Opodatkowanie wiernych na rzecz prac remontowo-budowlanych w diecezji lubelskiej, na podstawie uchwał zgromadzeń parafialnych z lat 1919-1923
Joanna Kumor-Mielnik
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4428-9059
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie na konkretnych przykładach podstaw prawnych opodatkowania wiernych na cele remontowo-budowlane w parafiach diecezji lubelskiej w pierwszych latach II Rzeczypospolitej, rodzaju ponoszonych przez nich obciążeń oraz trybu egzekwowania obowiązkowych powinności ustanowionych przez zgromadzenia parafialne. Analiza problemu badawczego przeprowadzona została w oparciu o materiał archiwalny znajdujący się w zasobie Archiwum Akt Nowych w Warszawie (w zespole Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) oraz w Archiwum Archidiecezjalnym Lubelskim. Inwestycje podejmowane w parafiach wymagały zaangażowania wszystkich wiernych do odbudowy zniszczonych działaniami wojennymi kościołów, plebanii, budynków dla służby kościelnej i obiektów gospodarczych. W oparciu o obowiązujące przepisy prawne, decyzję o przystąpieniu do prac remontowo-budowlanych podejmowało zgromadzenie parafialne zwoływane pod przewodnictwem wójta lub sołtysa oraz dozoru kościelnego, które uchwalało na powyższe cele określony podatek. Był on rozkładany na wszystkich mieszkańców i uiszczany w walucie lub w zbożu, w wysokości proporcjonalnej do liczby posiadanych morgów ziemi. Podstawą wejścia w życie podjętej uchwały było jej zatwierdzenie przez władze wojewódzkie i ministerialne. Postanowienia zgromadzeń parafialnych obligowały mieszkańców do świadczenia pomocy materialnej i fizycznej na rzecz podejmowanych inwestycji, a podatki płacone na ten cel stanowiły podstawowy fundusz budowlany parafii.
Słowa kluczowe:
Kościół Katolicki, II Rzeczpospolita Polska, diecezja lubelska, budownictwo sakralne, budownictwo kościelneBibliografia
Chylak, Karol. 2013. „Modernizacja czy archaizacja? Z dziejów transformacji systemu uposażeniowego Kościoła katolickiego w Drugiej Rzeczypospolitej”. W: Religia a społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, red. Tadeusz Stegner, 23-43. Warszawa: Instytut Historii PAN.
Danowska-Prokop, Barbara. 2018. „Polityka gospodarcza pierwszego dziesięciolecia II Rzeczypospolitej w ocenie polskich ekonomistów”. Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach 367: 48-58.
Dębiński, Józef. 2003. „Sytuacja materialna Kościoła rzymskokatolickiego w II Rzeczpospolitej”. Prawo, Administracja, Kościół 14(3): 81-112.
Dębiński, Józef. 2007. „O konkordacie polskim z 1925 roku”. Saeculum Christianum. Pismo historyczno-społeczne 14(1): 169-189.
Dębiński, Karol. 1901. Dozory kościelne rzymsko-katolickie. Warszawa: nakładem autora.
Dębiński, Karol. 1918. Ukaz tolerancyjny z dnia 30 kwietnia 1905 r. w dyecezyi lubelskiej. Wolność unitom porzucenia prawosławia. Warszawa: b.n.w.
Dziki, Tomasz. 2015. „Administracja gmin wiejskich w Królestwie Polskim w latach 1815-1864”. Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym 32(1): 111-138. DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2015.005.
Jabłoński, Krzysztof Antoni. 1999. „Wpływ prawodawstwa carskiego na katolickie budownictwo sakralne (na obszarze obecnej Archidiecezji Białostockiej)”. Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża 17: 366-378.
Jabłoński, Krzysztof Antoni. 2001. „Kościelny ruch budowlany w latach 1863-1895 na obszarze obecnej archidiecezji białostockiej”. Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża 19: 343-359.
