Urząd do Spraw Wyznań w świetle najnowszych badań naukowych
Rafał Łatka
Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-2650-4031
Abstrakt
Poniższy tekst ma za zadanie przedstawić najnowsze badania naukowe dotyczące Urzędu do Spraw Wyznań. Przeanalizowano w nim najważniejsze publikacje naukowe dotyczące tej problematyki jakie ukazały się w latach 2018–2024. Omówiono opracowania poświęcone strukturom centralnym, agendom wojewódzkim, jak i teksty o charakterze biograficznym. W ostatniej części artykułu wskazano najważniejsze kierunki, w których powinny być prowadzone dalsze badania. Zwrócono uwagę, iż od 2018 r. nastąpił bardzo istotny wzrost zainteresowania badaczy (zarówno historyków, jak i prawników) problematyką funkcjonowania urzędu. Ukazały się m.in. nowatorskie prace na temat aktywności międzynarodowej aparatu wyznaniowego oraz szereg publikacji poświęconych strukturom wojewódzkim urzędu. Dalsze badania powinny zmierzać w kierunku większego zainteresowania centralą Urzędu do Spraw Wyznań i biografiami osób pełniących w urzędzie funkcje kierownicze. Potrzebne są również syntezy badań nad poszczególnymi wydziałami do spraw wyznań.
Słowa kluczowe:
Urząd ds. Wyznań, aparat wyznaniowy, Polska Rzeczpospolita Ludowa, relacje państwo–kościół, kościoły i inne związki wyznaniowe, polityka wyznaniowa, PRL, administracja wyznaniowaBibliografia
Banaś, Konrad. 2019. Władysław Wolski. Meandry kariery komunistycznego działacza. Łódź: Wydawnictwo Naukowe ArchaeGraph.
Białecki, Konrad. 2018. „Urząd do spraw Wyznań wobec Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wybrane zagadnienia”. Roczniki Humanistyczne 66(2): 9–35. (Crossref)
Bereszyński, Zbigniew. 2020. „Prawe ramię partii w walce z Kościołem. Działalność terenowych struktur Urzędu do spraw Wyznań na przykładzie województwa opolskiego”. W: Urząd do spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 108–217. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Bereszyński, Zbigniew. 2023. „Wydział do spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu jako instrument sprawowania nadzoru nad Kościołem i stowarzyszeniami religijnymi w latach 1957–1975”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 196–231. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Bereszyński, Zbigniew. 2024. Urząd do spraw Wyznań i jego struktury terenowe w województwie opolskim w latach 1950–1989. Wybór źródeł z zasobów Archiwum Państwowego w Opolu oraz Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Bernacki, Włodzimierz. 2013. „Państwo komunistyczne wobec Kościoła. Perspektywa doktrynalna”. W: Stosunki państwo–Kościół w Polsce 1944–2010. Studia i materiały, red. Rafał Łatka, 17–24. Kraków: Oddział IPN w Krakowie, Księgarnia Akademicka.
Drabik, Sebastian. 2024. „Władysław Loranc, ostatni kierownik Urzędu do spraw Wyznań. Szkic biograficzny”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 481–514. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Dudek, Antoni, Ryszard Gryz. 2006. Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
Dziurok. Adam. 2012. Kruchtoizacja. Polityka władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 w województwie śląskim/katowickim. Katowice: Instytut Pamięci Narodowej.
Dziurok, Adam. 2021. „Administracja wyznaniowa na terenie województwa katowickiego w latach 1950–1956 wobec Kościoła katolickiego”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), red. Rafał Łatka, 243–259. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Fiejdasz, Lidia. 2012. Stosowanie prawa przez Wydział do Spraw Wyznań w Rzeszowie wobec duchownych Kościoła katolickiego w latach 1950–1973. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Friszke, Andrzej. 2010. PRL wobec Kościoła. Akta Urzędu do Spraw Wyznań 1970−1978. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Towarzystwo „Więź”.
Gucewicz, Daniel. 2020a. „Wydział do spraw Wyznań w Gdańsku 1950-1990. Wybrane zagadnienia”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 15–38. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Gucewicz, Daniel. 2020b. „Jan Lech (1916–1979). Przyczynek biograficzny do dziejów Urzędu ds. Wyznań (i nie tylko)”. Pamięć i Sprawiedliwość 1: 436–464. https://doi.org/10.48261/pis203519.
