Za i przeciw darwinizmowi
Stanisław Zięba
Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z siedzibą w Lublinie , PolskaAbstrakt
Teoria ewolucji zakorzeniona jest mocno zarówno w naukach biologicznych, jak i w empirycznym wymiarze świata. Jest uznana za trafną teorię wynikającą z przejawów przyrody i ukazującą jej ewolucyjny obraz. Teoria ewolucji zyskała popularność także w naukach społecznych i w polityce (darwinizm społeczny, który określa się jako „duch ewolucji”). Nauka od swych początków zmierzała do odkrycia zasad rozwoju wszechświata i przyrody. Moc tej teorii tkwi w tym, że uważa ona, iż rozwiązała po tylu wiekach zagadkę człowieka. Oto mamy odpowiedź: dobór naturalny, mutacje i przypadek równania się człowiek. Teoria ewolucji jest także narzędziem eksplikacji wielu procesów w przyrodzie i we wszechświecie. Rozwój strategii badawczej organizacji przyrody spowodował, że mechanizmy tkwiące u podstaw teorii ewolucji poddano weryfikacji, której rezultatem jest wskazanie na wiele jej ograniczeń. Kryteria wiarogodności teorii przyrodniczej zmieniają się, stąd główne zasady teorii ewolucji stwarzają wiele wątpliwości eksplikatywnych. Nauka poszukuje fundamentalnych praw przyrody rozszyfrowujących złożoności wszechświata, praw dyktujących zachowania bytów, do których nasze zmysły nie mają i nigdy nie będą mieć bezpośredniego dostępu. Zagadnienie złożoności świata (w tym przyrody) stało się wiodącym przedmiotem interdyscyplinarnych badań współczesnej nauki. Nauka wypracowała nową hierarchię pojęciową, nowe zasady filozoficzne, epistemologiczne, metodologiczne i aksjologiczne, a także nowe metody obserwowalności. Zaproponowane przez Darwina mechanizmy genezy i rozwoju przyrody wydają się wątpliwe w świetle nowego kontekstu badawczego. Wyjaśnienie organizacji przyrody za pomocą takich pojęć, jak: dobór naturalny, mutacja, przypadek jest czynnością skomplikowaną, brak bowiem spójności między tymi pojęciami a empirią. Każda trafna teoria przyrody winna leżeć w obszarze kompetencji przyrody, czyli w sferze doświadczenia, stąd można się zastawiać, czy zasady teorii ewolucji wypełniają to kryterium, czy teoria ta spełnia wymóg adekwatności wobec współczesnych danych o przyrodzie.
Słowa kluczowe:
darwinizm, teoria ewolucji, dobór naturalny, mutacje, przypadek, prawa przyrodyBibliografia
Axe D. (2021), Niepodważalne. Jak biologia potwierdza naszą intuicję, że życie jest zaprojektowane, En Arche, Warszawa.
Ayala F. J. (2022), Projekt bez projektanta. Największe odkrycie Darwina, w: Od Darwina do DNA.
Debata wokół teorii inteligentnego projektu, red. W. A. Dembski, M. Ruse, tłum. G. Malec, D. Sagan, En Arche, Warszawa, s. 99-130.
Barham J. (2022), Emergencja wartości biologicznej, w: Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu, red. W. A. Dembski, M. Ruse, tłum. G. Malec, D. Sagan, En Arche, Warszawa, s. 309-332.
Behe M. J. (2022a), Czarna skrzynka Darwina. Biochemiczne wyzwanie dla ewolucjonizmu, tłum. D. Sagan, En Arche, Warszawa.
Behe M. J. (2022b), Dewolucja. Odkrycia naukowe dotyczące DNA wyzwaniem dla darwinizmu, tłum. A. Baranowski, En Arche, Warszawa.
Behe M. J. (2020), Granica ewolucji. W poszukiwaniu ograniczeń darwinizmu, tłum. Z. Kościuk, En Arche, Warszawa.
