Regulacje państwowe z 1858 roku dotyczące nakładania pokuty kościelnej na obszarze Królestwa Polskiego
Abstrakt
Ustawodawca Królestwa Polskiego, wprowadzając Kodeksem kar głównych i poprawczych od 1848 r. pokutę kościelną, nie określił procedury ustanawiania takiej pokuty w konkretnym przypadku. Dostrzegając różnorodność stosowanych praktyk, Komisja Rządowa Sprawiedliwości wystąpiła do właściwej w sprawach wyznaniowych Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych w sprawie uregulowania tej kwestii. Efektem było zredagowanie w 1858 r. aktu: Wskazanie władzom duchownym zasad i form do wykonywania kary pokuty kościelnej. Miały one charakter instrukcji wprowadzonych do krajowego porządku prawnego rozporządzeniem władz państwowych. Celem niniejszego artykułu jest omówienie tego dokumentu i ocena jego wpływu na instytucje kościelne oraz na podsądnych skazanych na pokutę kościelną na podstawie przepisów karnych. Przeprowadzone analizy skłaniają do wniosku, że wytyczne odnoszące się do procedury nakładania pokuty kościelnej odznaczały się dużą dozą ogólności i nie zabezpieczały należycie praw podsądnego w zakresie wolności sumienia i wyznania. Nie dawały także gwarancji prawnej ochrony wolności Kościołów chrześcijańskich w wymiarze wspólnotowym. Stały się instrumentem służącym podporządkowaniu instytucji kościelnych i członków wyznań chrześcijańskich, przede wszystkim katolików, polityce wyznaniowej caratu.
Słowa kluczowe:
Królestwo Polskie, komisje rządowe, pokuta kościelna, prawo administracyjne, prawo wyznaniowe, prawo karne, RosjaBibliografia
Ajnenkiel, Andrzej. 2001. Konstytucje Polski w rozwoju dziejowym 1791–1997. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”.
Barańska, Anna. 2008. Między Warszawą, Petersburgiem i Rzymem. Kościół a państwo w dobie Królestwa Polskiego (1815–1830). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Brożyniak, Ryszard. 2014. „Bezwyznaniowość”. W: Leksykon prawa wyznaniowego. 100 podstawowych pojęć, red. Artur Mezglewski, 15–23. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Buchała, Kazimierz, Andrzej Zoll. 1995. Polskie prawo karne. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN.
Chryń, Alicja. 2003. „Zasada symfonii: relacja Kościoła i państwa w prawosławiu”. Studia Warmińskie 40: 129–140.
Ciepły, Filip. 2010. Chrześcijańska koncepcja kary kryminalnej a współczesne poglądy na karę. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Delimata-Proch, Małgorzata. 2017. „Cudzołóstwo w praktyce prawa miejskiego Rzeczypospolitej na przykładzie «Księgi czarnej złoczyńców sądu kryminalnego w Wiśniczu» (koniec XVII–XVIII wieku)”. Czasopismo Prawno-Historyczne 69(1): 175–192. https://doi.org/10.14746/cph.2017.1.8. (Crossref)
Dicker, Józef. 1925. Pokuta kościelna w prawie wiejskiem polskiem od XVI do XVIII wieku. Lwów: Nakładem Redakcji Pamiętnika Historyczno-Prawnego i Związkowej Drukarni.
Gembarzewski, Kazimierz. 1871. O pokucie kościelnéj w prawie karném. Warszawa: Drukarnia S. Olgerbranda.
Gliński, Waldemar. 2002. Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wobec wspólnot religijnych w Królestwie Polskim 1815–1820. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Górak, Artur. 2022. „Podporządkować czy zwalczać? Tajne memorandum A.S. Muchanowa o Kościele katolickim w Królestwie Polskim”. W: Pomiędzy św. Piotrem i Sankt Petersburgiem. Kościół katolicki na Podlasiu i Lubelszczyźnie na przełomie XIX i XX wieku, red. Jarosław R. Marczewski, 47–64. Lublin: Wydawnictwo Academicon. https://doi.org/10.52097/acapress.9788362475995.47-64. (Crossref)
Izdebski, Hubert. 1978. Rada Administracyjna Królestwa Polskiego w latach 1815–1830. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Kaczyńska, Elżbieta. 1989. Ludzie ukarani. Więzienia i system kar w Królestwie Polskim 1815–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Krajewski, Radosław. 2009. Prawa i obowiązki seksualne małżonków. Studium prawne nad normą i patologią zachowań. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Kulecka, Alicja. 2014. „Pomiędzy Francją, Prusami a Rosją. Dokument w Królestwie Polskim (1815–1867)”. W: Belliculum Diplomaticum V Lublinense. Dokumenty, kancelarie i archiwa między Wschodem i Zachodem Europy, red. Artur Górak, Małgorzata Szabaciuk, 205–224. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kutrzeba, Stanisław. 1927. Dawne polskie prawo sądowe w zarysie. Lwów–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Ludwiczak, Paweł. 2018. „Prawo karne Królestwa Polskiego w latach 1815−1905 a sprawowanie kultu religijnego”. Czasopismo Prawno-Historyczne 70(1). https://doi.org/10.14746/cph.2018.1.6. (Crossref)
Machut-Kowalczyk, Joanna. 2016. „Naczelnik Powiatu jako adresat raportów na podstawie praktyki piotrkowskiej do 1866 roku”. W: Dzieje biurokracji. T. 6, red. Tatjana Aleksandrowna Bykowa, Artur Górak, Grzegorz Smyk, 245–260. Lublin: Towarzystwo Nauki i Kultury „Libra".