Gucewicz, Daniel. 2021. „Referaty do spraw wyznań szczebla powiatowego w latach 1950–1957 na przykładzie województwa gdańskiego”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), red. Rafał Łatka, 294–313. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Gryz, Ryszard. 2013. „Między liberalizacją a dezintegracją. Stosunki państwo–Kościół w latach siedemdziesiątych”. W: Stosunki państwo–Kościół w Polsce 1944– 2010. Studia i materiały, red. Rafał Łatka, 73–92. Kraków: Oddział IPN w Krakowie, Księgarnia Akademicka.
Gryz, Ryszard. 2023. „Urząd do spraw Wyznań wobec budownictwa sakralnego w gomułkowskim czternastoleciu”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 381–407. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Kaczorowski, Andrzej W. 2020. „Działania Urzędu do spraw Wyznań w sprawie Kościelnej Fundacji Rolniczej 1982–1986”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 369–377. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Kaczorowski, Andrzej W. 2021. „Władysław Wolski – pierwszy wyznaniowiec Polski Ludowej”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), red. Rafał Łatka, 430–452. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Kasprzycki, Marcin. 2020. „Organizacja i działalność Wydziału do spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Nowym Sączu w latach 1975–1990. Zarys problemu”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 218–252. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Kąkol, Kazimierz. 1985. Kardynał Stefan Wyszyński jakim go znałem. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
Kąkol, Kazimierz. 1994. Spowiedź pogromcy kościoła. Olsztyn: Ethos.
Kimla, Piotr. 2013. „Kościół katolicki a państwo komunistyczne – spojrzenie na spór doktrynalny”. W: Stosunki państwo–Kościół w Polsce 1944–2010. Studia i materiały, red. Rafał Łatka, 11–16. Kraków: Oddział IPN w Krakowie, Księgarnia Akademicka.
Komaniecka-Łyp, Monika. 2020. „Działalność Jana Wierusza-Kowalskiego, czyli Jana Wnuka, jako pracownika Urzędu do spraw Wyznań”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 427–451. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Komaniecka-Łyp, Monika. 2021. „Jan Kanty Wierusz-Kowalski – benedyktyn, tajny współpracownik, religioznawca i funkcjonariusz”. W: Ile z nauki, ile z ideologii? Religioznawstwo w PRL, red. Łucja Marek, Rafał Łętocha, 267–295. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Religioznawstwa Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.
Kowalik, Szczepan. 2012. Konflikt wyznaniowy w Wierzbicy. Niezależna parafia w polityce władz PRL (1962–1977). Lublin: Instytut Pamięci Narodowej.
Krawczyk, Michał. 2011. „Organy państwowo-partyjne odpowiedzialne za wytyczanie i realizowanie polityki wyznaniowej PRL”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach (seria: Administracja i Zarządzanie) 89: 211–225.
Krawczyk, Michał. 2013. „Działalność Urzędu do Spraw Wyznań w zakresie tworzenia i obsady stanowisk kościelnych”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach (seria: Administracja i Zarządzanie) 97: 143–167.
Krawczyk, Michał. 2022. Struktura organizacyjna i działalność Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1950−1975 – wybór archiwaliów z wprowadzeniem. Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego.
Krzysztofek, Katarzyna. 2018. Położenie prawne i działalność nierzymskokatolickich Kościołów i związków wyznaniowych w Krakowie w latach 1945–1970. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Krzysztofek-Strzała, Katarzyna. 2020a. „Stosowanie prawa wobec Kościołów i związków wyznaniowych przez Urząd do spraw Wyznań. Wybrane zagadnienia”. W: Urząd do Spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 401–414. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Krzysztofek-Strzała, Katarzyna. 2020b. „Struktura i działalność Wydziału do spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie oraz Prezydium Rady Narodowej Miasta Krakowa w latach 1960–1970”. W: Człowiek – państwo – Kościół. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu profesorowi Arturowi Mezglewskiemu, red. Paweł Sobczyk, Piotr Steczkowski, 177–195. Lublin: Academicon.
Kula, Marcin. 2003. Religiopodobny komunizm. Kraków: Nomos.
