Spektrum autyzmu a dysfunkcje układu pokarmowego i dietoterapia
Monika Szewczak
Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z siedzibą w Lublinie, Centrum „Wybierz Zdrowie” i „Insignis” – Centrum Edukacji i Wspomagania w Rozwoju w Lublinie , PolskaWaldemar Biaduń
Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z siedzibą w Lublinie , PolskaAbstrakt
Spektrum autyzmu staje się coraz poważniejszym problemem społecznym i medycznym. Jest to tym bardziej istotne, że etiopatogeneza choroby jest nadal niejasna. Nieustannie dyskutowane są jej przyczyny, wśród których wymienia się zarówno czynniki genetyczne jak i środowiskowe, w tym wpływ spożywanego pokarmu. Najnowsze badania sugerują daleko idący związek między dietą, składem mikroflory jelitowej, stanem układu pokarmowego i funkcjonowaniem mózgu. Pojęcie „oś mikrobiota-jelito-mózg” weszło na stałe do języka naukowego. Nowe spojrzenie ukształtowało się przy znaczącym udziale odkryć w dziedzinie epigenetyki i nutrigenomiki. Pojawiły się zatem nowe możliwości terapii autyzmu. Okazało się, że decydującą rolę mogą odegrać diety eliminacyjne, czyli odpowiednio dobrane składniki pożywienia, które w znacznym stopniu będą łagodzić objawy ASD.
Słowa kluczowe:
autyzm, dzieci, dieta, terapie pokarmoweBibliografia
Adams J. B., Tapan A. J., Geis E., Gehn E, Fimbres V., Pollard E. L., Mitchell J., Ingram J., Hellmers R., Laake D., Matthews J. S., Li K., Naviaux J., Naviaux R., Adams R. B., Coleman D. M., Quig D. (2018), Comprehensive nutritional and dietary intervention for autism spectrum disorder: a randomized, controlled 12-month trial, Nutrients, 10, 369. (Crossref)
Bailey A., Le Couteur A., Gottesman I., Bolton P., Simonoff E., Yuzda E., Rutter M. (1995), Autism as a strongly genetic disorder: evidence from a British twin study, Psychological Medicine, 25, 1, s. 63-77. (Crossref)
Cade R., Privette M., Fregly M., Rowland N., Sun Z., Zele V., Wagemaker H., Edelstein C., (2000), Autism and schizophrenia: intestinal disorders, Nutritional Neuroscience, 3, s. 57–72. (Crossref)
Chavez L. G. (2016), Problemy żołądkowo jelitowe u osób z zaburzeniami ze spektrum. W: (Shaw W., red.) Autyzm. Więcej niż podstawy. Leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu, Fraszka Edukacyjna Warszawa, s. 115-116, 118-122, 125-127.
Ciborowska H., Rudnicka A. (2016), Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Warszawa, s. 219-224, 293.
Ciesielczyk K., Thor P. J. (2013), Zaburzenia kontroli nerwowej przewodu pokarmowego i ból trzewny w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 67, s. 304-312. (Crossref)
Classen J. B. (2014), Review of vaccine induced immune overload and the resulting epidemics of type 1 diabetes and metabolic syndrome, emphasis on explaining the recent accelerations in the risk of prediabetes and other immune mediated diseases, Journal of Molecular and Genetic Medicine, S1: 025. (Crossref)
Compart P., Laake D. (2015), Jak ugryźć ADHD. Kompletny przewodnik po dietach bezmlecznych i bezglutenowych. Foksal Warszawa, s. 18-21, 23-29, 36-44, 46-48, 50-58, 64-68.
de Magistris L., Picardi A., Siniscalco D., Riccio M. P., Sapone A., Cariello R., Abbadessa S., Medici N., Lammers K. M., Schiraldi C., Iardino P., Marotta R., Tolone C., Fasano A., Pascotto A., Bravaccio C. (2013), Antibodies against food antigens in patients with autistic spectrum disorders. BioMed Research International, 729349. (Crossref)
Dmitrzak-Węglarz M., Hauser J. (2009), Mechanizmy epigenetyczne w chorobach psychicznych i zaburzeniach funkcji poznawczych, Psychiatria, 6 (2), s. 51-60.
