Intergenerational Transmission of Values Among Three Generations of Polish Women: The Moderating Role of Religiosity
Julia Gorbaniuk
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7732-7819
Jacek Goleń
The John Paul II Catholic University of Lublin , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-9724-6936
Abstrakt
This article examines the intergenerational transmission of values in Polish families, focusing on three generations of women: grandmothers, mothers, and daughters. The point of departure is the axiological transformations observed in European societies, particularly the processes of secularization and individualization. The study involved 417 women from 139 three-generational families, in which the hierarchy of values was analyzed using Max Scheler’s theory. The findings reveal an increase in the importance of hedonistic and esthetic values across successive generations, accompanied by a decline in the significance of religious and secular sacred values. In religious families, however, the pace of these changes proved slower, with greater intergenerational similarity in value systems. Religiosity emerged as a significant moderator in the dynamics of axiological transformation. On this basis, the article draws pastoral conclusions that emphasize the need to support families in the process of religious and moral education. The results contribute to the broader discourse on value change in post-traditional societies, providing both a foundation for pastoral reflection and a point of departure for further interdisciplinary research.
Słowa kluczowe:
intergenerational transmission, values, religiosity, three-generational family, family pastoral careBibliografia
Attias-Donfut, Claudine, and Sara Arber. 2002. “Equity and Solidarity Across the Generations.” In The Myth of Generational Conflict: The Family and State in Ageing Societies, edited by Sara Arber and Claudine Attias-Donfut, 1–21. Studies in European Sociology 2. London–New York: Routledge.
Benedict XVI. 2005. Encyclical Letter Deus Caritas Est.
Bengtson, Vern L., and W. Andrew Achenbaum. 1993. The Changing Contract Across Generations. Social Institutions and Social Change. New York: De Gruyter.
Boehnke, Klaus. 2001. “Parent-Offspring Value Transmission in a Societal Context: Suggestions for a Utopian Research Design – With Empirical Underpinnings.” Journal of Cross-Cultural Psychology 32 (2): 241–55. https://doi.org/10.1177/0022022101032002010. (Crossref)
Bourdieu, Pierre. 1990. The Logic of Practice. Stanford, CA: Stanford University Press.
Brzozowski, Piotr. 1995. Skala Wartości Schelerowskich – SWS: Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTW.
Brzozowski, Piotr. 2007. Wzorcowa hierarchia wartości – polska, europejska czy uniwersalna? Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Budzyńska, Elżbieta. 2016. “Więzi międzypokoleniowe w rodzinie w kontekście przemian społecznych i kulturowych.” In Dylematy życia rodzinnego: Diagnoza i wsparcie, edited by Małgorzata Szyszka, 13–28. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Bugental, Daphne B., Randy Corpuz, and David A. Beaulieu. 2015. “An Evolutionary Approach to Socialization.” In Handbook of Socialization: Theory and Research, edited by Joan E. Grusec and Paul D. Hastings, 325–46. New York: Guilford Press.
Farnicka, Marzanna, and Hanna Liberska. 2014. “Transmisja międzypokoleniowa – procesy zachodzące na styku pokoleń.” In Psychologia rodziny, edited by Iwona Janicka and Hanna Liberska, 185–202. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Francis. 2015. Encyclical Letter Laudato Si’.
Francis. 2016. Apostolic Exhortation Amoris Laetitia.
Francis. 2020. Encyclical Letter Fratelli Tutti.
Frankl, Viktor. 1984. Homo patiens. Translated by Roman Czernecki and Józef Morawski. Instytut Wydawniczy Pax.
Goleń, Jacek. 2013. Motywy zawarcia małżeństwa sakramentalnego: Studium z duszpasterstwa rodzin w świetle badań narzeczonych. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Goleń, Jacek. 2015. “Rola świadectwa w rodzinie.” Verbum Vitae 28:423–58. https://doi.org/10.31743/vv.1654. (Crossref)
Gołaszewska, Maria. 2008. “Hipotetyczna wartość wartości.” In Wartości dla życia, edited by Kazimierz Popielski, 81–96. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Grabowska, Mirosława. 2024. “Młodzi idą: Zmiany religijności społeczeństwa polskiego.” In Socjologiczna agora: Wykłady mistrzowskie, edited by Kaja Gadowska, 57–91. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. (Crossref)
Halicka, Małgorzata. 2014. “Zakłócenia relacji międzypokoleniowych w rodzinie: Na przykładzie studium wielokrotnego przypadku”. In Relacje międzypokoleniowe we współczesnych polskich rodzinach, edited by Piotr Szukalski, 121–36. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Hofstede, Geert. 2007. Kultury i organizacje: Zaprogramowanie umysłu. Translated by Małgorzata Durska. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Inglehart, Ronald, and Christian Welzel. 2005. Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human Development Sequence. Cambridge: Cambridge University Press.
