Civil law construction of the protection of a personal right in the form of freedom of conscience as an instrument for combatting hate speech on religious grounds
Grzegorz Tylec
John Paul II Catholic University of Lublin , Polandhttps://orcid.org/0000-0003-2016-4523
Abstract
The article examines the concept of freedom of conscience as a personal right and its role in addressing religious discrimination, specifically in the form of hate speech. It demonstrates that religious hate speech can be combatted based on the provisions of the Polish Civil Code related to the protection of personal rights, with freedom of conscience recognised as such a right under Article 23 of the Civil Code. However, the research concludes that the Civil Code’s provisions on personal rights offer only limited utility in addressing religious hate speech. The article also analyses the acts described in the Framework Decision 2008/913/JHA of November 28, 2008, which aims to combat racism and xenophobia through criminal law. It finds that not all forms of hate speech covered by this legal act qualify as violations of personal rights under civil law. This limitation stems, in part, from the requirement that a violation of personal rights occurs only when it affects a specific, identifiable individual rather than a group as a whole. The study highlights the importance of extending legal protection against hate speech within the civil law framework, as it allows for legal recourse in cases where criminal law does not apply, such as when the perpetrator is not culpable. Civil law also enables broader accountability, extending not only to the direct perpetrator but also to publishers, editors and hosting service providers involved in the dissemination of the violation.
Keywords:
freedom of conscience, hate speech, discrimination, protection of personal rights, religious discriminationReferences
Barrett, Gavin. 2003. „Reexamining the concept and principle of equality in EC law”. Yearbook of European Law 22: 117–153. https://doi.org/10.1093/yel/22.1.v. (Crossref)
Bartoszewicz, Jakub. 2011. „Zakaz zasłaniania twarzy a prawo do uzewnętrzniania wyznania”. Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 2: 7–18.
Bielecki, Marek. 2016. „Odmowa pełnienia służby wojskowej przez Świadków Jehowy jako realizacja klauzuli sumienia. Uwarunkowania prawno-historyczne”. Studia z Prawa Wyznaniowego 19: 107–128. https://doi.org/10.31743/spw.127. (Crossref)
Bieńkowska, Daria. 2019. „Transkulturowa Europa a prawo do wolności religijnej. Analiza w oparciu o art. 9 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz jurysprudencję strasburską”. W: Prawa człowieka i ludzkie bezpieczeństwo. Osiągnięcia i wyzwania. W 70. rocznicę ogłoszenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, red. Daria Bieńkowska, Ryszard Kozłowski, 97–108. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Borecki, Paweł. 2015. „Zakaz dyskryminacji ze względu na wyznanie lub światopogląd w prawie polskim”. Studia z Prawa Wyznaniowego 18: 135–200. https://doi.org/10.31743/spw.5088. (Crossref)
Brzozowski, Wojciech. 2011. „Glosa do wyroku Wielkiej Izby z 18 III 2011 w sprawie Lautsi v. Włochy, nr skargi 30814/06”. Państwo i Prawo 11: 121–126.
Campbell-Garnet, Artur. 1969. „Conscience and conscientiousness”. W: Moral concepts, red. Joel Feinberg, 81–112. London: Oxford University Press.
Cebula, Sławomir. 2011. Prawa i wolności religijne we współczesnej Polsce. Kraków: Nomos.
Chyliński, Henryk. 1969. „Wyznanie”. W: Mały słownik religioznawczy, red. Zygmunt Poniatowski, 465–466. Warszawa: Wydawnictwa Popularno-Encyklopedyczne.
Cisek, Andrzej. 2004. „Komentarz do art. 23 k.c.”. W: Kodeks cywilny. T. 1: Komentarz do artykułów 1–534, red. Edward Gniewek, 31–69. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Durham, Jr., W. Cole, Elizabeth A. Sewell. 2006. „Definition of religion”. W: Religious organizations in the United States. A study of identity, liberty, and the law, red. James A. Serritella et al., 3–84. Durham: Carolina Academic Press.