Elder J. H. (2008), The gluten-free, casein-free diet in autism: an overview with clinical implications, Nutrition in Clinical Practice, 23, s. 583-588. (Crossref)
Elder J. H., Kreider C. M., Schaefer N. M., de Laosa M. B., 2015, A review of gluten- and casein-free diets for treatment of autism: 2005-2015. Nutrition and Dietary Supplements, 7, s. 87-101. (Crossref)
Evangeliou A., Vlachonikolis I., Mihailidou H., Spilioti M., Skarpalezou A., Makaronas N., Prokopiou A., Christodoulou P., Liapi-Adamidou G., Helidonis E., Sbyrakis S., Smeitink S. (2003), Application of a ketogenic diet in children with autistic behavior: pilot study, Journal of Child Neurology, 18, s. 113-118. (Crossref)
Fattorusso A., Di Genova L., Dell'Isola G. B., Mencaroni E., Esposito S. (2019), Autism spectrum disorders and the gut microbiota, Nutrients, 11 (3), s. 521. (Crossref)
Gałęcka M., Basińska A. M., Bartnicka A. (2018), Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka – implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej, 12 (2), s. 50-59.
Gardener H., Spiegelman D., Buka S. L. (2011), Perinatal and neonatal risk factors for autism: a comprehensive meta-analysis, Pediatrics, 128 (2), s. 344-355. (Crossref)
Gerhant A., Olajossy M., Olajossy-Hilkesberger L. (2013), Neuroanatomiczne, genetyczne i neurochemiczne aspekty autyzmu dziecięcego, Psychiatria Polska, 47 (6), s. 1101-1111.
Gonzalez L., Lopez K., Navarro D., Negron L., Rodriguez F. L., Martinez M., Sabra A. (2005), Endoscopic, histologic and immunologic characteristics of the digestive mucosa in autistic children with gastrointestinal symptoms, Archivos Venezolanos de Puericultura y Pediatría, 69 (1), s. 19-25.
Grabrucker A. M. (2013), Environmental factors in autism, Frontiers in Psychiatry, 3 (118), s. 1-13. (Crossref)
Hallmayer J., Cleveland S., Torres A. et al. (2011), Genetic heritability and shared environmental factors among twin pairs with autism, Archives of General Psychiatry, 68 (11), s. 1095-1102. (Crossref)
Hooker B. (2014), Measles-mumps-rubella vaccination timing and autism among young african american boys: a reanalysis of CDC data, Translational Neurodegeneration, 3, 16. (Crossref)
Hooker B., Kern J., Geier D. et al. (2014), Methodological issues and evidence of malfeasance in research purporting to show thimerosal in vaccines is safe, BioMed Research International, 247218. (Crossref)
Hozyasz K. K. (2016), Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG) – choroba ponownie odkryta. Family Medicine & Primary Care Review, 18 (1), s. 79–83. (Crossref)
Hozyasz K. K., Gryglicka H., Żółkowska J. (2010), Dieta bezglutenowa a leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu – skrótowy przegląd piśmiennictwa, Przegląd Gastroenterologiczny, 5 (4), s. 195-201. (Crossref)
https://www.focus.pl/artykul/wiek-ojca-ma-znaczenie
https://kopalniawiedzy.pl/autyzm-zapalenie-IL-37-IL-8-spektrum-autyzmu,30916
Idring S., Magnusson C., Lundberg M., Ek M., Rai D., Svensson A. C., Dalman C., Karlsson H., Lee B. K. (2014), Parental age and the risk of autism spectrum disorders: findings from a Swedish population-based cohort, International Journal of Epidemiology, 43, 1, s. 107-115. (Crossref)
Jafari H., Rahmatian A., Sayehmiri F., Rafiei M. (2020), The relationship between the level of copper, lead, mercury and autism disorders: a meta-analysis, Pediatric Health, Medicine and Therpeutics, 11, s. 369-378. (Crossref)
Janus A. (2011), Nie daj się zjeść grzybom Candida, IPS Warszawa, s. 11, 13, 14, 19, 22-26, 67, 68, 139-143, 147, 148, 200-209, 224-227.
Ji Y., Azuine R. E., Zhang Y. et al. (2020), Association of cord plasma biomarkers of in utero acetaminophen exposure with risk of attention-deficit/hyperactivity disorder and autism spectrum disorder in childhood, JAMA Psychiatry, 77 (2), s. 180-189. (Crossref)
Kaczmarski M., Wasilewska J., Jarocka-Cyrta E., Cudowska B. (2011), Polskie stanowisko w sprawie alergii pokarmowej u dzieci i młodzieży. Postępy Dermatologii i Alergologii, 28 (5), s. 331-367.
Kalamian M. (2019), Dieta ketogenna w walce z rakiem. Vivante Białystok, s. 51-54, 97-103.
Karakuła-Juchnowicz H., Dzikowski M., Pelczarska A., Dzikowska I., Juchnowicz D. (2016), The brain-gut axis dysfunctions and hypersensitivity to food antigens in the etiopathogenesis of schizophrenia. Psychiatria Polska, 50 (4), s. 747-760. (Crossref)
Kern J. K., Geier D. A., Audhya T., King P. G., Sykes L. K., Geier M. R. (2012), Evidence of parallels between mercury intoxication and the brain pathology in autism, Acta Neurobiologiae Experimentalis, 72 (2), s. 113-53.
