„Nikt nie będzie już mówił: Arka Przymierza JHWH”. Jer 3,16 i jego znaczenie dla tradycji o Arce Przymierze
Abstrakt
Wypowiedź Jr 3,16-17 o zaginięciu Arki Przymierza i braku potrzeby dalszego myślenia o niej, jest jedyną w tekstach prorockich. Wyznacza ona istotną zmianę w teologii Starego Testamentu na temat relacji z Bogiem. Autor artykułu wskazuje na fakt, że zachodzi w niej również istotna zmiana w eschatologii starotestamentalnej. Do dotychczasowej – powygnaniowej – wizji powrotu diaspory i odnowy Królestwa Izraela (Jr 3,14-15.18), dochodzi teraz zapowiedź pielgrzymki narodów na Syjon i inauguracja uniwersalnego królestwa Bożego na ziemi (Jer 3,16-17).
Słowa kluczowe:
Jeremiah, Ark of the Covenant, the universal kingdom of God, eschatologyBibliografia
Allen, Leslie C. 2008. Jeremiah: A Commentary. The Old Testament Library. Louisville–London: Westminster.
Carroll, Robert P. 1986. Jeremiah: A Commentary. The Old Testament Library. Philadelphia, PA: Westmintser.
Cassuto, Umberto. 1967. A Commentary on the Book of Exodus. Translated by Israel Abrahams. Jerusalem: Magnes. Originally published as Perush al Sefer Shmot. 1951. Jerusalem: Magnes.
Dibelius, Martin. 1906. Die Lade Jahves: Eine religionsgeschichtliche Untersuchung. Forschungen zur Religion und Literatur des Alten und Neuen Testaments 7. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Dietrich, Walter. 2010. Samuel: Samuel 1–12. Biblischer Kommentar. Altes Testament 8/1. Neukirchen-Vluyn: Neukirchener.
Doran, Robert. 2012. 2 Maccabees: A Critical Commentary. Hermeneia. Minneapolis, MN: Fortress.
Duhm, Bernhard. 1901. Das Buch Jeremia. Kurzer Hand-Commentar zum Alten Testament 11. Tübingen: Mohr Siebeck.
Eichler, Raanan. 2021. The Ark and the Cherubim. Forschungen zum Alten Testament 146. Tübingen: Mohr Siebeck.
Fischer, Georg. 2005. Jeremia 1–25. Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament. Freiburg im Breisgau: Herder.
Goldingay, John. 2021. The Book of Jeremiah. The New International Commentary on the Old Testament. Grand Rapids, MI: Eerdmans.
Haran, Menahem. 1959. “The Ark and the Cherubim: Their Symbolic Significance in Biblical Ritual.” Israel Exploration Journal 9:30–38; 89–94.
Haran, Menahem. 1963. “The Disappearance of the Ark.” Israel Exploration Journal 13:46–58.
Hare, D. R. A. 1985. “The Lives of the Prophets.” In The Old Testament Pseudepigrapha, edited by James H. Charlesworth, 2:379–99. Garden City, NY: Doubleday. (Crossref)
Holladay, William L. 1986. Jeremiah 1: A Commentary on the Book of the Prophet Jeremiah, Chapters 1–25. Hermeneia. Philadelphia, PA: Fortress.
Janowski, Bernd. 2004. “Keruben und Zion: Thesen zur Entstehung der Zionstradition.” In Gottes Gegenwart in Israel, edited by Bernd Janowski, 247–80. 2nd ed. Beiträge zur Theologie des Alten Testaments. Neukirchen-Vluyn: Neukirchener.
Kalimi, Isaac. 2016. Starożytny historyk izraelski: Studium o kronikarzu, jego epoce, miejscu działalności i dziele. Translated by Małgorzata Wiertlewska. Kraków: Nomos.
Keel, Othmar. 2007. Die Geschichte Jerusalems und die Entstehung des Monotheismus. 2 vols. Orte und Landschaften der Bibel 4. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Knauf, Ernst Axel. 2016. 1 Könige 1–14. Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament. Freiburg im Breisgau: Herder.