Kumor-Mielnik, Joanna. 2023. „Struktura, organizacja wewnętrzna i zakres działania Wydziału do spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie w latach 1957–1975. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 67–116. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Leniart, Ewa. 2017. „Reforma administracyjna w Polsce w latach 1972–1975”. W: PRL na pochylni (1975–1980), red. Marcin Bukała, Dariusz Iwaneczko, 60–70. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał. 2012. „Krakowskie struktury aparatu państwowego PRL zajmujące się Kościołem katolickim”. Zeszyty Historyczne WiN-u 36: 159–172.
Łatka, Rafał. 2014. „Lidia Fiejdasz, Stosowanie prawa przez Wydział do Spraw Wyznań w Rzeszowie wobec duchownych Kościoła katolickiego w latach 1950–1973, Lublin 2012, ss. 395” [recenzja]. Komunizm: system – ludzie – dokumentacja 3: 239–245.
Łatka, Rafał. 2016. Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980–1989. Kraków: Wydawnictwo Dante, Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał. 2019. Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał (red.). 2020. Urząd do spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał (red.). 2021. Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał (red.). 2023. Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał. 2024. „Funkcjonowanie wydziałów ds. wyznań w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych w świetle materiałów kontrolnych Urzędu ds. Wyznań”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 376–402. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał (red.). 2024. Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, Rafał, Józef Marecki. 2017. Kościół katolicki w Polsce rządzonej przez komunistów. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Marek, Łucja. 2009. „Kler to nasz wróg”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956–1970. Katowice: Instytut Pamięci Narodowej.
Marek, Łucja. 2021. „Blaski i cienie”. Początki administracji wyznaniowej na terenie województwa krakowskiego i miasta Kraków 1950/1951. Zarys zagadnienia”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), red. Rafał Łatka, 224–242. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Mazurkiewicz, Dariusz. 2020. „Struktura terenowej administracji wyznaniowej PRL na przykładzie Wydziału do Spraw Wyznań w Zielonej Górze w latach 1950–1972”. Colloquia Theologica Ottoniana 36: 281–306. https://doi.org/10.18276/cto.2020.36-13. (Crossref)
Mętrak, Karolina. 2020. „Urząd do spraw Wyznań wobec katolickiego budownictwa sakralnego – przypadek budowy kościoła Opatrzności Bożej na warszawskiej Ochocie. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 378–397. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Miłosz, Jan. 2021. „Aparat wyznaniowy Polski ludowej wobec świadków Jehowy i ich delegalizacja 1948–1956”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), 386–403. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Miłosz, Jan. 2023. „Działania Urzędu do spraw Wyznań wobec świadków Jehowy i związków Badaczy Pisma Świętego w latach 1956–1975 – próby legalizacji i podporządkowania”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 421–443. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Misztal, Henryk. 1996. Polskie prawo wyznaniowe. T. 1: Zagadnienia wstępne. Rys historyczny. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Misztal, Henryk, Artur Mezglewski. 2005. „Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26–28 października 2004), red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 33–70. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Musiał, Filip. 2017. „Departament IV MSW w latach 1962–1989. Przyczynek do monografii”. W: Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. Adam Dziurok, Filip Musiał, 31–168. Kraków–Katowice: Wydawnictwo Avalon, Instytut Pamięci Narodowej.
Noszczak, Bartłomiej (red.). 2017. Pół wieku Milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski (1956−1966/1967). Studia i materiały. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Noszczak, Bartłomiej. 2019. „Antykościelna międzynarodówka. Kontakty polskiego Urzędu do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach tzw. demokracji ludowej (1954–1962)”. Pamięć i Sprawiedliwość 2, 406–437.
Noszczak, Bartłomiej. 2020a. Międzynarodówka antykościelna. Współpraca polskiego Urzędu do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach komunistycznych (1954−1989) – preliminaria badawcze. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Noszczak, Bartłomiej. 2020b. Antymilenium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956−1966/1967). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Nowakowski, Andrzej. 1997. „Administracja spraw wyznaniowych w powojennej Polsce”. Kościół i Prawo 13: 27–39.
