Prawne aspekty struktury ustrojowej i działań operacyjnych prowadzonych wobec Kościoła Katolickiego przez Urząd do Spraw Wyznań w latach 1950–1975
Recenzja monografii Michała Krawczyka Struktura organizacyjna i działalność Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1950–1975 – wybór archiwaliów z wprowadzeniem, Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego 2022, ss. 248
Abstrakt
Niniejszy artykuł stanowi krytyczne omówienie monografii Michała Krawczyka pt. Struktura organizacyjna i działalność Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1950–1975 – wybór archiwaliów z wprowadzeniem (Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego 2022) z uwzględnieniem innych badań dotyczących tytułowej problematyki. Recenzowana monografia prezentuje wybrane archiwalia z bogatych zasobów Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Odnoszą się one do struktury organizacyjnej urzędu i jej kolejnych przeobrażeń, nadzoru urzędu nad terenową administracją wyznaniową, formalnego zakresu uprawnień poszczególnych komórek organizacyjnych urzędu oraz treści aktów prawnych wydawanych przez ten organ. Pozwalają też na poznanie rzeczywistych celów realizowanych przez tę jednostkę i metod stosowanych dla ich osiągnięcia. Prezentacja powyższych materiałów źródłowych stanowi istotny wkład we współczesne badania dotyczące Urzędu do Spraw Wyznań, które – pomimo wydania na ten temat kilku ważnych opracowań – znajdują się wciąż na początkowym etapie.
Słowa kluczowe:
komunizm, Urząd do Spraw Wyznań, Kościół Katolicki, polityka wyznaniowa, Polska Rzeczpospolita Ludowa, administracja wyznaniowa, PRLBibliografia
Dudek, Antoni. 1995. Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970. Kraków: Wydawnictwo „PiT”.
Friszke, Andrzej. 2010. PRL wobec Kościoła. Akta Urzędu do Spraw Wyznań 1970–1978. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Towarzystwo „Więź”.
Gucewicz, Daniel. 2020a. Polityka wyznaniowa PRL, https://histmag.org/Polityka-wyznaniowa-PRL-20538 [dostęp: 15.12.2022].
Gucewicz, Daniel. 2020b. „Wydział do spraw Wyznań w Gdańsku 1950–1990. Wybrane zagadnienia”. W: Urząd do Spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie, t. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 15–38. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Krajczyński, Jan. 2017. „Wybrane problemy Kościoła katolickiego w PRL w zakresie realizacji własnej misji”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica 80: 55–77. DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6069.80.05.
Krawczyk, Michał. 2022. Struktura organizacyjna i działalność Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1950–1975 – wybór archiwaliów z wprowadzeniem. Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego.
Łatka, Rafał (red.). 2020. Urząd do Spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie, t. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał (red.). 2021. Urząd do Spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie, t. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Mazurkiewicz, Dariusz. 2007. Działania Wydziału do Spraw Wyznań w Zielonej Górze wobec Kościoła gorzowskiego w latach 1950–1972. Studium prawno-historyczne [praca doktorska]. Lublin: BKUL.
Mazurkiewicz, Dariusz. 2019. „Ingerencje Wydziału do Spraw Wyznań w Zielonej Górze w funkcjonowanie seminariów duchownych Kościoła gorzowskiego w latach 1946–1972”. Studia Paradyskie 29: 75–100.
Misztal, Henryk. 1996. Polskie prawo wyznaniowe, t. 1: Zagadnienia wstępne. Rys historyczny. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Misztal, Henryk, Artur Mezglewski. 2005. „Zarys kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26–28 października 2004), red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 33–70. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Noszczak, Bartłomiej (red.). 2018. Pół wieku Milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski (1956–1966/1967) – Warszawa. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Noszczak, Bartłomiej. 2020a. Antymilenium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956–1966–1967). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Noszczak, Bartłomiej. 2020b. Międzynarodówka antykościelna. Współpraca polskiego Urzędu do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach komunistycznych (1954–1989) – preliminaria badawcze. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Nowakowski, Andrzej. 1998. „Administracja spraw wyznaniowych w powojennej Polsce”. Kościół i Prawo 13: 27–40.
Ordon, Marta. 2016. „Prawo o stowarzyszeniach jako instrument nadzorowania działalności zgromadzeń zakonnych w latach 1949–1989”. Studia z Prawa Wyznaniowego 19: 237–261. DOI: https://doi.org/10.31743/spw.134.
Pietrzak, Michał. 1999. Prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN.
Stanisz, Piotr. 2000. „Ideologiczne podstawy polityki wyznaniowej w PRL”. Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej 7: 259–270.
Raina, Peter. 1994a. Kardynał Wyszyński, t. 3: Czasy Prymasowskie 1956–1961. Warszawa: Książka Polska.
Raina, Peter. 1994b. Kościół – państwo w świetle akt wydziału d/s wyznań 1967–1968. Próby kontroli Kościoła. Wydarzenia marcowe. Interwencja sierpniowa w Czechosłowacji. Warszawa: Książka Polska.
Zamiatała, Dominik. 2009. Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945–1989, t. 1: Problematyka organizacyjno-personalna. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Zamiatała, Dominik. 2011. „Działania represyjne władz komunistycznych wobec zakonów męskich w PRL”. Kościół w Polsce. Dzieje i kultura 10: 211–236.
Zamiatała, Dominik. 2012. Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945–1989, t. 2: Działalność duszpasterska i społeczna zakonów w latach 1945–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Zamiatała, Dominik. 2015. „Duszpasterstwo polonijne w latach 1945–1989 w dokumentach Urzędu do Spraw Wyznań – rekonesans po zasobie archiwalnym Archiwum Akt Nowych w Warszawie”. W: W kręgu badań nad Polonią i duszpasterstwem polonijnym. Istota i metodologia badań polonijnych, red. Sławomir Zych, Bartosz Walicki, 145–164. Lublin–Sokołów Małopolski: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna.
Zamiatała, Dominik. 2017. „Współpraca KGB z SB w walce z Kościołem katolickim w latach sześćdziesiątych XX w.”. W: Kościół katolicki w Europie Środkowo-Wschodniej w obliczu dwóch totalitaryzmów (1917–1990). T. 2, red. Mariusz Krzysztofiński, Józef Wołczański, 183–210. Rzeszów–Lwów: Instytut Pamięci Narodowej, Wydawnictwo bł. Jakuba Strzemię Archidiecezji Lwowskiej Obrządku Łacińskiego.
Zamiatała, Dominik. 2018. „Zakony męskie wobec obchodów milenijnych 1966 roku”. W: Pół wieku Milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski (1956–1966/1967) – Warszawa. Studia i materiały, red. Bartłomiej Noszczak, 213–240. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Zamiatała, Dominik. 2021. „Zrzeszenie Katolików „Caritas” w optyce polityki władz komunistycznych w Polsce w latach 1950–1970”. Pamięć i Sprawiedliwość 1: 227–252.
Uniwersytet w Siedlcach
Dr hab., prof. UwS, Instytut Nauk o Polityce i Administracji, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet w Siedlcach, ul. Żytnia 39, 08-110 Siedlce
https://orcid.org/0000-0002-7182-4600Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