Falski, Jacek. 2006. „Państwo laickie wobec problemu prezentowania symboli religijnych”. Państwo i Prawo 6: 73–84.
Ferenc-Szydełko, Ewa. 2015. „Wolność sumienia jako dobro prawne”. W: Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, red. Ewa Kozerska, Marek Maciejewski, Piotr Stec, 671–689. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Garlicki, Leszek. 1999. „Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie konstytucyjnym – status wspólnot religijnych”. Biuletyn Trybunału Konstytucyjnego (wydanie specjalne): 30–47.
Garlicki, Leszek. 2010. „Artykuł 9. Wolność myśli, sumienia i wyznania”. W: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom 1: Komentarz do artykułów 1–18, red. Leszek Garlicki, 550–582. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Gołda, Maria. 2008. „Wolność sumienia i wyznania, jej gwarancje w systemie prawnym Rady Europy oraz w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu”. Ius Novum 3: 87–116.
Gunn, T. Jeremy. 2003. „The complexity of religion and the definition of ‘religion’ in International Law”. Harvard Human Rights Journal 16: 189–215.
Herdegen, Matthias. 1989. Gewissensfreiheit und Normativität des positiven Rechts. Heidelberg: Springer-Verlag. (Crossref)
Janiszewska, Beata. 2018. „Komentarz do art. 23 k.c.”. W: Kodeks cywilny. Komentarz, red. Jacek Gudowski, teza 47. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck. LEX.
Jastrzębski, Marcin. 2009. „Wolność myśli, sumienia i religii”. W: Prawa człowieka. Wybrane zagadnienia i problemy, red. Laura Koba, Wiesław Wacławczyk, 233–246. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Kamiński, Ireneusz C. 2020. „Artykuł 10. Wolność myśli sumienia i religii”. W: Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, red. Andrzej Wróbel, 1–57. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Kamiński, Ireneusz C. 2024. „Mowa nienawiści – pojęcie i jego zakres”. W: Prawna kwalifikacja mowy nienawiści. Krajowe i europejskie uwarunkowania nadużycia wolności wypowiedzi, red. Joanna Taczkowska-Olszewska, 85–112. Warszawa: Akademia Wymiaru Sprawiedliwości.
Kos, Agnieszka. 2013. „Granice manifestacji przynależności religijnej poprzez ubiór w optyce art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności”. W: Wpływ standardów międzynarodowych na rozwój demokracji i ochronę praw człowieka. T. 2, red. Jerzy Jaskiernia, 162–174. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Krzywkowska, Justyna. 2014. „Zakaz dyskryminacji religijnej”. W: Leksykon prawa wyznaniowego. 100 podstawowych pojęć, red. Artur Mezglewski, 554–560. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Księżak, Paweł. 2011. „Komentarz do art. 23 k.c.”. W: Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, red. Małgorzata Pyziak-Szafnicka, 151–352. Warszawa: Wolters Kluwer.
Kubala, Maciej. 2015. „Ochrona wolności sumienia w artykule 10 Karty Praw Podstawowych”. W: Aktualne problemy wolności myśli, sumienia i wyznania, red. Piotr Stanisz, Aneta Abramowicz, Michał Czelny, Marta Ordon, Michał Zawiślak, 205–212. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kubala, Maciej. 2021. „Mechanizm limitacji prawa do wolności uzewnętrzniania przekonań religijnych w międzynarodowym systemie ochrony praw człowieka ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu europejskiego”. Studia z Prawa Wyznaniowego 24: 301−325. https://doi.org/10.31743/spw.12734. (Crossref)
Kułak, Maciej. 2017. „Komentarz do art. 16”. W: Ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Komentarz, red. Karolina Kędziora, Krzysztof Śmiszek, 165−233. Warszawa: Wolters Kluwer.
Maliszewska-Nienartowicz, Justyna. 2018. „Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości dotyczące wyjątku od zakazu dyskryminacji ze względu na istotny i determinujący wymóg zawodowy”. Europejski Przegląd Sądowy 8: 26–32.
