Anatomia gniewu według Bazylego Wielkiego
Mieczysław Paczkowski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu , Polskahttp://orcid.org/0000-0002-4045-2314
Abstrakt
Artykuł otwiera przedstawienie mowy Przeciwko gniewliwym Bazylego Wielkiego w kontekście jego nauczania praktyczno-moralnego. Następnie zostają ukazane przyczyny i objawy gniewu. Poprzez przybliżenie kwestii niebezpiecznego uczucia Kapadocejczyk wyczula swoich słuchaczy na to, by unikać tego zgubnego grzechu, który czyni człowieka szalonym i powoduje jego zezwierzęcenie. Porównuje człowieka ogarniętego złością do niebezpiecznych i jadowitych zwierząt, osób dotkniętych chorobą psychiczną lub opętanych przez demona. Za pomocą sugestywnych metafor kaznodzieja ukazuje destrukcyjną siłę gniewu i jego zgubne konsekwencje. Uznaje jednak pozytywne jego skutki, gdyż to uczucie, odpowiednio ukierunkowane i odmienione, może służyć wielu dobrym aktom. Chrześcijanie mogą posłużyć się tym impulsem w walce ze złem. Środkami zaradczymi przeciwko gniewowi są: spokój, posłuszeństwo Słowu Bożemu, naśladowanie przykładu Chrystusa i postaci biblijnych.
Słowa kluczowe:
gniew, Bazyli Wielki (św.), patrystyka, homiletyka starożytna, uczucia, nauczanie moralneBibliografia
Źródła
Basilius Caesariensis, Ad adolescentes de legendis libris gentilium (PG 31,564 C-589 A); tł. polskie: Bazyli Wielki, Wybór homilii i kazań (tł. T. Sinko) (Złoty Wiek Myśli Chrześcijańskiej 1; Kraków: Wydawnictwo Mariackie 1947) 213-230.
Basilius Caesariensis, Attende tibi ipsi (PG 31,197 C-217 B).
Basilius Caesariensis, Homilia X: Adversus eos qui irascuntur (PG 31,353 A-372 B); tł. polskie: Bazyli Wielki, Wybór homilii i kazań (tł. T. Sinko) (Złoty Wiek Myśli Chrześcijańskiej 1; Kraków: Wydawnictwo Mariackie 1947) 130-142.
Basilius Caesariensis, Homiliae in Hexaemeron I-IX (red. S. Giet) (SCh 26 bis; Paris: du Cerf 21968).
Basilius Caesariensis, Moralia (PG 31,692 D-869 C); tł. polskie: Bazyli Wielki, Reguły moralne, [w:] Pisma ascetyczne (tł. J. Naumowicz) (ŹM 5; Kraków: Tyniec 1994) I, 109-278.
Basilius Caesariensis, Regulae brevius tractatae (PG 31,1052 D-1305 B); tł. polskie: Bazyli Wielki, Reguły krótsze, [w:] Pisma ascetyczne (tł. J. Naumowicz) (ŹM 6; Kraków: Tyniec 1995) II, 207-501.
Basilius Caesariensis, Regulae fusius tractatae (PG 31,889 A-1052 C); tł. polskie: Bazyli Wielki, Reguły dłuższe, [w:] Pisma ascetyczne (tł. J. Naumowicz) (ŹM 6; Kraków: Tyniec 1995) II, 45-203.
Evagrius Ponticus, De octo spiritibus malitiae (PG 79,1145 A – 1164 D); tł. polskie: Ewagriusz z Pontu, O ośmiu duchach zła, [w:] Ewagriusz z Pontu, Pisma ascetyczne (tł. L. Nieścior) (ŹM 18; Kraków: Tyniec 1998) I, 373-403.
Evagrius Ponticus, Epistulae (red. W. Frankenberg) (Abhandlungen der königlichen Gesselschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-historische Klasse, Neue Folge 13/2; Berlin: Weidmannsche Buchhandlung 1912) 564-611; tł. polskie: Listy Ewagriusza z Pontu, [w:] Ewagriusz z Pontu, Pisma ascetyczne (tł. A. Ziernicki – L. Nieścior) (ŹM 18; Kraków: Tyniec 1998) I, 110-200.
Evagrius Ponticus, Practicus (red. C. Guillaumont – A. Guillaumont) (SCh 170-171; Paris: du Cerf 1971); tł. polskie: Ewagriusz z Pontu, O praktyce [ascetycznej], [w:] Ewagriusz z Pontu, Pisma ascetyczne (tł. E. Kędziorek) (ŹM 18; Kraków – Tyniec 1998) I, 201-230.
