Stwarzanie wieczne i poza czasem. Filozoficzne źródła koncepcji "generatio aeterna" Orygenesa
Damian Mrugalski
Kolegium Filozoficzno-Teologiczne Polskiej Prowincji Dominikanów , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-8689-9832
Abstrakt
Dialog Platona Timajos, uznawany przez uczonych za „Biblię Platoników”, był interpretowany alegorycznie już w Starej Akademii (IV w. przed Chr.). W epoce hellenistycznej (I–III w. po Chr.) natomiast, w kręgach filozofów zwanych medioplatonikami, toczyła się poważna dyskusja na temat tez, które w nim się pojawiają. Zasadnicza kwestia dotyczyła tego, czy świat powstał w czasie, czy też istnieje ab aeterno. Większość filozofów medioplatońskich uważała, że świat musi być odwieczny. W dyskusji tej, począwszy od I w. po Chr., uczestniczyli również platonicy żydowscy i chrześcijańscy, tacy jak Filon Aleksandryjski, Klemens Aleksandryjski i Orygenes. W ich opinii Bóg, ponieważ jest niezmienny a zarazem dobry, nie zaczął działać dopiero w momencie stworzenia świata. Pismo Święte stwierdza jednak, że świat zaczął istnieć w czasie. W związku z tym, postulowani oni odwieczne rodzenie świata idei (kosmos noetos), który jako świat myśli Boga, istnieje ab aeterno w Boskim Logosie. Koncepcja generatio aeterna (czyli odwiecznego rodzenia Syna przez Ojca), którą znajdujemy w dziełach Orygenesa, jest związana z prowadzoną w tym czasie dyskusją na temat wieczności świata. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie tej dyskusji i uwypuklenie zależności, jakie zachodzą między argumentami stawianymi przez medioplatoników, a tymi, które znajdujemy w różnych hipotezach Orygenesa.
Słowa kluczowe:
czas, wieczność, odwieczne stwarzanie świata, odwieczne rodzenie Logosu, medioplatonizm, filozofia patrystyczna, Platon, Timajos, Filon z Aleksandrii, OrygenesBibliografia
Źródła
Albinus, „Fragmenta”, Medioplatonici: opere, frammenti, testimonianze. Testi greci e latini a fronte (red. E. Vimercati) (Milano: Bompiani 2015) 386–399.
Alkinoos, „Didaskalikos”, Alcinoos, Enseignement des doctrines de Platon, Introduction, Texte établi et commenté (red. J. Whittaker) (Paris: Les Belles Lettres, 1990); tłum. K. Pawłowski: Alkinous, Wykład nauk Platona (Didaskalikos) (Kraków: WAM 2008).
Apuleius, „De Platone et eius dogmate”, Apulei Platonici Madaurensis opera quae supersunt. III. De philosophia libri (red. C. Moreschini) (Stutgardiae – Lipsiae: Teubner 1991).
Atticus, „Fragmenta”, Medioplatonici: opere, frammenti, testimonianze. Testi greci e latini a fronte (red. E. Vimercati) (Milano: Bompiani 2015) 718–790.
Calvenus Taurus, „Fragmenta”, Medioplatonici: opere, frammenti, testimonianze. Testi greci e latini a fronte (red. E. Vimercati) (Milano: Bompiani 2015) 464–530.
Clemens Alexandrinus, Stromata (SCh 30; Paris: Cerf 1951; SCh 38; Paris: Cerf 1954; SCh 463; Paris: Cerf 2001; SCh 278; Paris: Cerf 1981; SCh 446; Paris: Cerf 1999; SCh 428; Paris: Cerf 1997); tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska: Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy (Warszawa: Pax 1994) I–II.
Eudorus Alexandrinus, „Fragmenta”, Medioplatonici: opere, frammenti, testimonianze. Testi greci e latini a fronte (red. E. Vimercati) (Milano: Bompiani 2015) 74–139.
Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica (wydanie grecko-polskie) (oprac. H. Pietras, tłum. A. Caba) (Źródła Myśli Teologicznej 70; Kraków: WAM 2013).
Numenius, „Fragmenta”, Medioplatonici: opere, frammenti, testimonianze. Testi greci e latini a fronte (red. E. Vimercati) (Milano: Bompiani 2015) 1362–1461.
Origenes, Commentarius in Joannem (SCh 120, Paris: Cerf 1966; SCh 157, Paris: Cerf 1970; SCh 222, Paris: Cerf 1975; SCh 290, Paris: Cerf 1982; SCh 385, Paris: Cerf 1992); tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana (Źródła Myśli Teologicznej 27; Kraków: WAM 2003).
Origenes, Commentarius in Joannem: Fragmenta (GCS 10; Leipzig: J.C. Hinrichs’sche Buchhandlung 1903).