Kessick R. (2010), Autyzm i dieta. O czym warto wiedzieć. Fraszka Edukacyjna Warszawa, s. 9-11, 13, 14, 17-20, 23-27.
Knivsberg A. M., Reichelt K. L., Høien T., Nødland M. (2002), A randomised, controlled study of dietary intervention in autistic syndromes. Nutritional Neuroscience, 5 (4), s. 251-61. (Crossref)
Koper-Lenkiewicz O., Kamińska J., Lewoniewska S., Wilińska E. (2018), Rola bariery krew–płyn mózgowo-rdzeniowy i bariery krew–mózg w utrzymaniu homeostazy ośrodkowego układu nerwowego, Polski Przegląd Neurologiczny, 14 (4), s. 200-208.
Kral T.V., Eriksen W. T., Souders M. C., Pinto-Martin J. A. (2013), Eating behaviors, diet quality and gastrointestinal symptoms in children with autism spectrum disorders: a brief review, Journal of Pediatric Nursing, 28 (6), s. 548-56. (Crossref)
Kuligowska -Dudek B. (2016), Dieta bez mleka i glutenu. Poligraf Brzezia Łąka, s. 16, 20-22, 25, 26, 30-32.
Louveau A., Smirnov I., Keyes T. J., Eccles J. D., Rouhani S. J., Peske J. D., Derecki N. C., Castle D., Mandell J. W., Lee K. S., Harris T. H., Kipnis J. (2016), Structural and functional features of central nervous system lymphatic vessels, Nature, 523 (7560), s. 337-41. (Crossref)
Li Q., Zhou J. M. (2016), The microbiota-gut-brain axis and its potential therapeutic role in autism spectrum disorder, Neuroscience, 2;324, s. 131-139. (Crossref)
Lyall K., Schmidt R. J., Hertz-Picciotto I. (2014), Maternal lifestyle and environmental risk factors for autism spectrum disorders, International Journal of Epidemiology, 43, 2, s. 443-464. (Crossref)
Mangiola F., Ianiro G., Franceschi F., Fagiuoli S., Gasbarrini G., Gasbarrini A. (2016), Gut microbiota in autism and mood disorders, World Journal of Gastroenterology, 22 (1), s. 361-368. (Crossref)
McCandless J. (2008), Dzieci z głodującymi mózgami. Przewodnik terapii medycznych dla chorób spektrum autyzmu, Fraszka Edukacyjna Warszawa, s. 50-58.
Melillo R. (2017), Autyzm. Zapobieganie zaburzeniom ze spektrum autyzmu, ich diagnozowanie i terapia oraz zalecenia dla rodziców, Harmonia Universalis Gdańsk, s. 29-30, 31-32, 36, 39-44, 88-89, 116-120.
Miles, J. H. (2011), Autism spectrum disorders – a genetics review, Genetics in Medicine, 13, 4, s. 278-294. (Crossref)
Modabbernia A., Velthorst E., Reichenberg A. (2017), Environmental risk factors for autism: an evidence-based review of systematic reviews and meta-analyses, Molecular Autism, 8, 1, s. 1-16. (Crossref)
Mold M., Umar D., King A., Exley Ch. (2018), Aluminium in brain tissue in autism, Journal of Trace Elements in Medicine and Biology, 46, s. 76-82. (Crossref)
Moore D. S., Shenk D. (2017), The heritability fallacy, Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 8 (1-2). (Crossref)
Myłek D. (2018), Oswoić alergie, Burda książki, Warszawa, s. 27-33, 37-42, 50-60, 73-77, 135-155, 370-380, 381,382, 390-396.
Özerk K. (2016), The Issue of Prevalence of Autism/ASD, International Electronic Journal of Elementary Education, 9 (2), s. 263-306.
Pisula E. (2012), Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. GWP Sopot, s. 11-13, 58-69.
Piwowarczyk A., Horvath A., Łukasik J. et al., (2018), Gluten- and casein-free diet and autism spectrum disorders in children: a systematic review, European Journal of Nutrition, 57, s. 433–440. (Crossref)
Pulikkan J., Mazumder A., Grace T. (2019), Role of the gut microbiome in autism spectrum disorders, Advances in Experimental Medicine and Biology, 1118, s. 253-269. (Crossref)
Reguła J. (2013), Charakterystyka i ocena wybranych diet alternatywnych, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 4 (3), s. 115-121.