John Paul II. 1993. Encyclical Letter Veritatis Splendor.
John Paul II. 1995. Encyclical Letter Evangelium Vitae.
John Paul II. 1998. Encyclical Letter Fides et Ratio.
Kamiński, Ryszard. 2013. “Duszpasterstwo rodzin jako refleksja naukowa.” In Duszpasterstwo rodzin: Refleksja naukowa i działalność pastoralna, edited by Ryszard Kamiński, Grzegorz Pyźlak, and Jacek Goleń, 23–44. Teologia Praktyczna 22. Lublin–Rzeszów: Bonus Liber.
Kapica-Curzytek, Joanna. 2024. “Socjologia wartości.” Eunomia – Rozwój Zrównoważony – Sustainable Development 1 (107): 237–39.
Kluczka, Maciej. 2022. “Przerwana transmisja wiary: O tym, dlaczego młodzi tracą kontakt z Kościołem.” Misyjne.pl. (website) (January 12, 2022). Accessed June 12, 2025. https://misyjne.pl/przerwana-transmisja-wiary-o-tym-dlaczego-mlodzi-traca-kontakt-z-kosciolem/.
Knafo, Ariel, and Shalom H. Schwartz. 2009. “Accounting for Parent-Child Value Congruence: Theoretical Considerations and Empirical Evidence.” In Cultural Transmission: Psychological, Developmental, Social, and Methodological Aspects, edited by Ute Schönpflug, 240–268. Culture and Psychology. Cambridge: Cambridge University Press. (Crossref)
Kuczmarska, Elżbieta. 2024. “Umacnianie miłości małżeńskiej: Studium z duszpasterstwa rodzin w świetle badań małżonków.” PhD diss., Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.
Lewowicki, Tadeusz. 2015. “Wartości – sfera duchowości – edukacja.” In Aksjologiczne konteksty edukacji międzykulturowej, edited by Tadeusz Lewowicki, Barbara Chojnacka-Synaszko, and Łukasz Kwadrans, 7–13. Edukacja Międzykulturowa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Liberska, Hanna, and Mirosława Matuszewska. 2014. “Modele funkcjonowania rodziny: Style wychowania.” In Psychologia rodziny, edited by Iwona Janicka and Hanna Liberska, 115–40. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mariański, Janusz. 2012. “Sekularyzacja – desekularyzacja – nowa duchowość.” Przegląd Religioznawczy 244 (2): 5–28.
McPhail, Brian L. 2019. “Religious Heterogamy and the Intergenerational Transmission of Religion: A Cross-National Analysis.” Religions 10 (2): 1–16. https://doi.org/10.3390/rel10020109. (Crossref)
Norris, Pippa, and Ronald Inglehart. 2011. Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide. Cambridge Studies in Social Theory, Religion, and Politics. Cambridge: Cambridge University Press. (Crossref)
Pargament, Kenneth I. 2001. The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York: Guilford Press.
Parsons, Talcott. 2013. The Social System. London: Routledge.
Perz, Tomasz. 2020. “Świat wartości w ujęciu Maxa Schelera – konsekwencje pedagogiczne.” Edukacja Humanistyczna (1):77–88.
Popielski, Kazimierz. 2008. “Wartości i ich społeczno-kulturowe znaczenie.” In Wartości dla życia, edited by Kazimierz Popielski, 5–15. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Pustułka, Paula. 2023. “Intergenerational Transmission of Parenting as a Value.” Social Policy Issues 62 (3): 1–19. https://doi.org/10.31971/pps/174370. (Crossref)
Rokeach, Milton. 1973. The Nature of Human Values. New York: Free Press.