Maciejowski, Franciszek. 1848. Wykład prawa karnego w ogólności z zastosowaniem Kodeksu kar głównych i poprawczych z dniem 20 grudnia (1 stycznia) 1848 r. w Królestwie Polskim obowiązującego, tudzież ustawy przechodniej i instrukcyi dla sądów. Warszawa: W Drukarni Rządowej przy Kom. Rząd. Sprawiedliwości.
Michałkiewicz-Kądziela, Ewa. 2020. Prawo do tożsamości człowieka w prawie polskim i międzynarodowym. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Mikołajczyk, Marian. 1998. Przestępstwo i kara w prawie miast Polski południowej XVI–XVIII wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Morawska, Klementyna. 1998. „Centralne władze wyznaniowe Królestwa Polskiego”. W: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie. T. 2: Epoka porozbiorowa, red. Franciszka Ramotowska, 177–202. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Morawski, Tomasz. 1998. „Komisja Rządowa Sprawiedliwości 1815–1876”. W: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie. T. 2: Epoka porozbiorowa, red. Franciszka Ramotowska, 242–244. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Naworski, Zbigniew. 2010. „Status prawny urzędników Królestwa Polskiego w okresie międzypowstaniowym (1832–1863)”. W: Dzieje biurokracji na ziemiach polskich. T. 3, cz. 2, red. Artur Górak, Krzysztof Latawiec, Dariusz Magier, 377–392. Lublin–Siedlce: Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, Radzyńskie Towarzystwo Naukowe (Libra).
Naworski, Zbigniew. 2011. „Służba publiczna od monarchii absolutnej po czasy współczesne. Zarys problematyki”. W: Dzieje biurokracji. T. 4, cz. 1, red. Artur Górak, Krzysztof Latawiec, Dariusz Magier, 13–39. Lublin–Siedlce: Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych.
Osiecka, Małgorzata. 2016. „System kancelaryjny komisji rządowych Królestwa Polskiego (1815–1867)”. W: Dzieje biurokracji. T. 6, red. Tatjana Aleksandrowna Bykowa, Artur Górak, Grzegorz Smyk, 283–294. Lublin: Towarzystwo Nauki i Kultury „Libra”.
Sziłow, Denis Nikołajewicz, Jurij Anatoliewicz Kuźmin. 2007. „Muchanow Paweł Aleksandrowicz”. W: Czleny Gosudarstwiennowo sowieta Rossijskoj impierii 1801−1906. Biobibłograficzeskij sprawocznik, 534. S.[ankt] Petersburg.
Szpoper, Dariusz. 2018. „Rosyjskie czynniki rządowe wobec reformy szkolnej Aleksandra Wielopolskiego w świetle petersburskiego rękopisu ekspertyzy prawnej zatytułowanej Uwagi nad projektem stworzenia instytucji naukowych w Królestwie Polskim opublikowanym w polskiej gazecie «Dziennik Powszechny»”. Czasopismo Prawno-Historyczne 70(1): 11–66. https://doi.org/10.14746/cph.2018.1.1. (Crossref)
Tunia, Anna. 2015. Recepcja prawa wewnętrznego związków wyznaniowych w prawie polskim. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Ulanowski, Bolesław. 1888. O pokucie publicznej w Polsce. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Uruszczak, Wacław. 2014. „Stosunki państwowo-kościelne w Polsce do 1918 r.”. W: Leksykon prawa wyznaniowego. 100 podstawowych pojęć, red. Artur Mezglewski, 393–409. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Plewka-Plewczyński, Władysław. 1913. „Pokuta kościelna z wyroku”. W: Podręczna encyklopedya kościelna. T. 31–32, red. Stan.[isław] Gall i in., 281. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Witkowski, Wojciech. 1986. Komisja Rządowa Sprawiedliwości w Królestwie Polskim 1815–1876. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Wlaźlak, Władysław. 2004. Organizacja i działalność Konsystorza Foralnego Piotrkowskiego w latach 1819–1918. Częstochowa: Wydawnictwo Akademii Polonijnej „Educator”.
Wolnicki, Paweł. 2022a. „Dokumentacja pokuty kościelnej z okresu Królestwa Polskiego”. Wschodni Rocznik Humanistyczny 19(3): 93–99. https://doi.org/10.36121/pwolnicki.19.2022.3.093.
Wolnicki, Paweł. 2022b. „Postanowienie o stopniu dozoru i opieki rządu nad duchowieństwem z 6/18 marca 1817 r.”. Czasopismo Prawno-Historyczne” 74(1): 173–190. https://doi.org/10.14746/cph.2022.1.9. (Crossref)
Zając, Dominik. 2012. „Prawo miejskie i wiejskie wobec kradzieży z włamaniem. Analiza kodyfikacji oraz ksiąg sądowych południowej Polski okresu XVI–XVIII wieku”. Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 1: 65–72.
Zarzycki, Zdzisław. 2020. „Sądownictwo dominalne w dobrach koprzywnickiego klasztoru cystersów do 1819 r. Wybrane zagadnienia”. Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 13(2): 121–151. https://doi.org/10.4467/20844131KS.20.013.12056. (Crossref)
Zoll, Andrzej. 2004. „Wina i kara”. Nauka 1: 31–46.
Jan Długosz University
Dr hab., prof. UJD, Katedra Prawa Ustrojowego i Porównawczego, Wydział Prawa i Ekonomii, Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie, ul. Zbierskiego 2/4, 42-200 Częstochowa
https://orcid.org/0000-0002-8198-7542
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