Reichelt K. L., Tveiten D., Knivsberg A. M., Brønstad G. (2012), Peptides’ role in autism with emphasis on exorphins. Microbial Ecology in Health and Disease, 23. (Crossref)
Rossignol D. (2016), Zastosowanie tlenoterapii hiperbarycznej (HBTO) w leczeniu autyzmu. W: Shaw W. (red.) Autyzm. Więcej niż podstawy. Leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu, Fraszka Edukacyjna, Warszawa, s. 88, 89, 94-97.
Sanctuary M. R., Kain J. K., Angkustsiri K., German J. B. (2018), Dietary considerations in autism spectrum disorders: the potential role of protein digestion and microbial putrefaction in the gut-brain axis, Frontiers in Nutrition, 5, s. 1-20. (Crossref)
Sealey L. A., Hughes B. W., Sriskanda A. N., Guest J. R., Gibson A. D., Johnson-Williams L., Pace D. G., Bagasra O. (2016), Environmental factors in the development of autism spectrum disorders, Environment International, 88, s. 288-298. (Crossref)
Semyachkina-Glushkovskaya O., Abdurashitov A., Dubrovsky A., Pavlov A., Shushunova N., Maslyakova G., Navolokin N., Bucharskaya A., Tuchin V., Kurths J. (2018), The interaction between the meningeal lymphatics and blood-brain barier, Proceedings of the SPIE, Volume 10495, id. 104950J 5.
Seremak-Mrozikiewicz B., Bieniek K., Tokarz A. (2014), Metylacja DNA – wpływ wybranych naturalnych składników diety, Postępy Biologii Komórki, 3, s. 417-428.
Shaw W. (2016), Autyzm. Więcej niż podstawy. Leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu, Fraszka Edukacyjna Warszawa, s. 55-59, 60-66.
Szewczak M. (2020), Wpływ terapii pokarmowych na funkcjonowanie dzieci ze spektrum autyzmu, praca licencjacka, WSNS Lublin.
Tammimies K., Falck-Ytter T., Bölte S. (2016), Quo Vadis clinical genomics of ASD?, Autism, 20 (3), s. 259-261. (Crossref)
Taylor, L. E., Swerdfeger, A. L., Eslick, G. D. (2014), Vaccines are not associated with autism: an evidence-based meta-analysis of case-control and cohort studies. Vaccine, 32 (29), s. 3623-3629. (Crossref)
Tomljenovic, L., Shaw C. A. (2011), Do aluminum vaccine adjuvants contribute to the rising prevalence of autism? Journal of Inorganic Biochemistry, 105, 11, s. 1489-99. (Crossref)
Vasina V., Barbara G., Talamonti L., Stanghellini V., Corinaldesi R., Tonini M., De Ponti F., De Giorgio R. (2006), Enteric neuroplasticity evoked by inflammation, Autonomic Neuroscience, 126-127, s. 264-272. (Crossref)
Vuong H. E., Hsiao E. Y. (2017). Emerging roles for the gut microbiome in autism spectrum disorder, Biological Psychiatry, 81 (5), s. 411-423. (Crossref)
Walsh W. J. (2014), Zdrowy Mózg, Vital Warszawa, s. 163-170, 172-175, 238, 323-327.
Wasilewska J., Jarocka-Cyrta E., Kaczmarski M. (2009), Patogeneza zaburzeń przewodu pokarmowego u dzieci z autyzmem, Polski Merkuriusz Lekarski, 2009, 27, 157, s. 40-44.
White. J. (2003), Intestinal pathophysiology in autism, Experimental Biology and Medicine, 228 (6), s. 639-649. (Crossref)
Whiteley P., Rodgers J., Savery D, Shattock P. (1999), A gluten-free diet as anintervention for autism andassociated spectrum disorders: preliminary findings, Autism, 3 (1), s. 45–65. (Crossref)
Woeller A. (2016), Typowe dziecko ze zdiagnozowanym autyzmem. W: Shaw W. (red.) Autyzm. Więcej niż podstawy. Leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu, Fraszka Edukacyjna Warszawa, s. 71-78, 80, 85.
Xu G., Snetselaar L.G., Jing J., Liu B., Strathearn L., Bao W. (2018), Association of food allergy and other allergic conditions with autism spectrum disorder in children, JAMA, 1 (2), s. 1-9. (Crossref)
Yuen R. K., Thiruvahindrapuram B., Merico D.et al. (2015), Whole-genome sequencing of quartet families with autism spectrum disorder, Nature Medicine, 21 (2), s. 185-191. (Crossref)
Zawisza E. (2013), Reakcje pokarmowe – niemediowane IgE, Alergia, 3, s. 47-48.
Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z siedzibą w Lublinie, Centrum „Wybierz Zdrowie” i „Insignis” – Centrum Edukacji i Wspomagania w Rozwoju w Lublinie
Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z siedzibą w Lublinie
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