Knoppers, Gary N. 2004. 1 Chronicles 10–29: A New Translation with Introduction and Commentary. Anchor Bible 12A. New York: Doubleday. (Crossref)
Köckert, Matthias. 2007. “Die Entstehung des Bildverbots.” In Die Welt der Götterbilder, edited by Brigitte Groneberg and Hermann Spickermann, 272–90. Beihefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 376. Berlin–New York: De Gruyter. (Crossref)
Koehler, Ludwig, Walter Baumgartner, and Johann Jakob Stamm, eds. 1995. Hebräisches und aramäisches Lexikon zum Alten Testament. 2 vols. Leiden: Brill. (= HAL). (Crossref)
Laskowski, Łukasz. 2017. Druga Księga Machabejska. Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 14/3. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Lemański, Janusz. 2002. “Opowiadanie o Arce (1 Sm 4–7,1; 2 Sm 6) jako klucz hermeneutyczny do teologii Ksiąg Samuela?” Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 7:147–68.
Lemański, Janusz. 2006. Arka Przymierza w dziejach narodu wybranego: Pomiędzy historią a teologią. Studia i Rozprawy 9. Szczecin: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego.
Lemański, Janusz. 2007. “Jak wyglądała Arka Przymierza (Wj 25,10–22)?” Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 11:149–56.
Lemański, Janusz. 2021. Narodziny Izraela: Szkice historyczno-biblijne. Rozprawy i Studia 1203. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Levin, Christoph. 1985. Die Verheissung des neuen Bundes in ihrem theologiegeschichtlichen Zusammenhang ausgelegt. Forschungen zur Religion und Literatur des Alten und Neuen Testaments 137. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Lewis, Theodore J. 2005. “Syro-Palestinian Iconography and Divine Images” In Cult Image and Divine Representation in the Near East, edited by Neal H. Walls, 69–107. ASOR Books 10. Boston: American School of Oriental Research.
Lundbom, Jack R. 1999. Jeremiah 1–20: A New Translation with Introduction and Commentary. Anchor Bible 21A. New York: Doubleday. (Crossref)
Maier, Christl M. 2022. Jeremia 1–25. Internationaler Exegetischer Kommentar zum Alten Testament. Stuttgart: Kohlhammer.
McKane, William. 1986. A Critical and Exegetical Commentary on Jeremiah. Vol. 1. International Critical Commentary. Edinburgh: Clark.
McKenzie, Steven L. 2021. 1 Könige 16–2 Könige 16. Internationaler Exegetischer Kommentar zum Alten Testament. Stuttgart: Kohlhammer.
Niehr, Herbert. 1997. “In Search of Yhwh’s Cult Statue in the First Temple.” In The Image and the Book: Iconic Cults, Aniconism, and the Rise of Book Religion in Israel and the Ancient Near East, edited by Karl van der Toorn, 73–95. Contributions to Biblical Exegesis and Theology 21. Leuven: Peeters.
Noegl, Scott B. 2015. “The Egyptian Origin of the Ark of the Covenant.” In Israel’s Exodus in Transdisciplinary Perspective: Text, Archaeology, Culture, and Geoscience, edited by Thomas Schneider, William H. C. Propp, and Thomas Evan Levy, 223–42. Quantitative Methods in the Humanities and Social Sciences. Cham: Springer.
Paciorek, Antoni, trans. 1999. “Pozostałe słowa Jeremiasza.” In Apokryfy Starego Testamentu, edited by Ryszard Rubinkiewicz, 6–11. Prymasowska Seria Biblijna. Warszawa: Vocatio.
Porzig, Peter. 2009. Die Lade Jahwes im Alten Testament und in den Texten vom Toten Meer. Beihefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 397. Berlin–New York: De Gruyter. (Crossref)
Rad, Gerhard von. 1931. “Zelt und Lade.” Neue kirchliche Zeitschrift 42:478–98.
Reichel, Wolfgang. 1897. Über vorhellenische Götterculte. Wien: Hölder.
Reichel, Wolfgang. 1902. “Zur ‘Lade Jahves.’” Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 5:171–74. https://doi.org/10.11588/diglit.31257.18.
Römer, Thomas. 2023. “Das Verschwinden der Bundeslade und das Aufkommen des Bilderverobos.” In Über das Alte Testament hinaus: Exegetische, religionsgeschichtliche und archäologische Beiträge, edited by Dagmar Kühn, Oliver Dyma, and Susanne Maier, 445–59. Festschrift für Herbert Niehr. Kasion 12. Münster: Zaphon.
