Aksjologiczny wymiar przyrody

Stanisław Zięba

Abstrakt

Przyroda zadecydowała o biologicznym zaistnieniu człowieka, w niej kształtuje się nasze życie nie tylko biologiczne. Przyroda stała się podstawą budowania wiedzy o świecie. Każdy organizm wnosi do przyrody swój specyficzny wkład. W przyrodzie nie występują pojedyncze elementy, lecz na zasadzie różnych powiązań niejednakowego typu tworzą one spójną całość. Złożoność to podstawowa własność przyrody – układów ją budujących biotycznych i abiotycznych, od podstawowych struktur kosmosu po złożone systemy biologiczne. Życie jest kompleksem elementów odpowiednio zorganizowanych. Układy biotyczne składają się z trzech elementów: materii, energii i informacji. Materia i energia mogą ulegać różnym przemianom, informacja natomiast decyduje o trwałości układu. Przyroda sama w sobie zawiera takie jakości, taką organizację, że jest czymś wyjątkowym, a tym samym winna być przedmiotem refleksji w aspekcie sensu. Przyroda istnieje niezależnie od nas. Odznacza się swoistą organizacją, od której bezpośrednio lub pośrednio zależymy. Wymiar wspólnotowy to jedna z zauważalnych cech kompleksu przyrodniczego. Pomijanie przez naukę wartości zawartych w przyrodzie nie jest równoznaczne z ich negacją. Zjawiska po prostu zachodzą, wartości kryją się w tym, co się dzieje. Wartość to cecha lub zespół cech właściwych danej osobie lub rzeczy, cecha specyficzna, jakościowa, to szczególna kwalifikacja przedmiotu, to sens esencjalny, jaki zawiera w sobie dany przedmiot, układ, kompleks. Strategia badawcza wpływa na pole badawcze, które z kolei rzutuje na kwestie aksjologii. Trzeba rozróżnić wartości nadawane przedmiotom przez podmiot od wartości tkwiących w przedmiocie niezależne od podmiotu poznającego. Przyroda sama w sobie zawiera jakość życia, taką organizację, że jest czymś wyjątkowym, a tym samym jest wartością. Jeśli wartość jest realna, to winna wpływać na nasze postępowanie. Aby można dokonać aksjologicznego ujęcia systemów przyrodniczych, należy przyjąć systemową strategię badawczą. Myślenie aksjologiczne stanowi narzędzie poznania umożliwiające wejście w ten rejon rzeczywistości, który jest niedostępny dla doświadczenia empirycznego. Człowiek wie, że przyroda warunkuje jego życie. Rozsądek nie zawsze jednak jest widoczny w ludzkim działaniu względem przyrody.