The Salvific Dimension of Time in the Christian Liturgy
Daniel Brzeziński
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.Wydział Teologiczny , Polandhttps://orcid.org/0000-0003-4680-3055
Abstract
This paper discusses the relationship between time and salvation that exists in the Christian liturgy, in which time possesses two characteristics. One is its sacredness, and the other is a special property that does not exist outside the liturgy but derives directly from its anamnetic dimension: it is a “medium” and an “existential context” of the real salvation delivered and still being delivered by Christ. The author begins with a reflection on time in cultural anthropology and the history of religion, demonstrating unambiguously that, since the earliest of days, disparate cultures and religions have shared the conviction that time is sacred. He then goes on to address the biblical concept of time which has fundamentally contributed to a fuller understanding of the essence and nature of liturgical time as the καιρός of salvation. It is in the liturgy of the Church—the final earthly stage in the history of salvation—that the salvific, effective and real encounter between God’s eternity and human life takes place. The Christian liturgy is an otherworldly act of salvation in worldly space and time, a manifestation of the “fullness of time.” The paper also attempts to offer a preliminary juxtaposition of the theological understanding of liturgical time with the findings of modern physics concerning the understanding and description of time. This may serve to stimulate further, more in-depth biblical and theological (and in particular theologico-liturgical) reflection on the phenomenon of time, and perhaps even a new look at the phenomenon of time on the part of modern physicists.
Keywords:
time, καιρός, eternity, salvation, liturgy, anamnesisReferences
Augé, M., L’anno liturgico. È Cristo stesso presente nella sua Chiesa (Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 2009).
Augé, M., “Teologia dell’anno liturgico,” L’anno liturgico: storia, teologia e celebrazione (red. A.J. Chupungco) (Anàmnesis 6; Genova: Marietti 1989) 9–34.
Augustynek, Z., Natura czasu (Warszawa: PWN 1975).
Bartnik, C.S., Chrystus jako sens historii (Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 1987).
Bartnik, C.S., Historia ludzka i Chrystus (Katowice: Księgarnia św. Jacka 1987).
Bartnik, C.S., Teilhardowska wizja dziejów (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1975).
Baumgartner, H.M. – Wildfeuer, A.G, “Czas,” Leksykon religii. Zjawiska – dzieje – idee (ed. H. Waldenfels) (Warszawa: Verbinum 1997) 70–71.
Bergamini, A., Cristo, festa della Chiesa. Storia, teologia, spiritualità, pastorale dell’anno liturgico (Cinisello Balsamo: Edizioni Paoline 1991).
Bielecki, S., “Kairos (1),” Encyklopedia katolicka (eds. A. Szostek et al.) (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2000) VIII, 334.
Bielecki, S., “Kairos (3),” Encyklopedia katolicka (eds. A. Szostek et al.) (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2000) VIII, 335–337.
Bieliński, K., “Czas w podwójnym dziele Łukasza,” Verbum Vitae 35 (2019) 187–216. (Crossref)
Bonaccorso, G., Celebrare la salvezza. Lineamenti di liturgia (Padova: Messaggero 1996).
Bonaccorso, G., Il rito e l’Altro. La liturgia come tempo, linguaggio e azione (Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 2001).
Bonaccorso, G., “Nuovi modelli interpretativi del tempo: provocazioni alla riflessione liturgica,” Rivista Liturgica 77 (1990) 359–386.
Bruni, G.C., “La concezione biblica del tempo,” Servitium 9 (1975) 329–343.
Brzeziński, D., “Chrystus wczoraj i dziś, i na wieki”. Anamnetyczny wymiar roku liturgicznego, 2 ed. (Toruń: Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne – Pelplin: Bernardinum 2015).
Brzeziński D., “Liturgia skarbem Kościoła. Historiozbawczy wymiar liturgii chrześcijańskiej,” O bogactwach Kościoła (red. M. Chojnacki – J. Morawa – A.A. Napiórkowski) (Kraków: Salwator 2014) 13–25.
Brzeziński, D., “Liturgiczny kairos czasem eschatycznej nadziei i jej wypełnienia,” “Chlubimy się nadzieją chwały Bożej” (Rz 5,2). Księga dedykowana ks. prof. dr. hab. Janowi Decykowi (red. K. Filipowicz) (Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2016) 117–129.
Brzeziński, D., “Rytualizacja mitu w starożytnych religiach misterycznych: ku zrozumieniu liturgii chrześcijańskiej,” Studia Włocławskie 21 (2019) 565–583.
Brzeziński, D., “The Notion of Myth in History, Ethnology and Phenomenology of Religion,” Teologia i Człowiek 32/4 (2015) 13–26. (Crossref)
Brzeziński D., “Wokół teologicznego sensu liturgii: przełamywanie stereotypów,” Teologiczne Studia Siedleckie 12 (2015) 267–280.