Roth, Wolfgang M. W. 1962. “The Numerical Sequence x/x + 1 in the Old Testament.” Vetus Testamentum 12 (1): 300–311. https://doi.org/10.1163/156853362X00182. (Crossref)
Rupprecht, Konrad. 1972. “Nachrichten von Erweiterung und Renovierung des Tempels in 1. Könige 6.” Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins 88:38–52.
Schäfer-Lichtenberger, Christa. 2000. “‘Sie wird nicht wieder hergestellt warden’: Anmerkungen zum Verlust der Lade.” In Mincha: Festgabe für Rolf Rendtorff zum 75. Geburtstag, edited by Erhard Blum, 229–41. Neukirchen-Vluyn: Neukirchener.
Schneider, Thomas. 2001. “Szeszonk I.” In Leksykon faraonów. Translated by Renata Darda, Elżbieta Jeleń, and Zbigniew Pisz. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schreiner, Josef. 1981. Jeremia 1–25,14. Die Neue Echter Bibel. Würzburg: Echter.
Stipp, Hermann-Josef. 1998. Deuterojeremianische Konkordanz. Arbeiten zu Text und Sprache im Alten Testament 63. St. Ottilien: EOS.
Utzschneider, Helmut. 1988. Das Heiligtum und das Gesetz: Studien zur Bedeutung der Sinaitischen Heiligtumstexte (Ex 25–40; Lev 8–9). Orbis Biblicus et Orientalis 77. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprech.
Weinfeld, Moshe. 1976. “Jeremiah and the Spiritual Metamorphosis of Israel.” Zeitschrift für die alttestamentliche Wssenschaft 88 (1): 17–56. (Crossref)
Weippert, Manferd. 2010. Historisches Textbuch zum Alten Testament. Grundriss zum Alten Testament 10. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. (Crossref)
Welten, Peter. 1979. “Lade – Tempel – Jerusalem: Zur Theologie der Chronikbücher.” In Textgemäss: Aufsätze und Beiträge zur Hermeneutik des Alten Testaments: Festschrift für Ernst Würthwein zum 70. Geburtstag, edited by Antonius H. J. Gunneweg and Otto Kaiser, 169–83. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Włodyga, Piotr. 2003. Oblubieniec i Oblubienica: Metaforyka małżeńska Jeremiasza. Kraków: WAM.
Würthwein, Ernst. 1984. Die Bücher der Könige: 1. Kön. 17–2. Kön. 25. Das Alte Testament Deutsch 11/2. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Würthwein, Ernst. 1985. Die Bücher der Könige: 1. Kön. 1–16. 2nd ed. Das Alte Testament Deutsch 11.1. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Uniwersytet Szczeciński
Ks. Janusz Lemański, prezbiter diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, profesor nauk teologicznych, kierownik Katedry Egzegezy i Teologii Biblijnej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Szczecińskiego, autor wielu artykułów i monografii z zakresu Starego Testamentu. Specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących Pięcioksięgu i eschatologii biblijnej. Napisał m.in.: Pięcioksiąg dzisiaj (Studia Biblica 4; Kielce: Verbum 2002); Księga Wyjścia (NKB.ST 2; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2009); dwutomowe wprowadzenie do profetyzmu biblijnego: „Niech przyjdzie do mnie, a dowie się, że jest prorok w Izraelu” (2 Krl 5,8b). Wprowadzenie do profetyzmu starotestamentalnego. I. Profetyzm przedklasyczny. Prorocy więksi (Studia i Rozprawy 28; Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US 2011); „Szukajcie dobra, a nie zła, abyście żyli” (Am 5,14a). Wprowadzenie do profetyzmu starotestamentalnego. II. Dwunastu proroków mniejszych. Księga Barucha. List Jeremiasza (Studia i Rozprawy 31; Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US 2012); Księga Rodzaju (NKB.ST 1/1-3; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2013-2015); Prawo Pana doskonałe – krzepi życie (Ps 19,8a). Kilka refleksji na temat istoty prawa i sprawiedliwości w Starym Testamencie (Studia i Rozprawy 54; Szczecin: Wydawnictwo US 2019).
https://orcid.org/0000-0002-1512-997XLicencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