Origenes, Contra Celsum (SCh 132; Paris: Cerf 1967; SCh 136; Paris: Cerf 1968; SCh 147; Paris: Cerf 1969; SCh 150; Paris: Cerf 1969).
Origenes, De principiis (SCh 252; Paris: Cerf 1978; SCh 268; Paris: Cerf 1980); tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, O zasadach (Źródła Myśli Teologicznej 1; Kraków: WAM 1996); tłum. M. Simonetti: Origene, I principi (Torino: UTET 1968).
Origenes, In Genesim homiliae (SCh 7bis; Paris: Cerf 1976); tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Homilie o Księdze Rodzaju. Homilie o Księdze Wyjścia (Źródła Myśli Teologicznej 64; Kraków: WAM 2012).
Origenes, In Ieremiam homiliae (SCh 232; Paris: Cerf 1976; SCh 238; Paris: Cerf 1977).
Philo Alexandrinus, „Opera”, Philo in Ten Volumes (red. G.P. Goold; tłum. F.H. Colson – G.H. Whitaker) (LCL 226–227, 247, 261, 275, 289, 320, 341, 363, 379; Cambridge – London: Harvard University Press 1981–1999) I–X; tłum. L. Joachimowicz: Filon Aleksandryjski, Pisma (Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1986) I; tłum. S. Kalinkowski: Filon Aleksandryjski, Pisma (Kraków: Wydawnictwo WAM 1994) II.
Plato, „Timaeus”, Platon, Oeuvres Complètes (red. A. Rivaud) (Paris: Les Belles Lettres 1925) X.
Plutarchus, „De animae procreatione in Timaeo”, Plutarco, Tutti i Moralia. Prima traduzione italiana completa. Testo greco a fronte (red. E. Lelli – G. Pisani) (Milano: Bompiani 2017), 1958–1993.
Severus, „Fragmenta”, Medioplatonici: opere, frammenti, testimonianze. Testi greci e latini a fronte (red. E. Vimercati) (Milano: Bompiani 2015) 536–555.
Theophilus Antiochenus, Ad Autolycum (SCh 20; Paris: Cerf 1948).
Opracowania
Baron A., Neoplatońska idea Boga a ewangelizacja. Analiza anonimowego komentarza do „Parmenidesa” Platona na tle myśli plotyńsko-porfiriańskiej (Myśl Teologiczna 50; Kraków: WAM 2005).
Bonazzi M., „Eudoro di Alessandria e il Timeo di Platone (a proposito di Simpl., In Phys., p. 181, 7-30 Diels)”, Hyperboreus 8 (2002) 159–179.
Colson F.H., ,,Introduction to De aeternitate mundi”, Philo in Ten Volumes (red. G.P. Goold; tłum. F.H. Colson) (LCL 363; Cambridge – London: Harvard University Press 1985) IX, 172–183.
Corsini E., „Introduzione”, Origene, Commento al Vangelo di Giovanni (tłum. E. Corsini) (Torino: UTET 1995) 9–102. (Crossref)
Crouzel H., Orygenes (Kraków: Homini 2004).
Crouzel H., Théologie de l’image de Dieu chez Origène (Théologie 34; Paris: Aubier 1956).
Daniélou J., Message évangélique et culture hellénistique aux IIe et IIIe siècles (Histoire des doctrines chrétiennes avant Nicée 2; Tournai: Desclée & Cie 1961). (Crossref)
Daniélou J., Origène (Le génie du Christianisme; Paris: La Table Ronde 1948).
Dembiński B., Późny Platon i Stara Akademia (Kęty: Marek Drewiecki 2010).
Di Stefano E., La triade divina in Numenio di Apamea. Un’anticipazione della teologia neoplatonica (Catania: CUECM 2010).
Dillon J., The Middle Platonists: 80 B.C. to A.D. 220 (Ithaca: Cornell Universitv Press 1996).
Dillon, J., „Introduction”, Alcinous, The Handbook of Platonism (tłum. J. Dillon) (Oxford: Clarendon Press 2002) IX–XLIII.
Donini P., „The History of the Concept of Eclecticism”, Commentary and Tradition: Aristotelianism, Platonism, and Post-Hellenistic Philosophy (red. M. Bonazzi) (Commentaria in Aristotelem Graeca et Byzantina. Quellen und Studien 4; Berlin: De Gruyter 2011) 197–209. (Crossref)
Edwards M.J., „Clement of Alexandria and His Doctrine of the Logos”, Vigiliae Christianae 54 (2000) 159–177. (Crossref)
Edwards M.J., Origen Against Plato (Aldershot: Ashgate Publishing Limited 2002).
