Syndrom wyuczonej bezradności w kontekście przestępstwa znęcania się

Marta Romańczuk-Grącka

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie , Polska
https://orcid.org/0000-0001-7549-017X


Abstrakt

Artykuł podejmuje zagadnienie syndromu wyuczonej bezradności jako możliwej konsekwencji przemocy ujawniającej się w sferze psychicznej osoby pokrzywdzonej w kontekście znamion przestępstwa znę­cania się. Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie: Jakie znaczenie dla odpowiedzialności karnej za przestępstwo znęcania się ma wystąpienie u osoby pokrzywdzonej syndromu wyuczonej bezradności? Niniejsze rozważania mają charakter teoretycznoprawny z wykorzystaniem elementów analizy dogmatycznej.

W wyniku analizy stwierdzono, że syndrom wyuczonej bezradności nie stanowi wprost znamienia ustawowe­go przestępstwa znęcania się, a jego wystąpienie nie jest konieczne dla przypisania sprawcy takiego czynu. Fakt, że rzeczywiście wystąpił, może jednak wypełnić kryterium jurydyczne dotkliwości cierpień moralnych w postaci fizycznego lub psychicznego znęcania się. W znaczeniu prawnokarnym syndrom wyuczonej bezradności nie sta­nowi skutku znęcania się, a przestępstwo to w typie podstawowym ma charakter formalny. Niemniej nie oznacza to, że syndrom wyuczonej bezradności nie może w ogóle stanowić skutku przestępstwa. W takim przypadku trzeba wziąć pod uwagę kumulatywną kwalifikację prawną czynu. Syndrom wyuczonej bezradności stanowi realną szkodę wyrządzoną na zdrowiu psychicznym, dlatego też może stanowić kwantyfikator społecznej szkod­liwości czynu, w związku z czym jego wystąpienie i stopień ma wpływ na wymiar kary in concreto.

Słowa kluczowe:

przemoc, przestępstwo znęcania się, syndrom wyuczonej bezradności

Budyn-Kulik M., Rodzaje „przemocy partnerskiej” wobec kobiety w świetle polskiego kodeksu karnego, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G 2009–2010, t. 56–57.

Budyn-Kulik M., Wybrane wiktymologiczne (i psychologiczne) aspekty zgwałcenia, w: Przestępstwo zgwałcenia, red. M. Mozgawa, 2012 [baza danych LEX].

Budyn-Kulik M., Zabójstwo tyrana domowego. Studium prawnokarne i wiktymologiczne, 2017 [baza danych LEX].

Cichla J., Dynamika i uwarunkowania przemian psychospołecznego funkcjonowania kobiet – ofiar przemocy domowej, w trakcie procesu terapeutycznego, Głogów 2015.

Czarkowska M., Przeciwdziałanie przemocy wobec kobiet w rodzinie w praktyce organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości i innych instytucji, 2014 [baza danych LEX].

Downs D.A., More than Victims: Battered Women, the Syndrome Society, and the Law, Chicago 1996.

Ewing C.P., Battered Women Who Kill: Psychological Self-Defense As Legal Justification, New York 1987.

Gadecki B., w: M. Banaś-Grabek, B. Gadecki, J. Karnat, A. Łyżwa, R. Łyżwa, Kodeks karny. Część szczególna. Art. 148–251. Komentarz, 2020 [baza danych Legalis].

Gruszczyńska B., Przemoc wobec kobiet w Polsce. Aspekty prawnokryminologiczne, Warszawa 2007.

Helios J., Jedlecka W., Współczesne oblicza przemocy. Zagadnienia wybrane, Wrocław 2017.

Hryniewicz E., Skutek w prawie karnym, Prokuratura i Prawo 2013, nr 7–8.

Hypś S., w: Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, wyd. 7, 2021 [baza danych Legalis].

Jarmakowski T., Styl atrybucji, poczucie kontroli i płeć a podatność na powstawanie syndromu wyuczonej bezradności, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 2009, nr 13.

Jodłowski J., Szewczyk M., w: Kodeks karny. Część szczególna, t. 2. Komentarz do art. 117– 211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, 2017 [baza danych LEX].