Nowakowski, Bartosz. 2023. „Prawne aspekty struktury ustrojowej i działań operacyjnych prowadzonych wobec Kościoła Katolickiego przez Urząd do Spraw Wyznań w latach 1950−1975. Recenzja monografii Michała Krawczyka Struktura organizacyjna i działalność Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1950−1975 – wybór archiwaliów z wprowadzeniem, Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego 2022, ss. 248. Studia z Prawa Wyznaniowego 1: 461–475. https://doi.org/10.31743/spw.15195. (Crossref)
Pastuszewski, Stefan. 2023. „Administracja wyznaniowa w województwie bydgoskim w latach 1957–1975”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 161–195. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Pleskot, Patryk. 2024. „Ciekawość mimo nieufności. Wokół spotkań dyplomatów amerykańskich z kierownictwem Urzędu do spraw Wyznań (1975–1981)”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 361–375. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Raina, Peter. 1994. Kościół – państwo w świetle akt wydziału d/s wyznań 1967–1968. Próby kontroli Kościoła. Wydarzenia marcowe. Interwencja sierpniowa w Czechosłowacji. Warszawa: Książka Polska.
Resler, Tomasz. 2022. Wydział do Spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu w latach 1950–1973. Studium historycznoprawne. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. (Crossref)
Resler, Tomasz. 2024. „Wydział do spraw Wyznań Urzędu Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia (Urzędu Województwa Wrocławskiego) w latach 1975–1989 – aspekty prawne i organizacyjne”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 248–261. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Smoliński, Maciej Grzegorz. 2014. Biskup negocjator Zygmunt Choromański (1892–1968). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Stanaszek, Bogdan. 2006. Diecezja sandomierska w powojennej rzeczywistości politycznej 1945–1967. T. 1: Problematyka personalno-organizacyjna. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu.
Stanuch, Zbigniew. 2020. „Referat/Wydział do spraw Wyznań PWRN w Szczecinie w latach 1950–1973”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 89–107. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Stanuch, Zbigniew. 2021. „Działalność Bolesława Węclewskiego w latach 1950–1962 jako czołowego przedstawiciela administracji wyznaniowej w dawnym województwie szczecińskim”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), red. Rafał Łatka, 453–470. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Stanuch, Zbigniew. 2024. „Wydział do spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie (1973–1990). Organizacja, obsada personalna, działalność”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 15–32. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Strzała, Marek. 2020. „Założenia Regulaminu organizacyjnego Urzędu do spraw Wyznań z 1983 roku”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 415–424. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Strzała, Marek. 2022. "Działalność Funduszu Kościelnego w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w świetle najnowszych badań źródłowych. Recenzja monografii Michała Zawiślaka, Fundusz Kościelny w latach 1950-1989, Lublin: Wydawnictwo „Academicon” 2021, ss. 406". Studia z Prawa Wyznaniowego: 25: 391-401. https://doi.org/10.31743/spw.14469. (Crossref)
Sychowicz, Krzysztof. 2020. „Wydział do spraw Wyznań w Białymstoku 1950–1975. Zarys zagadnienia”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 53–68. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Sychowicz, Krzysztof. 2023. „Administracja wyznaniowa w województwie białostockim i jej działania wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1957–1975”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 117–160. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Szczęch, Roksana. 2010. „Między jawnym a tajnym. Współpraca pionów wyznaniowych administracji państwowej i aparatu bezpieczeństwa na terenie Polski południowej w celu uskutecznienia działań przeciwko duchowieństwu w latach 40. i 50. XX wieku”. W: Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały. T. 3, red. Jan Szczepaniak, Marek Lasota, 119–140. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej.
Szłapka, Mateusz. 2024. „Wydziały do spraw wyznań w Koninie i Lesznie w latach 1975–1990. Obsada osobowa i funkcjonowanie”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 127–148. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Szymański, Andrzej, 2021. „Działalność Oddziału Wojewódzkiego Stowarzyszenia PAX na podstawie sprawozdań z lat 1968, 1969 i 1972 przesłanych do Wydziału do spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 408–420. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Ślązak, Ewelina. 2020. „Wydział do spraw Wyznań w Łodzi 1950–1975: struktura, działalność, ludzie”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 39–52. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Ślązak, Ewelina. 2021. „Kształtowanie się państwowego aparatu wyznaniowego na terenie Łodzi i województwa łódzkiego w latach 1945–1950”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), red. Rafał Łatka, 76–128. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Ślązak, Ewelina. 2023. „Wydział do spraw Wyznań w Łodzi w latach 1950–1975. Zarys zagadnienia”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 13–66. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Ślązak, Ewelina. 2024. „Wydział do spraw Wyznań Urzędu Miasta Łodzi w latach 1975–1989/1990”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 33–76. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Talarek, Kazimierz. 2012. Diecezja tarnowska w latach 1945–1970. Problematyka personalno-organizacyjna. Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.