Fernández S., „Verso la teologia trinitaria di Origene: Metafora e linguaggio teologico”, Origeniana Decima: Origen as Writer. Papers of the 10th International Origen Congress, University School of Philosophy and Education “Ignatianum”, Kraków, Poland 31 August – 4 September 2009 (red. S. Kaczmarek – H. Pietras – A. Dziadowiec) (Leuven – Paris – Walpole: Peeters 2011) 457–473.
Ferrari F., „Dottrina delle idee nel medioplatonismo”, Eidos – Idea. Platone, Aristotele e la tradizione platonica (red. F. Fronterotta – W. Leszl) (Sankt Augustin: Academia Verlag 2004) 233–246.
Ferrari F., „L’esegesi medioplatonica del Timeo: metodi, finalità, risultati”, Il Timeo. Esegesi greche, arabe, latine (red. F. Celia – A. Ulacco) (Pisa: Pisa University Press 2012) 81–131.
Ferrari F., „Lucio Calveno Tauro e l’interpretazione didascalica della cosmogenesi del Timeo”, ΚΑΛΛΟΣ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ. Bellezza e virtù. Studi in onore di Maria Barbanti (red. R.L. Cardullo – D. Iozzia) (Acireale – Roma: Bonanno Editore 2014) 321–333.
Hägg H.F., Clement of Alexandria and the Beginnings of Christian Apophaticism (Oxford: Oxford University Press 2006). (Crossref)
Klibengajtis T., „Alkinous nie Albinus autorem Didaskalikosa. Prezentacja aktualnego stanu badań nad niektórymi aspektami historiografii Średniego Platonizmu”, Kwartalnik Filozoficzny 34/4 (2006) 5–18.
Lettieri G., „Il νοῦς mistico. Il superamento origeniano dello gnosticismo nel Commento a Giovanni”, Il Commento a Giovanni di Origene: Il testo e i suoi contesti. Atti dell’VIII Convegno di Studi del Gruppo italiano di ricerca su Origene e la Tradizione alessandrina (Roma 28-30 settembre 2004) (red. E. Prinzivalli) (Biblioteca di Adamantius 3; Villa Verucchio: Pazzini Editore 2005) 177–275.
Liddell H.G. – Scott R., Greek-English Lexicon (Oxford: Clarendon Press 1996).
Lilla S. Introduzione al Medio platonismo (Sussidi patristici 6; Roma: Istituto Patristico Augustinianum 1992).
Lilla S., Clement of Alexandria. A Study in Christian Platonism and Gnosticism (Oxford: Oxford University Press 1971).
Mazzanti A.M., „Filone Alessandrino”, Origene. Dizionario. La cultura, il pensiero, le opere (red. A. Monaci Castagno) (Roma: Città Nuova Editrice 2000) 168–171.
Misiarczyk L., „The Missing Turning Point. Apologetic Roots of the Nicene Creed”, Vox Patrum 34/61 (2014) 89–101. (Crossref)
Misiarczyk L., „Wstęp”, Justyn Męczennik, 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem (tłum. i oprac. L. Misiarczyk) (Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2012) 7–39.
Moreschini C., Apuleio e il platonismo (Firenze: Olschki 1978).
Mrugalski D., „Metamorfozy platońskiej «metafory słońca» (Respublica 509b) w hetero- i ortodoksyjnej teologii (I–III w.): Gnostycyzm, Klemens z Aleksandrii i Orygenes”, Vox Patrum 37/68 (2017) 21–58. (Crossref)
Mrugalski D., „Nieskończoność Boga u Orygenesa: Przyczyna wielkiego nieporozumienia”, Vox Patrum 37/67 (2017) 437–475. (Crossref)
Mrugalski D., „Potentia Dei absoluta et potentia Dei ordinata u Orygenesa? Nowa próba wyjaśnienia kontrowersyjnych fragmentów De Principiis”, Vox Patrum 38/69 (2018) 493–526. (Crossref)
Mrugalski D., Il Dio trascendente nella filosofia alessandrina giudaica e cristiana. Filone e Clemente (Roma: Angelicum University Press 2013).
Mrugalski D., Logos. Filozoficzne i teologiczne źródła idei wczesnochrześcijańskiej (Kraków: WAM 2006).
Orbe A., La teologia dei secoli II e III. Il confronto della Grande Chiesa con lo gnosticismo. I. I temi veterotestamentari (Roma: Editrice Pontificia Università Gregoriana 1987).
Osmański M., Logos i stworzenie. Filozoficzna interpretacja traktatu „De opificio mundi” Filona z. Aleksandrii (Lublin: KUL 2001).
Pawłowski K., „Informacje wstępne”, Alkinous, Wykład nauk Platona (Didaskalikos) (tłum. K. Pawłowski) (Kraków: WAM 2008) 5–13.
