiego Sensu w świetle twórczości Josepha Ratzingera.” Verbum Vitae 43 (3): 615–38. https://doi.org/10.31743/vv.18656.
Kempa, Jacek. 2018. “Zbawienie wobec historii: Próba teologicznej rehabilitacji pojęcia utopii.” Er(r)go. Teoria – Literatura – Kultura 36 (1): 65–79.
Kołakowski, Leszek. 1999. Moje słuszne poglądy na wszystko. Kraków: Znak.
Kołakowski, Leszek. 2019. Chrześcijaństwo. Kraków: Znak.
Konwicki, Tadeusz. 2020. Kalendarz i klepsydra. Warszawa: Znak.
Kotecki, Dariusz. 2025. “O pragnieniu życia wiecznego w świetle Ap 7,13–17.” Verbum Vitae 43 (3): 741–70. https://doi.org/10.31743 vv.18662.
Lasek, Paweł. 2025. “Przedmiot i źródła nadziei chrześcijańskiej w listach Pawłowych.” Verbum Vitae 43 (3): 725–39. https://doi.org/10.31743/vv.18658.
Mariański, Janusz. 2006. Sekularyzacja i desekularyzacja w nowoczesnym świecie. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Mühlen, Heribert. 1967. Una Mystica Persona. Die Kirche als das Mysterium der heilgeschichtlichen Identität des Heiligen Geistes in Christus und den Christen: Eine Person in vielen Personen. Paderborn: Schöning.
Müller, Gerhard Ludwig. 2024. Katolicki – czyli jaki? Prawdziwa i fałszywa reforma. Translated by Robert Biel. Tarnów: Biblos.
Nadbrzeżny, Antoni. 2022. “Intensyfikacja eschatologiczna: Ku transgresyjnej koncepcji wiecznego zbawienia.” In Powiększenie i intensyfikacja w kulturze, edited by Brygida Pawłowska-Jądrzyk, 415–31. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW.
Nadbrzeżny, Antoni. 2023. “Kościół i egzystencja: Ku eklezjologii pretekstowej.” Verbum Vitae 41 (1): 75–91. https://doi.org/10.31743/vv.14906. (Crossref)
Nadbrzeżny, Antoni. 2025. “Kościół jako sakrament nadziei w czasach dewaluacji słowa.” Verbum Vitae 43 (3): 547–67. https://doi.org/10.31743/vv.18903. (Crossref)
Ratzinger, Joseph. 2014. “Eschatologia i utopia.” In Zmartwychwstanie i życie wieczne: Studia o eschatologii i teologii nadziei, edited by Krzysztof Góźdź and Marzena Górecka, translated by Joachim Kobienia. 370–386. Opera Omnia 10. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Schillebeeckx, Edward. 2014a. Christ the Sacrament of the Encounter with God. The Collected Works of Edward Schillebeeckx 1. London: Clark.
Schillebeeckx, Edward. 2014b. Jesus: An Experiment in Christology. The Collected Works of Edward Schillebeeckx 6. London: Clark.
Siemieniec, Tomasz. 2025. “Źródła nadziei dla grzeszników w świetle Apokalipsy św. Jana.” Verbum Vitae 43 (3): 703–23. https://doi.org/10.31743/vv.18665. (Crossref)
Sobór Watykański II. 1963. Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium. (= KL). (Crossref)
Sobór Watykański II. 1964. Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium. (= KK).
Stachura, Edward. 1987. Cała jaskrawość. In Poezja i proza, by Edward Stachura, edited by Henryk Bereza, 5–198. Vol. 3 of Powieści. Warszawa: Czytelnik.
Stegu, Tadej. 2025. “Spirituality and Hope in Old Age: Case Study of the Spiritual Academy.” Verbum Vitae 43 (3): 805–26. https://doi.org/10.31743/vv.18677. (Crossref)
Szacki, Jerzy. 2000. Spotkania z utopią. Stanowiska, Interpretacje 16. Warszawa: Sic!
Szpoton, Szczepan. 2025. “‘Pielgrzymka nadziei’ w życiu i charyzmacie Siostry Barbary Stanisławy Samulowskiej SM.” Verbum Vitae 43 (3): 791–804. https://doi.org/10.31743/vv.18433. (Crossref)
Tillich, Paul. 2004. Teologia systematyczna. Vol. 1. Translated by Józef Marzęcki. Biblioteka Europejska – Antyk. Kęty: Antyk.
Tillich, Paul. 2014. Męstwo bycia. Translated by Henryk Bednarek. Meandry Kultury. Kraków: Vis-à-vis Etiuda.
Tischner, Józef. 1993. Myślenie według wartości. Kraków: Znak.
Tischner, Józef. 2014. Świat ludzkiej nadziei. Kraków: Znak.
Tyszka, Krzysztof. 2009. “Czy żyjemy w epoce ‘śmierci utopii’?” Kultura i Społeczeństwo 53 (1): 83–103. (Crossref)
Wołowski, Lech. 2025. “Nadzieja Boga jako podstawa ludzkiej nadziei w ujęciu Józefa Tischnera i Hansa Ursa von Balthasara.” Verbum Vitae 43 (3): 639–63. https://doi.org/10.31743/vv.18424. (Crossref)
Zadykowicz, Tadeusz. 2025. “Problematyka nadziei w wybranych podręcznikach teologii moralnej.” Verbum Vitae 43 (3): 665–702. https://doi.org/10.31743/vv.18629.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Ks. Antoni Nadbrzeżny, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, doktor habilitowany nauk teologicznych w zakresie teologii dogmatycznej, doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii. Zajmuje się współczesną teologią niderlandzką i flamandzką oraz myślą teologiczną i filozoficzną Paula Tillicha. Najważniejsze publikacje: Od Matki Odkupienia do Matki wszystkich wierzących. Mariologia Edwarda Schillebeeckxa, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005; Sakrament wyzwolenia. Zbawcze posłannictwo Kościoła w posoborowej teologii holenderskiej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013; Filozofia zbawienia. Soteriologia egzystencjalna Paula Tillicha i Edwarda Schillebeeckxa, Wydawnictwo WAM, Kraków 2020.
https://orcid.org/0000-0003-0973-3625Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