Maroń, Grzegorz. 2021. „O pojmowaniu religii w polskim porządku prawnym”. Forum Prawnicze 3: 37–54. https://doi.org/10.32082/fp.3(65).2021.366. (Crossref)
Mezglewski, Artur. 2011. „Podstawowe formy uzewnętrzniania przekonań religijnych”. W: Artur Mezglewski, Henryk Misztal, Piotr Stanisz, Prawo wyznaniowe, 94–98. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Mielczarek, Marcin A. 2013. Realizacja wolności religijnej w zatrudnieniu pracowniczym. Warszawa: Difin.
Misztal, Henryk. 2011. „Konstytucyjne gwarancje wolności sumienia i wyznania”. W: Artur Mezglewski, Henryk Misztal, Piotr Stanisz, Prawo wyznaniowe, 66–73. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Misztal, Henryk, Piotr Stanisz. 2010. „Wolność wyznania a symbole religijne w życiu publicznym «państwa świeckiego»”. Annales Canonici 6: 37–55.
Nikołajew, Jerzy. 2013. „Symbole religijne a świeckość państwa w świetle wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Lautsi przeciwko Włochom”. W: Standardy bezstronności światopoglądowej władz publicznych, red. Artur Mezglewski, Anna Tunia, 88–90. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Pazdan, Maksymilian. 2012. „Dobra osobiste”. W: System prawa prywatnego. T. 1: Część ogólna, red. Marek Safjan, 1237–1311. Warszawa: PWN.
Pietrzak, Michał. 2005. „Wolność sumienia i wyznania”. W: Wielka encyklopedia prawa, red. Brunon Hołyst, 1170–1171. Warszawa: Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza.
Podkowik, Jan. 2015. „Cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych a wolność sumienia i religii”. W: Wolność wypowiedzi „versus” wolność religijna. Studium z zakresu prawa konstytucyjnego, karnego i cywilnego, red. Artur Biłgorajski. 155–174. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Rakoczy, Bartosz. 2014. „Glosa do wyroku SN z 20 września 2013 r., II CSK 1/13”. Przegląd Prawa Wyznaniowego 1: 185–202.
Rozner, Monika. 2002. „Prawo do wolności religijnej w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r.”. Studia z Prawa Wyznaniowego 5: 111–135.
Schiek, Dagmar, Lisa Waddington, Mark Bell. 2007. Non-discrimination law. Oxford–Portland–Oregon: Hart Publishing.
Schiek, Dagmar, Lisa Waddington, Mark Bell. 2011. Non-discrimination law. Oxford–Portland–Oregon: Hart Publishing.
Skwarzyński, Michał. 2013. „Sprzeciw sumienia w europejskim i krajowym systemie ochrony praw człowieka”. Przegląd Sejmowy 6: 9–26.
Sobczak, Jacek, Maria Gołda-Sobczak. 2012. „Wolność sumienia i wyznania jako prawo człowieka”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska 19: 27–65.
Sobczak, Witold. 2013. Wolność sumienia i religii. Poszukiwanie standardu europejskiego. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Sobczyk, Paweł. 2001. „Wolność sumienia i religii w art. 53 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.”. Prawo Kanoniczne 3/4: 207–223. (Crossref)
Sokołowski, Tomasz. 1999. „Wolność myśli, sumienia i wyznania dziecka”. W: Konwencja o prawach dziecka. Analiza i wykładnia, red. Tadeusz Smyczyński, 262–263. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Poznańskiego.
Sokołowski, Tomasz. 2009. „Komentarz do art. 23 k.c.”. W: Kodeks cywilny. Komentarz. T. 1: Część ogólna, red. Andrzej Kidyba, 59−136. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Stanisz, Piotr. 2004. „Zakaz dyskryminacji ze względu na religię lub światopogląd w dyrektywie Rady Unii Europejskiej z 27 listopada 2000 r.”. Studia z Prawa Wyznaniowego 7: 19–36.
Stanisz, Piotr. 2005. „Wspólnotowy zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu ze względu na religię lub światopogląd”. Przegląd Sejmowy 66(1): 43–56.