Jemielity, Witold. 1993. „Dozory kościelne w Królestwie Polskim”. Prawo Kanoniczne 36(3/4): 171-184.
Jurkiewicz, Jerzy. 1953. „Konkordat z roku 1925 na tle polityki Kurii Rzymskiej w okresie międzywojennym”. Kwartalnik Historyczny 6(4): 57-85.
Klimiuk, Wiktor. 2015. Podatek kościelny. Idea, konstrukcja i recepcja w prawie polskim [rozprawa doktorska]. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/1170/Praca%20doktorska.pdf?sequence=1 [dostęp: 5.04.2023].
Kłoczowski, Jerzy, Lidia Müllerowa, Jan Skarbek. 1986. Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Krawczak, Czesław. 1975. Prawo budowlane na ziemiach polskich od połowy XVIII wieku do 1939 roku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kumor, Bolesław. 1980. Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772-1918. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne w Krakowie.
Kumor-Mielnik, Joanna. 2014a. „Budownictwo kościołów parafialnych w diecezji lubelskiej i janowskiej (podlaskiej) w latach 1805-1918”. Wschodni Rocznik Humanistyczny 10: 287-306.
Kumor-Mielnik, Joanna. 2014b. „Zarys problematyki budownictwa i strat wojennych w kościołach parafialnych diecezji lubelskiej po I wojnie światowej”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 102: 101-122. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.12004.
Kumor-Mielnik, Joanna. 2019a. „Dynamika budownictwa kościołów parafialnych (archi)diecezji lubelskiej w XIX i XX wieku”. W: Polska kultura religijna. Studia o polskiej religijności na przestrzeni wieków, red. Łukasz Burkiewicz i in., 477-508. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Kumor-Mielnik, Joanna. 2019b. „Subwencjonowanie przez państwo odbudowy kościołów i budynków parafialnych w diecezji lubelskiej po I wojnie światowej, na przykładzie Lublina i Chełma. (Na podstawie akt Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie)”. W: Historia, ludzie i miejsca. Księga pamiątkowa Profesora Henryka Gapskiego, red. Robert Kozyrski, 419-432. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Łukomski, Stanisław. 1934. Konkordat zawarty dnia 10 lutego 1925 roku pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską. Łomża: Księgarnia „Unitas”.
Łupiński, Józef. 2001. „Ukaz tolerancyjny cara Mikołaja II z 17/30 kwietnia 1905 roku”. Saeculum Christianum. Pismo historyczno-społeczne 8(1): 183-200.
Osuchowski, Janusz. 1967. Prawo wyznaniowe Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939 (węzłowe zagadnienia). Warszawa: „Książka i Wiedza”.
Stopniak, Franciszek. 1975. Kościół na Lubelszczyźnie i Podlasiu na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Wilczewski, Waldemar Franciszek. 1995. Zwiastuny powszechnej radości. Ruch budowy kościołów w diecezji wileńskiej w latach 1890-1914. Białystok: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego.
Wisłocki, Jerzy. 1977. Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wisłocki, Jerzy. 1981. Uposażenie Kościoła i duchowieństwa katolickiego w Polsce 1918-1939. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Włodarczyk, Tadeusz. 1986. Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku. T. 2, wyd. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wójcik, Walenty. 1980. „Konkordat polski z 1925 roku. Próba oceny”. W: Kościół w II Rzeczypospolitej, red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk, 15-34. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Zahajkiewicz, Marek Tomasz (oprac.). 1985. Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny. Lublin: Kuria Biskupia.
Zahajkiewicz, Marek Tomasz (red.). 2000. Archidiecezja lubelska. Historia i administracja. Lublin: Kuria Metropolitalna.
Żywicki, Jerzy. 1998. Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie. Lublin: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego „Idea Media”.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Dr, Ośrodek Badań nad Geografią Historyczną Kościoła w Polsce, Wydział Nauk Humanistycznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0002-4428-9059Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