Behe M. J. (2022c), Nieredukowalna złożoność: problem dla ewolucjonizmu darwinowskiego, w: Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu, red. W. A. Dembski, M. Ruse, tłum. G. Malec, D. Sagan, En Arche, Warszawa, s. 515-540.
Darwin K. (2009), O powstaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt, tłum. Sz. Dickstein, J. Nusbaum, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. (Crossref)
Davies P. (2022), Emergentna złożoność, teleologia i strzałka czasu, w: Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu, red. W. A. Dembski, M. Ruse, tłum. G. Malec, D. Sagan, En Arche, Warszawa, s. 283-308.
Davies P. (2014), Kosmiczny projekt. Twórcze zdolności przyrody w porządkowaniu wszechświata, tłum. A. Bielaczyc, Copernicus Center Press, Kraków.
Dembski W. A. (2021), Nic za darmo. Dlaczego przyczyną wyspecyfikowanej złożoności musi być inteligencja, tłum. Z. Kościuk, En Arche, Warszawa.
Denton M. (2021a), Kryzys teorii ewolucji, tłum. B. Koźniewski, En Arche, Warszawa.
Denton M. (2021b), Teoria ewolucji. Kryzysu ciąg dalszy, tłum. B. Koźniewski, En Arche, Warszawa.
Devictor V. (2015), Nature en crise. Penser la biodiversité, Seuil, Paris.
Dobzhansky T. (1937), Genetics and the Origin of Species, Columbia University Press, New York.
Dyson F. (1979), Disturbing the Universe, Basic Books, New York. (Crossref)
Futuyma D. J. (1985), Evolution as Fact and Theory, „Bios”, vol. 56, nr 1, s. 3-13.
Goodwin Brian C. (1985), Problems and Paradigms. What are the Causes of Morphogenesis?, „BioEssays”, vol. 3, nr 1, s. 32-36. (Crossref)
Gould S. J. (1980), Is a New and General Theory of Evolution Emerging?, „Paleobiology”, vol. 6, nr 1, s. 119-130. (Crossref)
Gould S. J. (1996), Life’s Grandeur: The Spread of Excellence from Plato to Darwin, Cape, London.
Gould S. J. (1990), Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History, Norton, New York.
Hunter C. G. (2021), Bóg Darwina. Ewolucjonizm i problem zła, tłum. J. Zon, En Arche, Warszawa.
Jablonka E., Lamb M. J. (2007/2008), Zmiana genetyczna: ślepa, ukierunkowana, interpretatywna?, tłum. P. Wołkowski, „Filozoficzne Aspekty Genezy”, t. 4/5, s. 163-201. (Crossref)
John B., Miklos G. L. (1988), The Eukaryote Genome in Development and Evolution, Allen & Unwin, London. (Crossref)
Johnson P. E. (2020), Darwin przed sądem, tłum. P. Drygas, En Arche, Warszawa.
Kauffman S. (1993a), At Home in the Universe. The Search for the Laws of Self-Organization andComplexity, Oxford University Press, Oxford.
Kauffman S. (2022), Prolegomena do biologii ogólnej, w: Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu, red. W. A. Dembski, M. Ruse, tłum. G. Malec, D. Sagan, En Arche, Warszawa, s. 227-256.
Kauffman S. (1993b), The Origins of Order: Self-Organization and Selection in Evolution, Oxford University Press, New York. (Crossref)
Mayr E. (2014), What Evolution Is: From Theory to Fact, Phoenix, London.
McDonald J. F. (1983), The Molecular Basis of Adaptation: A Critical Review of Relevant Ideas and Observations, „Annual Review of Ecology and Systematics”, vol. 14, s. 77-102. (Crossref)
Meyer S. C. (2022), Kambryjska eksplozja informacji. Świadectwa inteligentnego projektu, w: Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu, red. W. A. Dembski, M. Ruse, tłum. G. Malec, D. Sagan, En Arche, Warszawa, s. 541-570.