Burns, A.L., “Two Word for ‘Time’ in the New Testament,” Australian Biblical Review 3 (1953) 7–22.
Cazelles, H., “Bible et temps liturgique. Eschatologie et anamnèse,” La Maison-Dieu 147 (1981) 11–28.
Cecolin, R., “Le nuove concezioni del tempo e la Bibbia,” Rivista Liturgica 77 (1990) 387–413.
de Clerck, P., Zrozumieć liturgię (Kielce: Jedność 1997).
De Vries, S., “Il tempo nella Bibbia,” Concilium 2 (1981) 19–39.
Eliade, M., Aspects du mythe (Paris: Gallimard 1963).
Eliade, M., Mythes, rêves et mystères (Paris: Gallimard 1989).
Francoeur, R., Horyzonty ewolucji (Warszawa: Pax 1969).
Gale, M.R., The Language of Time (London: Routledge & Kegan 1968).
Gawin, A., “Koncepcje czasu i przestrzeni – czasoprzestrzeni – w fizyce. Ujęcie retrospekcyjne,” Czas i kalendarz (red. Z.J. Kijas) (Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT 2001) 407–433.
Giglioli, P., “Cristo è il vero anno liturgico,” L’anno liturgico (eds. Centro di Azione Liturgica) (Celebrare il mistero della salvezza 1; Roma: CLV 1998) 25–42.
Glasswell, M.E., “The New Testament View of Time,” Communio Viatorum 16 (1973) 249–255.
Heller, M., “Ontologiczne zaangażowanie współczesnej fizyki,” Analecta Cracoviensia 18 (1986) 3–20. (Crossref)
Hryniewicz, W., Zarys chrześcijańskiej teologii paschalnej. II. Nasza Pascha z Chrystusem (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1987).
Jankowski, A., “Biblijna koncepcja czasu,” Czas i kalendarz (red. Z.J. Kijas) (Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT 2001) 21–34.
Jasiński, A.S., “Prorockie ujęcie czasu Izraela – perspektywa Księgi Ezechiela,” Verbum Vitae 35 (2019) 77–119. (Crossref)
Jeziorski, S., “Liturgia a percepcja i przeżywanie czasu w dobie postmodernizmu,” Verbum Vitae 35 (2019) 435–457. (Crossref)
Jojko, B., “Eternity and Time in the Gospel of John,” Verbum Vitae 35 (2019) 245–278. (Crossref)
Juszczak, W., Pani na Żurawiach. I. Realność bogów (Kraków: Aureus 2002).
Karczewski, M., “Znaczenie terminu ὥρα (‘godzina’) w Apokalipsie Janowej,” Verbum Vitae 35 (2019) 279–306. (Crossref)
Karwasz, G., Scienza e fede. Un breve manuale (Roma: Aracne 2019).
Kerényi, C., Eleusis. Archetypal Image of Mother and Daughter (Princeton, NJ: Princeton University Press 1967). (Crossref)
Kijas, Z.J., “Czas i kalendarz,” Czas i kalendarz (red. Z.J. Kijas) (Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT 2001) 9–18.
Klein, É., Czas (Katowice: Książnica 1999).
Kowalewska, M., “Aevum quod est angeli duratio. Wiekuistość, czyli między wiecznością a czasem,” Ethos 25/3 (2012) 117–133.
Kręcidło, J., “Jezus a czas w perspektywie antropologii kulturowej,” Verbum Vitae 35 (2019) 167–185. (Crossref)
Léon-Dufour, X., Słownik Nowego Testamentu, 2 ed. (Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1986).
Liszka, P., “Spotkanie czasu z wiecznością w liturgii,” Ateneum Kapłańskie 85/2 (1993) 292–301.
Liszka, P., Wpływ nauki o czasie na refleksję teologiczną (Warszawa: Palabra 1992).
Manek, J., “Biblical Concept of Time and our Gospels,” New Testament Studies 6 (1959) 45–51. (Crossref)
Marsili, S., “Il ‘tempo liturgico’ attuazione della storia della salvezza,” Rivista Liturgica 57 (1970) 207–235.
Mazierski, S., Elementy kosmologii filozoficznej i przyrodniczej (Poznań – Warszawa – Lublin: Księgarnia św. Wojciecha 1972).
McLeish, T., “Commentary: Thinking differently about science and religion,” Physics today 71/2 (2018) 10–12. (Crossref)
van Melsen, A.G., Filozofia przyrody (Warszawa: Pax 1963).
Mielcarek, K., “Termin σήμερον (‘dziś’) w dziele Łukaszowym. Zarys współczesnych badań,” Verbum Vitae 35 (2019) 217–244. (Crossref)
Missale Romanum ex decreto Sacrosancti Œcumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate Pauli PP. VI promulgatum Ioannis Pauli PP. II cura recognitum, editio typica tertia (Città del Vaticano: Libreria editrice vaticana 2002).