Stanisz, Piotr. 2011. „Klauzula sumienia”. W: Artur Mezglewski, Henryk Misztal, Piotr Stanisz, Prawo wyznaniowe, 117–123. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Strus, Zbigniew. 2013. „Glosa do wyroku SN z 20 września 2013 r., II CSK 1/13”. Forum Prawnicze 5: 35.
Szczech, Tomasz. 2011. „Wolność religijna jako wolność od religii: sprawa Lautsi przeciwko Włochom”. Prawo i Religia 2: 103–119.
Szymanek, Jakub. 2012. „Obecność symboli religijnych w przestrzeni publicznej”. W: Prawne granice wolności sumienia i wyznania, red. Roman Wieruszewski, Mirosław Wyrzykowski, Lena Kondratiewa-Bryzik, 33–46. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Śledzińska-Simon, Anna. 2011. „Zasada równości i zasada niedyskryminacji w prawie Unii Europejskiej”. Studia Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 26: 41–86.
Świątkowski, Andrzej Marian. 2019. „Kontratyp zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu ze względu na religię lub światopogląd”. Przegląd Sądowy 5: 7–22.
Tomasz Św. 1956. Traktat o człowieku (Suma teologiczna). Poznań: Pallottinum.
Tylec, Grzegorz. 2022. Ochrona uczuć religijnych w prawie cywilnym. Lublin: Academicon. https://doi.org/10.52097/acapress.9788362475896. (Crossref)
Ventura, Marco. 2020. „The formula «freedom of religion or belief» in the laboratory of the European Union”. Studia z Prawa Wyznaniowego 23: 7–53. https://doi.org/10.31743/spw.9833. (Crossref)
Warchałowski, Krzysztof. 2002. „Wolność uzewnętrzniania religii i przekonań religijnych w europejskiej Konwencji Praw Człowieka”. Kwartalnik Prawa Publicznego 1/2: 189–212.
Warchałowski, Krzysztof. 2004. Prawo do wolności myśli, sumienia i religii w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Wieruszewski, Roman. 2012. „Artykuł 18. Wolność myśli, sumienia i religii”. W: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich (osobistych) i Politycznych. Komentarz, red. Roman Wieruszewski, 419–460. Warszawa: Wolters Kluwer.
Wierciński, Jacek. 2009. „Glosa do wyroku SN z dnia 21 września 2006 r., I CSK 118/06”. Orzecznictwo Sądów Polskich 10: 107.
Winiarczyk-Kossakowska, Małgorzata. 2001. „Wolność sumienia i religii”. Studia Prawnicze 1: 23–43. https://doi.org/10.37232/sp.2001.1.2. (Crossref)
Wróbel, Andrzej. 2020. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Zieliński, Tadeusz Jacek. 2007. „Pojęcie religii, wyznania, związku wyznaniowego i kościoła w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. Prawo i Religia 1: 29–53.
John Paul II Catholic University of Lublin
Dr hab., prof. KUL, Katedra Języka, Retoryki i Prawa Mediów, Instytut Dziennikarstwa i Zarządzania, Wydział Nauk Społecznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0003-2016-4523License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
- According to the Act of 4 February 1994 on copyright and related rights, the author of a publication transfers to the publisher the proprietary copyright of his or her work in all fields of exploitation known on the date of concluding an agreement with the publisher.
- Texts submitted for publication in Studia z Prawa Wyznaniowegocannot infringe the copyright of third parties. The author declares the originality of his or her publication when completing a declaration and signing a publishing agreement.
- Authors are permitted to post the publisher's version of their work online (e.g. in institutional repositories, academia.edu, researchgate.net or on their website) after its initial publication in this journal.
- With the consent of the editors, texts published in Studia z Prawa Wyznaniowego can be republished in other publications (provided that their original place of publication is acknowledged).
- This is an open access journal which means that all content is freely available without charge to the user or his/her institution. Users are allowed to read, download, copy, distribute, print, search, or link to the full texts of the articles, or use them for any other lawful purpose, without asking prior permission from the publisher or the author.