Pawłowski K., „Najważniejsze zagadnienia filozoficzne w Didaskalikos”, Alkinous, Wykład nauk Platona (Didaskalikos) (tłum. K. Pawłowski) (Kraków: WAM 2008) 15–127.
Pawłowski K., „Wstęp tłumacza”, Apulejusz z Madaury, O Bogu Sokratesa. O Platonie i jego nauce. O świecie (tłum. K. Pawłowski) (Warszawa: PWN 2002) VII–CXL.
Pietras H., „Argumentacja filozoficzna za wiecznością Syna Bożego u Orygenesa”, Ojcowie Kościoła wobec filozofii i kultury klasycznej. Zagadnienia wybrane (red. F. Drączkowski – J. Pałucki – M. Szram) (Lublin: Polihymnia 1998) 89–97.
Pietras H., „Początek kontrowersji ariańskiej”, Studia Religiologica 39 (2006) 57–79.
Pietras H., „Pojęcie Bożej substancji w początkach Kościoła”, Metafizyka i teologia (red. R.J. Woźniak) (Myśl Teologiczna 62; Kraków: WAM 2008) 122–140.
Pietras H., Początki teologii Kościoła (Myśl Teologiczna 57; Kraków: WAM 2007).
Ramelli I.L.E., „Origen, Patristic Philosophy, and Christian Platonism Re-Thinking the Christianisation of Hellenism”, Vigiliae Christianae 63 (2009) 217-263. (Crossref)
Reale G., Historia filozofii starożytnej. III. Systemy epoki hellenistycznej (Lublin: RW KUL 1999).
Reale G., Historia filozofii starożytnej. IV. Szkoły epoki cesarstwa (Lublin: RW KUL 1999).
Runia D.T., „A Brief History of the Term Kosmos Noetos: From Plato to Plotinus”, Traditions of Platonism: Essays in Honour of John Dillon (red. J. Cleary) (Aldershot: Ashgate 1999) 151–171.
Runia D.T., Philo in Early Christian Literature: A Survey (Assen: Van Gorcum 1993).
Runia D.T., Philo of Alexandria and the Timaeus of Plato (Leiden: E.J. Brill 1986).
Simonetti M., „Introduzione”, Origene, I principi (tłum. M. Simonetti) (Torino: UTET 1968) 7–92.
Simonetti M., „Sulla teologia trinitaria di Origene”, Studi sulla cristologia del II e III secolo (red. M. Simonetti) (Studia Ephemeridis Augustinianum 44; Roma: Institutum Patristicum Augustinianum 1993) 109–143.
Summerrell O.F., „Einleitung der Herausgeber”, Alkinoos, Didaskalikos: Lehrbuch der Grundsätze Platons, (red. O.F. Summerrell – T. Zimmer) (Berlin – New York: Walter de Gruyter 2012) IX–XX.
Tarrant H., „Platonism before Plotinus”, The Cambridge History of Philosophy in Late Antiquity (red. L.P. Gerson) (Cambridge: Cambridge University Press 2010) I, 63–99. (Crossref)
Tzamalikos P., Origen: Cosmology and Ontology of Time (Leiden – Boston: Brill 2006). (Crossref)
Vimercati, „Introduzione”, Medioplatonici: opere, frammenti, testimonianze. Testi greci e latini a fronte (red. E. Vimercati) (Milano: Bompiani 2015) 9–63.
Whittaker J., „Introduction”, Alcinoos, Enseignement des doctrines de Platon. Introduction, Texte établi et commenté (red. J. Whittaker) (Paris: Les Belles Lettres 1990) VII–LXXII.
Wolfson H.A., Philo: Foundations of Religious Philosophy in Judaism Christianity and Islam (Cambridge: Harvard University Press 1962) I–II.
Kolegium Filozoficzno-Teologiczne Polskiej Prowincji Dominikanów
Damian Mrugalski, dominikanin, doktor teologii i nauk patrystycznych. Studiował pod kierunkiem Manlio Simonettiego w Instytucie Patrystycznym „Augustinianum” w Rzymie. Ukończył również studia licencjackie z teologii dogmatycznej na Papieskim Wydziale Teologicznym „Bobolanum” w Warszawie oraz studia magisterskie z filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Wykładowca patrologii, filozofii starożytnej i greki w Kolegium Filozoficzno-Teologicznym Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, autor monografii: Logos: Filozoficzne i teologiczne źródła idei wczesnochrześcijańskiej (Kraków: WAM 2006) oraz Il Dio trascendente nella filosofia alessandrina, giudaica e cristiana: Filone e Clemente (Roma: Angelicum University Press 2013).
https://orcid.org/0000-0002-8689-9832Licencja
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