Wiśniewska, Monika. 2020. „Eryk Sztekker – «pracownik merytoryczny» Urzędu do spraw Wyznań”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 452–504. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Wiśniewska, Monika. 2021. „Warszawska administracja wyznaniowa 1950–1956. Wybrane zagadnienia”. Rocznik Teologiczny 2: 587–611.
Wojcieszyk, Elżbieta. 2020. „Wydział do spraw Wyznań w Poznaniu – charakterystyka organizacji i działalności kierownictwa 1950–1970”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 69–88. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Wojcieszyk, Elżbieta. 2021. „Referat/Wydział Wyznaniowy w Urzędzie Wojewódzkim Poznańskim w latach 1945–1950. Struktury, obsada personalna, działalność”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), red. Rafał Łatka, 129–179. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Wojcieszyk, Elżbieta. 2024. „Struktura organizacyjna i działalność Wydziału do spraw Wyznań w województwie poznańskim w latach 1975–1990”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 77–126. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Wójcik, Bogusław. 2020. „Tworzenie i wykorzystanie akt osobowych duchownych w działalności Urzędu do spraw Wyznań i jego agend”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 311–343. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Wójcik, Bogusław. 2024. „Utworzenie i działalność Wydziału do spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Krośnie w latach 1975–1989”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 222–247. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Zamiatała, Dominik. 2018a. „Robocze spotkania pionów wyznaniowych PRL i CSRS (zarys problemów)”. Pamięć i Sprawiedliwość 2: 259–289.
Zamiatała, Dominik. 2018b. „Współpraca wydziałów wyznaniowych państw bloku wschodniego (wspólne narady)”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 109: 373–398. https://doi.org/10.31743/abmk.2018.109.18. (Crossref)
Zamiatała, Dominik. 2023. „Wydział Wyznania Rzymskokatolickiego Urzędu do spraw Wyznań w latach 1956–1975”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975, red. Rafał Łatka, 344–380. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Zamiatała, Dominik. 2024. „Urząd do spraw Wyznań wobec Zrzeszenia Katolików „Caritas” w latach 1975–1990”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 327–345. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Zawiślak, Michał. 2009. „Wydatkowanie środków Funduszu Kościelnego w latach 1950–1989”. Studia z Prawa Wyznaniowego 12: 241–266.
Zawiślak, Michał. 2013. „Instrumentalne wykorzystywanie środków Funduszu Kościelnego”. W: Finansowanie Kościołów i innych związków wyznaniowych, red. Paweł Sobczyk, Krzysztof Warchałowski, 151–168. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra-JR.
Zawiślak, Michał. 2020. „Struktura wydatków Funduszu Kościelnego w latach 1950–1989”. W: Człowiek – państwo – Kościół. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu profesorowi Arturowi Mezglewskiemu, red. Paweł Sobczyk, Piotr Steczkowski, 755–779. Lublin: Wydawnictwo Academicon.
Zawiślak, Michał. 2021. Fundusz Kościelny w latach 1950–1989. Lublin: Wydawnictwo Academicon. (Crossref)
Zygner, Leszek. 2020. „Wydział do spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Ciechanowie 1975–1988/1989”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. Rafał Łatka, 253–287. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Zygner, Leszek. 2021. „Wybór dokumentów Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Ciechanowie i Urzędu Wojewódzkiego w Płocku (1975–1989) ze zbiorów Archiwum Akt Nowych w Warszawie”. Studia Mazowieckie 2: 81–149. (Crossref)
Zygner, Leszek. 2024. „Wydział do spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Płocku (1975–1989)”. W: Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie. T. 4: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1975–1990, red. Rafał Łatka, 149–221. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Żaryn, Jan. 2003. Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989. Warszawa: Neriton, Instytut Historii PAN.
Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw
Dr hab., prof. UKSW, Instytut Historii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego; Biuro Badań Historycznych, Instytut Pamięci Narodowej, ul. Janusza Kurtyki 1, 02-676 Warszawa
https://orcid.org/0000-0003-2650-4031Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).