Rudnik, Anna. 2014. “Relacje międzypokoleniowe w rodzinie – perspektywa gerontologiczna.” In Relacje międzypokoleniowe we współczesnych polskich rodzinach, edited by Piotr Szukalski, 41–56. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Sabatier, Colette, and Lyda Lannegrand-Willems. 2005. “Transmission of Family Values and Attachment: A French Three-Generation Study.” Applied Psychology 54 (3): 378–95. https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.2005.00216.x. (Crossref)
Scheler, Max. 1973. Formalism in Ethics and Non-Formal Ethics of Values: A New Attempt Toward the Foundation of an Ethical Personalism. Studies in Phenomenology and Existential Philosophy. Evanston, IL: Northwestern University Press.
Schönpflug, Ute. 2001. “Intergenerational Transmission of Values: The Role of Transmission Belts.” Journal of Cross-Cultural Psychology 32 (2): 174–85. https://doi.org/10.1177/0022022101032002005. (Crossref)
Schönpflug, Ute, and Song Yan. 2013. “The Role of Parental and Child Motivation in the Intergenerational Transmission of Values in East Germany and Shanghai/China.” Cross-Cultural Research 47 (1): 68–85. https://doi.org/10.1177/1069397112465255. (Crossref)
Schwartz, Shalom H. 1992. “Universals in the Content and Structure of Values: Theoretical Advances and Empirical Tests in 20 Countries.” Advances in Experimental Social Psychology 25:1–65. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60281-6. (Crossref)
Sikora, Teresa, and Małgorzata Górnik-Durose. 2013. “O mentalności współczesnego człowieka, jej źródłach i przejawach.” In Kultura współczesna a zdrowie: Aspekty psychologiczne, edited by Małgorzata Górnik-Durose, 15–50. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Szymik, Jerzy. 2008. “Dziedzictwo – wyzwanie – kultura: Teologia na przełomie wieków.” In Wartości dla życia, edited by Kazimierz Popielski, 97–110. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Tischner, Józef. 1993. Etyka solidarności. Kraków: Znak.
Van Ijzendoorn, Marinus H. 1992. “Intergenerational Transmission of Parenting: A Review of Studies in Nonclinical Populations.” Developmental Review 12 (1): 76–99. https://doi.org/10.1016/0273-2297(92)90004-L. (Crossref)
Walęcka-Matyja, Katarzyna Kamila. 2022. “Family, Material and Worldview Values and the Process of Intergenerational Transmission.” Quarterly Journal Fides et Ratio 49 (1): 53–66. https://doi.org/10.34766/fetr.v49i1.1046. (Crossref)
Wnuk, Marcin, and Jerzy T. Marcinkowski. 2010. “Rola wartości dla poczucia sensu życia oraz satysfakcji.” Problemy Higieny i Epidemiologii 91 (3): 458–62.
Wojciszke, Bogdan. 2014. Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Julia Gorbaniuk – Professor at the Department of Psychology of Emotion and Motivation, Institute of Psychology, John Paul II Catholic University of Lublin. Her research focuses on educational and family psychology, as well as social and cross-cultural psychology. She is the author and co-author of numerous scholarly monographs based on empirical studies conducted in Poland, Ukraine, Belarus, Germany, and the United States. She has carried out research projects funded by the Ministry of National Education and the Ministry of Labor and Social Policy, as well as within the RITA and FAMI programs. She is a founding member of the nationwide Familiological Association. Since 2008, she has been affiliated with the Academic Ministry of KUL as a family life counselor.
https://orcid.org/0000-0001-7732-7819The John Paul II Catholic University of Lublin
Ks. Jacek Adam Goleń – prezbiter diecezji rzeszowskiej; doktor habilitowany nauk teologicznych w zakresie teologii pastoralnej (duszpasterstwo rodzin), profesor KUL; kierownik Katedry Duszpasterstwa Rodzin w Instytucie Nauk Teologicznych KUL; konsultor Rady ds. Rodziny KEP; członek krajowych stowarzyszeń naukowych; autor kilku monografii i kilkudziesięciu artykułów naukowych; redaktor i współredaktor monografii wieloautorskich z zakresu teologii pastoralnej – duszpasterstwa rodzin: Duszpasterstwo rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoralna (Lublin 2013), Duszpasterstwo rodzin w parafii (Lublin 2016), Towarzyszyć małżeństwu i rodzinie. Inspiracje adhortacji apostolskiej Amoris laetitia dla duszpasterstwa rodzin (Lublin 2017), Catholic Family Ministry. The Scientific Reflection and the Practical Ministry of the Church (Lublin 2018).
https://orcid.org/0000-0001-9724-6936Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
