Przedszkola i ochronki zakonne w świetle polskiego prawa oświatowego w latach 1945-61
Joanna Wiśniewska
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego , PolskaAbstrakt
Władze komunistyczne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dążyły do laicyzacji systemu oświaty i wychowania, począwszy od najniższego poziomu edukacyjnego, jakim były przedszkola. W ramach antykościelnej i antyzakonnej polityki wyznaniowej państwa, placówki wychowania przedszkolnego prowadzone przez żeńskie zgromadzenia zakonne poddane zostały procesowi stopniowej likwidacji w pierwszych dwóch powojennych dekadach. Ograniczanie niezależnych od panującej ideologii podmiotów, biorących dotąd udział w tworzeniu sieci placówek wychowania przedszkolnego, skutkowało w warunkach niedemokratycznego, totalitarnego systemu politycznego, narzuceniem monopolu państwa na organizowanie, prowadzenie i nadzór nad placówkami wychowania przedszkolnego, co sprzyjać miało skuteczniejszej indoktrynacji wychowanków. Jednym z instrumentów realizacji wytyczonego celu stało się prawo oświatowe. Choć do 1961 r. oficjalnie obowiązywały przedwojenne ustawy oświatowe z 1932 r., w praktyce już w latach czterdziestych rozpoczęło się eliminowanie zgromadzeń zakonnych z obszaru wychowania dziecka w wieku przedszkolnym. Zjawiska tego nie powstrzymały protesty przełożonych zakonnych i hierarchii Kościoła, powołujące się na ratyfikowaną przez rząd PRL międzynarodową konwencję w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty, w myśl której, oprócz państwowych przedszkoli działać mogły również „inne”, niepaństwowe placówki oświatowo-wychowawcze. Pomimo braku przeszkód prawnych, zgromadzenia zakonne nie mogły reaktywować działalności w zakresie prowadzenia placówek wychowania przedszkolnego.
Słowa kluczowe:
przedszkola, ochronki, wychowanie przedszkolne, Polska Rzeczpospolita Ludowa, zgromadzenia zakonne w PRL, prawo oświatowe, żeńskie zgromadzenia zakonne, Ministerstwo Oświaty, reżim komunistyczny, ograniczenia wolności religijnej w PRLBibliografia
lat nauczania religii w Polsce Ludowej. Wybór dokumentów, opr. Hanna Konopka. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 1998.
Bobrowska-Nowak, Wanda. Historia wychowania przedszkolnego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1983.
Graniewska, Danuta. Żłobki i przedszkola w PRL. Warszawa: Wydawnictwa Związkowe Centralnej Rady Związków Zawodowych, 1971.
Kaczmarek, Ewa. Dlaczego przeszkadzały? Polityka władz partyjnych i rządowych wobec żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce w latach 1945-56. Warszawa: VIZJA Press & IT Sp. z o.o., 2007.
Kupczewska, Jadwiga. „Likwidacja przedszkoli zakonnych w Małopolsce w świetle materiałów służb bezpieczeństwa z 1962 r.,” w: Zakony żeńskie w PRL. Studia i materiały do historii najnowszej żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce, red. Agata Mirek. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008.
Łączka, Adela. Wspomnienia o współpracy międzyzakonnej zgromadzeń zakonnych żeńskich w Polsce po II wojnie światowej do 1960 r., t. 2. Warszawa: b.w. mps, 1986.
Mezglewski, Artur, Henryk Misztal, i Piotr Stanisz. Prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2011.
Mezglewski, Artur. „Ograniczanie przez władze państwowe działalności szkolnictwa wyznaniowego w latach 1948-1964 jako przejaw instrumentalizacji prawa na poziomach jego stanowienia i stosowania.” W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej, red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, i Marta Ordon, 235-262. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
Mirek, Agata. „Przystosowanie i opór żeńskich zgromadzeń zakonnych wobec władz komunistycznych w Polsce. Zarys problemu.” Studia z Prawa Wyznaniowego 15 (2012), 217-233.
Misztal, Henryk. Polskie prawo wyznaniowe. Rys historyczny. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1996.
Misztal, Henryk, i Artur Mezglewski. „Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań.” W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej, red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, i Marta Ordon, 33-70. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych, red. Marian Fąka. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1978.
Placówki wychowania przedszkolnego w świetle przepisów, red. Jadwiga Sławecka. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1966.
Szymański, Andrzej. Proces likwidacji działalności charytatywnej Kościoła katolickiego w sferze publiczno-prawnej w latach 1944-1965. Studium historyczno-prawne. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2010.
Środa, Paweł. „Proces likwidacji kościelnych placówek opiekuńczo-wychowawczych w Polsce w latach 1946-1965.” Studia z Prawa Wyznaniowego 11 (2008): 293-320.
Woźnicka, Zofia. Wychowanie przedszkolne w Polsce Ludowej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1972.
Zamiatała, Dominik. Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945-1950. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2000.
Zamiatała, Dominik. Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945-1989. T. 2: Działalność duszpasterska i społeczna zakonów w latach 1945-1989. Warszawa: IPN, 2012.
Zdaniewicz, Witold, i Tadeusz Zembrzuski. Kościół i religijność Polaków 1945-1999. Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 2000.
Żaryn, Jan. Dzieje Kościoła katolickiego (1944-1989). Warszawa: Instytut Historii PAN i Wydawnictwo Neriton, 2003.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Instytut Nauk Historycznych, Wydział Nauk Historycznych i Społecznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, 23, 01-938 Warszawa
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