Kofta M., Sędek G., Wyuczona bezradność. Podejście informacyjne, w: Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo, bezradność, red. M. Kofta, Poznań 1993.

Kolber M., Psychologiczne aspekty wyuczonej bezradności i ich implikacje pedagogiczne, Przegląd Pedagogiczny 2019, nr 2.

Kołakowska W., W kręgu agresji, przemocy i brutalizacji życia. Wybrane zagadnienia, Szczytno 2002.

Kosonoga J., w: Kodeks karny. Komentarz, red. R.A. Stefański, Warszawa 2018.

Lieder F., Goodman N.D., Huys Q.J.M., Learned Helplessness and Generalization, Proceedings of the Annual Meeting of the Cognitive Science Society 2013, t. 35.

Marek A., Kodeks karny, Warszawa 2010.

Marek A., Prawo karne, wyd. 10, Warszawa 2011.

Martin D., Battered Wives: Revised, Updated, San Francisco 1981.

Pospiszyl I., Ofiary chroniczne – przypadek czy konieczność, Warszawa 2003.

Poznaniak W., Teorie uczenia się społecznego jako model normalnego i zaburzonego funkcjonowania jednostki oraz grupy, w: Społeczna psychologia kliniczna, red. H. Sęk, Warszawa 2000.

Ratajczak A., Przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży w systemie polskiego prawa karnego, Warszawa 1980.

Redo S., w: E.W. Pływaczewski, S. Redo, E.M. Guzik-Makaruk, K. Laskowska, W. Filipkowski, E. Glińska, E. Jurgielewicz-Delegacz, M. Perkowska, Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju. Z uwzględnieniem założeń Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, Warszawa 2019.

Sasal H.D., Niebieskie karty. Przewodnik do procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie, wyd. 2, Warszawa 2005.

Sitarska A., Przemoc w rodzinie a mediacja, Prokuratura i Prawo 2006, nr 1.

Siwek K., W sprawie skutkowego charakteru przestępstwa znęcania się, Prokuratura i Prawo 2018, nr 11.

Siwik Z., w: Kodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, wyd. 5, 2016 [baza danych LEX].

Skibińska-Adamowicz J., Ignaczewski J., Rodzaje przemocy i jej wpływ na dziecko, w: H. Ciepła,

J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz do spraw rodzinnych, 2014 [baza danych LEX].

Spurek S., Izolacja sprawcy od ofiary. Instrumenty przeciwdziałania przemocy w rodzinie, 2013 [baza danych LEX].

Strzelecka-Lemiech A., Wyuczona bezradność u ofiary przemocy domowej, Pracownik Socjalny w Terenie 2014, nr 29.

Szewczyk M., w: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. 2. Komentarz do art. 117– 277 K.k., red. A. Zoll, wyd. 2, Warszawa 2006.

Szwarczyk M., w: Kodeks karny. Komentarz, red. T. Bojarski, wyd. 7, 2016 [baza danych LEX].

Świda W., w: I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973.

Tobis A., Główne przestępstwa przeciwko rodzinie. Charakterystyka prawna i skuteczność kary pozbawienia wolności, Poznań 1980.

Walker L.E., Battered Women and Learned Helplessness, Victimology 1977–1978, t. 2, z. 3–4.

Walker L.E., Battered Women: Sex Role and Clinical Issues, Professional Psychology 1981, t. 12, z. 1, DOI: 10.1037/0735-7028.12.1.81. (Crossref)

Walker L.E., The Battered Woman, New York 1979.

Willner P., Validity, Reliability and Utility of the Chronic Mild Stress Model of Depression: A 10-Year Review and Evaluation, Psychopharmacology 1997, t. 134, z. 4. DOI: 10.1007/s002130050456. (Crossref)

Pobierz

Opublikowane
27-09-2022


Romańczuk-Grącka, M. (2022). Syndrom wyuczonej bezradności w kontekście przestępstwa znęcania się. Studia Prawnicze KUL, (3), 77–92. https://doi.org/10.31743/sp.12957

Marta Romańczuk-Grącka  marta.romanczuk@uwm.edu.pl
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie https://orcid.org/0000-0001-7549-017X



Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.

Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:

a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;

b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;

c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;

d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;

e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.

Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.