Mondin, B., Mito e religioni. Introduzione alla mitologia religiosa e alle nuove religioni (Milano: Massimo 1997).
Nadolski, B., “Christus heri, hodie et in saecula saeculorum. Uobecniająca pamięć misterium paschalnego,” Ethos 25/3 (2012) 21–35.
Nadolski, B., Leksykon liturgii (Poznań: Pallottinum 2006).
Napora, K., “Czas w kapłańskim opowiadaniu o stworzeniu: dzień pierwszy (Rdz 1,3-5),” Verbum Vitae 35 (2019) 13–37. (Crossref)
Neuenzeit, P., “Zeit,” Bibeltheologisches Wörterbuch (red. J. B. Bauer) (Graz – Wien – Köln: Styria 1967) II, 1534–1539.
Otto, W.F., Mythos und Welt (Stuttgart: Klett 1962).
Otto, W.F., Theophania. Der Geist der altgriechischen Religion, 3 ed. (Hamburg: Rowolht 1993).
Pałęcki, W., “Odo Casel,” Leksykon wielkich teologów XX/XXI wieku (red. J. Majewski – J. Makowski) (Warszawa: Biblioteka „Więzi” 2006) III, 49–61.
Paprocki, H., “Obecność wymiaru eschatologicznego w doczesności. Punkt widzenia prawosławnego,” Ethos 25/3 (2012) 36–45.
Parchem, M., “Periodyzacja historii w Księdze Daniela,” Verbum Vitae 35 (2019) 121–144. (Crossref)
Perani, M., “La concezione del tempo nell’Antico Testamento,” Sacra Doctrina 87 (1978) 193–242.
Perani, M., “La concezione ebraica del tempo. Appunti per una storia del problema,” Rivista Biblica 26/4 (1978) 401–421.
Ratzinger, J., Der Geist der Liturgie. Eine Einführung (Freiburg im Breisgau: Herder 2000).
Rosso, S., Il segno del tempo nella liturgia. Anno liturgico e liturgia delle ore (Leumann: Elle Di Ci 2004).
Rosso, S., Un popolo di sacerdoti. Saggio di liturgia fondamentale (Roma: LAS 1999).
Schelkle, K.H., Teologia Nowego Testamentu. I. Stworzenie. Świat – czas – człowiek (Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 1984).
Sedlak, W., Technologia Ewangelii (Poznań: Pallottinum 1989).
Siemieniec, T., “Teologiczna funkcja terminów καιρός i χρόνος w Apokalipsie Janowej,” Verbum Vitae 35 (2019) 307–342. (Crossref)
Stachowiak, L., “Kairos (2),” Encyklopedia katolicka (eds. A. Szostek et al.) (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2000) VIII, 334–335.
Szram, M., “’Wszystko ma swój czas’. Patrystyczna egzegeza Księgi Eklezjastesa 3, 1-8,” Verbum Vitae 35 (2019) 345–372. (Crossref)
Tempczyk, M., “Czas we współczesnej fizyce,” Ethos 25/3 (2012) 231–244.
Tempczyk, M., Fizyka a świat realny. Elementy filozofii fizyki (Warszawa: PWN 1986).
Triacca, A.M., “Tempo e liturgia,” Nuovo dizionario di liturgia (eds. D. Sartore – A.M. Triacca) (Cinisello Balsamo: Edizioni Paoline 1988) 1494–1508.
Wciórka, L., Filozofia przyrody (Poznań: Wydawnictwo PWT 1993).
Whitrow, G.J., Czas w dziejach. Poglądy na czas od prehistorii po dzień dzisiejszy (Warszawa: Prószyński i S-ka 2004).
Wojciechowski, T., “Scholastyczne i niescholastyczne dyskusje nad naturą czasu,” Analecta Cracoviensia 3 (1971) 83–115. (Crossref)
Zachariasz, A.L., “Czas jako kategoria kulturowa,” Czas, wartości i historia (red. Z.J. Czarnecki) (Lublin: Wydawnictwo UMCS 1990) 33–55.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.Wydział Teologiczny
Daniel Brzeziński is a presbyter of the Diocese of Płock, a professor of the Nicolaus Copernicus University (NCU) in Toruń, head of the Department of Practical Theology of the NCU, visiting professor at the Pontifical Institute of Liturgy in Rome, chairman of the Liturgical Committee of the Diocese of Płock, vice-president of the Płock Scientific Society, and custodian of the Cathedral Chapter in Płock.
https://orcid.org/0000-0003-4680-3055License
The author(s) grant (s) to the Licensee a non-exclusive and royalty-free license in accordance with the provisions of the Appendix: LICENSE TO USE THE WORK