Iohannes Chrysostomus, Ecloga de ira et livore (PG 65,567-902).
Origenes, De principiis (red. H. Crouzel – M. Simonetti) (SCh 252-253; Paris: du Cerf 1978) I-II; tł. polskie: Orygenes, O zasadach (tł. S. Kalinkowski) (ŹMT 1; Kraków: WAM 1996).
Origenes, Fragmenta in Psalmos 1-150 (red. J.B. Pitra) (Analecta sacra spicilegio Solesmensi parata; Farnborough: Gregg Press 1966) I-II.
Rufinus Tyrannius, Praefatio in Regulam S. Basilii (PL 103,485 D-486 B).
Seneca, Opera quae supersunt. Dialogorum libri XII (red. F. Haase) (Leipzig: Teubner 1874) I, 35-36; tł. polskie: Lucjusz Anneusz Seneka, Dialogi (tł. L. Joachimowicz) (Warszawa: PAX 1998) 203-331.
Opracowania
Bloomfield M.W., The Seven Deadly Sins. An Introduction to the History of a Religious Concept, with Special Reference to Medieval English Literature (East Lansing, MI: Michigan State College Press 1952).
Cremaschi L., „Malattia e medicina in Basilio di Cesarea”, Parola Spirito e Vita 40 (2000) 143-152.
De Durand M.G., „La colère chez S. Jean Chrysostome”, Revue des sciences religieuse 67/1 (1993) 61-77.
Gillette G., Four Faces of Anger: Seneca, Evagrius Ponticus, Cassian, and Augustine (Lanham, MD: University Press of America 2010).
Gribomont J., „Exploration dans les homéliaires d’Orient”, Rivista di Storia e Letteratura religiosa 14 (1978) 229-241.
Ide P. – Adrian L., Siedem grzechów głównych. O starych sprawach po nowemu (tłum. M. Różańska) (Ząbki: Apostolicum 2012).
Larchet J.-C., Terapia chorób duchowych. Wstęp do tradycji ascetycznej Kościoła prawosławnego (Hajnówka: Bratczyk 2016).
Lester A.D., The Angry Christian: A Theology for Care and Counseling (Louisville, KY – London: Westminster John Knox 2003).
Long A.A., Epictetus: A Stoic and Socratic Guide to Life (Oxford: Clarendon Press 2002).
Pohlenz M., Die Stoa. Geschichte einer geistigen Bewegung (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1990).
Quasten J., Patrologia. Dal concilio di Nicea a quello di Calcedonia (Casale Monferrato: Marietti 1983) II.
Ravasi G., Bramy grzechu. Siedem grzechów głównych (tłum. K. Stopa) (Kraków: Salwator 2011).
Rouillard E., „L’édition des homélies morales de Basile de Césarée”, Studia patristica 18/2 (1989) 75-78.
Špidlík T., Duchowość chrześcijańskiego Wschodu. Przewodnik systematyczny (Kraków: Bratni Zew 2005).
Vecchio S., „Ira mala/ira bona. Storia di un vizio che qualche volta è una virtù”, Doctor Seraphicus 45 (1998) 41-62.
Vegetti M., „Passioni antiche: l’io collerico”, Storia delle passioni (red. S. Vegetti Finzi) (Bari: Editori Laterza 1995) 39-73.
Zwoliński A., Gniew (Siedem grzechów głównych; Radom: Polwen – Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2008).
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Mieczysław Celestyn Paczkowski OFM, doktor habilitowany teologii, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pracownik Katedry Patrologii i Historii Kościoła na Wydziale Teologicznym UMK. Publikuje prace z zakresu patrologii, historii egzegezy (okres patrystyczny), teologii i historii chrześcijańskiego Wschodu oraz palestynologii. Wykładał w Jerozolimie, Rzymie oraz w Polsce. Autor dwóch monografii: Esegesi, teologia e mistica. Il prologo di Giovanni nelle opere di S. Basilio Magno (SBF Analecta 39; Jerusalem: Franciscan Printing Press 1995); Rzeczywistość, symbol i tajemnica. Jerozolima w starożytnej literaturze chrześcijańskiej okresu przedchalcedońskiego (Biblioteka Ziemi Świętej: seria naukowa; Wrocław: Wydawnictwo Św. Antoniego 2003).
http://orcid.org/0000-0002-4045-2314Licencja
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