Meyer S. C. (2021a), Podpis w komórce. DNA i świadectwa inteligentnego projektu, tłum. J. Chojak-Koźniewska, En Arche, Warszawa.
Meyer S. C. (2021b), Wątpliwość Darwina. Kambryjska eksplozja życia jako świadectwo inteligentnego projektu, tłum. A. Baranowski, En Arche, Warszawa.
Müller G. B., Newman S. A. (2003), Origination of Organismal Form. The Forgotten Cause in Evolutionary Theory, w: Origination of Organismal Form. Beyond the Gene in Developmental and Evolutionary Biology, MIT Press, Cambridge, s. 3-10. (Crossref)
Nagel T. (2021), Umysł i kosmos. Dlaczego neodarwinowski materializm jest niemal na pewno fałszywy, tłum. M. Bartosik, En Arche, Warszawa.
Nurse P. (2020), Czym jest życie? Biologia w pięciu krokach, tłum. A. Zano, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa.
Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu (2022), red. W. A. Dembski, M. Ruse, tłum. G. Malec, D. Sagan, En Arche, Warszawa.
Plutarch (1988), Moralia, tłum. Z. Abramowiczówna, PIW, Warszawa.
Prum R. O. (2019), Ewolucja piękna. Jak darwinowska teoria wyboru partnera kształtuje świat zwierząt i nas samych, tłum. K. Skonieczny, Copernicus Center Press, Kraków.
Pyne L. (2019), Siedem szkieletów. Historia najsłynniejszych ludzkich skamieniałości, tłum. T. Lanczewski, Copernicus Center Press, Kraków.
Rose M. R. (1998), Darwin’s Spectre: Evolutionary Biology in the Modern World, Princeton University Press, Princeton. (Crossref)
Rosnay J. de (2016), Je cherche à comprendre. Les codes cachés de la nature, Les liens qui libèrent, Paris.
Ryan F. (2017), Tajemniczy świat genomu ludzkiego, tłum. A. Tuz, Pruszyński i S-ka, Warszawa.
Sewell G. (2022), Na początku. Eseje o teorii inteligentnego projektu, tłum. Z. Kościuk, En Arche, Warszawa.
Shedinger R. F. (2021), Tajemnica mechanizmów ewolucji. Wielka opowieść biologii darwinowskiej o triumfie nad religią, tłum. J. Zon, En Arche, Warszawa.
Spencer H. (1857), Progress: Its Law and Cause, „Westminster Review”, vol. 67, s. 445-485.
Sullivan B. (2020), Więcej niż DNA. Geny, drobnoustroje i osobliwe moce decydujące o tym, jacy jesteśmy, tłum. J. Sikora, Burda Media Polska, Warszawa.
Trivers R. (2018), Dzikie życie. Przygody biologa ewolucyjnego, tłum. K. Skonieczny, Copernicus Center Press, Kraków.
Weber B. H., Depew D. J. (2022), Darwinizm, projekt i dynamika układów złożonych, w: Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu, red. W. A. Dembski, M. Ruse, tłum. G. Malec, D. Sagan, En Arche, Warszawa, s. 257-282.
Wells J. (2020), Ikony ewolucji: nauka czy mit?, tłum. B. Olechnowicz, En Arche, Warszawa.
Wells J. (2022), Mit śmieciowego DNA, tłum. M. Rucki, En Arche, Warszawa.
Wells J. (2020), Zombie-nauka. Jeszcze więcej ikon ewolucji, tłum. M. Guzowska, En Arche, Warszawa.
Westerman F. (2022), My, człowiekowate, tłum. O. Niziołek, Wydawnictwo Agora, Warszawa.
Whitfield J. (2008), Biological Theory: Postmodern Evolution?, „Nature”, vol. 455, s. 281-284. (Crossref)
Zięba S. (2020), Informacyjny wymiar wszechświata, życia i człowieka, PWN, Warszawa.
Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z siedzibą w Lublinie
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
