Ograniczenia zdolności prawnej osób duchownych w pracach kodyfikacyjnych doby Królestwa Kongresowego
Abstrakt
Artykuł dotyczy ograniczenia uprawnień duchownych katolickich w pracach kodyfikacyjnych w Królestwie Kongresowym. Zgodnie z prawem kanonicznym, które w znacznym zakresie było respektowane przez sądy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zakonnicy i zakonnice mieli poważnie ograniczone uprawnienia w zakresie prawa spadkowego (co do możliwości spadkobrania czy sporządzenia testamentu). Wobec w pełni wyznaniowego charakteru prawa małżeńskiego osoby zobowiązane do celibatu nie mogły też rzecz jasna zawrzeć małżeństwa.
Reguły te pozostały w znacznym stopniu w mocy po zaprowadzeniu na dawne ziemie koronne praw pruskich i austro-galicyjskich. Z kolei Kodeks Napoleona, któremu nadano moc obowiązującą w Księstwie Warszawskim, nie znał ograniczeń duchownych ani w zakresie prawa spadkowego, ani co do możliwości zawierania małżeństw. Po przejęciu kontroli nad centralnymi ziemiami polskimi przez Aleksandra I oczywistą była potrzeba reformy prawa cywilnego. Jej zakres i zasady jednak budziły kontrowersje. Poza dyskusją pozostawało wyłączenie możliwości zawierania małżeństw przez duchownych katolickich, lecz zakres ewentualnego ograniczenia zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych zakonników i zakonnic był przedmiotem sporów. Tarcia w powołanej po obradach Sejmu w 1820 r. deputacji prawodawczej były tak wielkie, że konieczne okazało się rozstrzygnięcie tej kwestii przez samego cara. Opinia monarchy wychyliła się wówczas w stronę klerykalną, czego skutkiem było ograniczenie praw cywilnych zakonników i zakonnic przez art. 10 Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego. Pełniejszy niż dotychczas opis tych kontrowersji był możliwy dzięki uwzględnieniu niewykorzystywanych dotychczas przez polskich badaczy materiałów przechowywanych w jednym z moskiewskich archiwów.
Słowa kluczowe:
zdolność cywilna, osoby duchowne, Królestwo Kongresowe, Królestwo Polskie, Kodeks NapoleonaBibliografia
Chinciński, Tomasz. 2001. Dominik Krysiński (1785-1853) na tle polskiej myśli liberalnej. Toruń: Wydawnictwo „Adam Marszałek”.
Czubaty, Jarosław. 2011. Księstwo Warszawskie (1807-1815). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Domaszk, Arkadiusz. 2014. „Ślub ubóstwa zakonnika w relacji do zagadnienia dóbr kościelnych”. Prawo Kanoniczne 57(1): 53-78.
Fastyn, Arkadiusz. 2012. „Problem powstania i charakteru prawa małżeńskiego z 1836 roku”. Czasopismo Prawno-Historyczne 64(2): 198-207.
Gałędek, Michał, Anna Klimaszewska, Piotr Zbigniew Pomianowski. 2019. „Prace Komitetu Cywilnego Reformy nad przygotowaniem narodowej kodyfikacji prawa cywilnego i procedury cywilnej w przededniu utworzenia Królestwa Polskiego (1814-1815) – edycja źródłowa, część II”. Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 12(3): 387-419.
Gałędek, Michał, Anna Klimaszewska. 2019. „Prace Komitetu Cywilnego Reformy nad nową regulacją małżeństw katolickich w 1814 r.”. Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 10(3): 467-491.
Godlewski, Mścisław. 1875. Powody urzędowe do księgi pierwszej kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego z 1825. Warszawa: Redakcya Biblioteki Umiejętności Prawnych.
Grynwaser, Hipolit. 1951. Kodeks Napoleona w Polsce. Demokracja szlachecka, 1795-1831. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Grodziski, Stanisław. 1971. Historia ustroju społeczno-politycznego Galicji 1772-1848. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich –Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kania, Rafał. 2016. „Debata parlamentarna poświęcona projektowi prawa małżeńskiego z 1818 r. jako płaszczyzna wymiany idei politycznych i prawnych”. Opolskie Studia Administracyjno-Prawne 14(2): 119-141.
Konic, Henryk. 1903. Dzieje prawa małżeńskiego w Królestwie Polskim (1818-1836). Kraków: Skład Główny w Księgarni Gebethnera i sp.
Pawluk, Tadeusz. 1996. Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. III. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne.
Pelczar, Józef. 1898. Prawo małżeńskie katolickie z uwzględnieniem prawa cywilnego obowiązującego w Austryi, w Prusach i w Królestwie Polskiem. Kraków: Nakładem autora.
Pomianowski, Piotr Zbigniew. 2018. Rozwód w XIX wieku na centralnych ziemiach polskich. Praktyka stosowania Kodeksu Napoleona w latach 1808-1852. Warszawa: Campidoglio.
Portalis, Jean-Étienne-Marie. 1804. „Du mariage”. W: Code civil des Français: suivi de l’exposé des motifs, sur chaque loi, présenté par les orateurs du gouvernement des rapports faits au Tribunat au nom de la Commission de legislation; des opinions émises dans le cours de la discussion; des discours prononcés au Corps législatif par les orateurs du Tribunat, t. II, 219-265. Paris: Firmin Didot (Przekład polski: [b.tł.] 1803. „Mowa obywatela Portalis o małżeństwie”. Nowy Pamiętnik Warszawski 10(30): 323-351; 11(31): 95-122).
Rakoczy, Bartosz. 2005. „Problematyka testamentu zakonnika w prawie kanonicznym i polskim prawie cywilnym”. Przegląd Sądowy 1: 87-107.
Sobociński Władysław. 1964. Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Sześcioletnia korespondencja władz duchownych z rządem świeckim Księstwa Warszawskiego. 1816. Warszawa: [b.w.].
Till, Ernest. 1892. Prawo prywatne austryackie, t. I: Wykład nauk ogólnych prawa prywatnego austryackiego, wyd. 2. przejrzane. Kraków: Nakładem Księgarni Seyfartha i Czajkowskiego, Drukarnia Ludowa.
Till, Ernest. 1904. Prawo prywatne austriackie, t. VI: Wykład austr. prawa spadkowego. Lwów: Główny Skład w Księgarni Altenberga.
Ziółek, Ewa. 2012. Między tronem i ołtarzem. Kościół i państwo w Księstwie Warszawskim. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Uniwersytet Warszawski
Dr hab., Katedra Historii Ustroju i Prawa Polskiego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa.
https://orcid.org/0000-0003-3325-0930Licencja
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
