Osoba prawna Kościoła Katolickiego jako uczestnik postępowania wieczystoksięgowego w prawie polskim – wybrane zagadnienia
Włodzimierz Broński
John Paul II Catholic University of Lublin , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-1303-6737
Piotr Sławicki
John Paul II Catholic University of Lublin , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-4570-9366
Abstrakt
Niniejszy artykuł dokonuje oceny norm prawnych związanych z obrotem nieruchomościami przez osoby prawne Kościoła Katolickiego w kontekście postępowania wieczystoksięgowego. W pierwszej kolejności przedstawione jest zagadnienie osobowości prawnej przedmiotowych kościelnych osób prawnych. Następnie analizie zostały poddane zasady reprezentacji kościelnych osób prawnych przez właściwe organy, co ma istotne znaczenie zarówno dla dopuszczalności zawarcia materialnoprawnej czynności prawnej, której przedmiotem jest nieruchomość, jak i dla badania skuteczności czynności procesowych dokonywanych w toku postępowania wieczystoksięgowego. Ostatnia część poświęcona jest obrotowi nieruchomościami z udziałem kościelnych osób prawnych w kontekście zasad wynikających z regulacji postępowania wieczystoksięgowego. Przeprowadzone badania prowadzą do wniosku, że dla postępowania wieczystoksięgowego podstawowe znaczenie ma ocena skuteczności czynności prawnej w kontekście szczegółowych wymogów prawa kanonicznego, czego przykładem są kan. 1281 § 1 KPK w zakresie czynności przekraczających granice i sposób zwyczajnego zarządu czy też kan. 1292 § 1–2 KPK uzależniające ważność alienacji od zgody lub zezwolenia właściwego podmiotu. Brak wymaganego przez przepisy prawa kanonicznego zezwolenia lub zgody prowadzić powinien do oddalenia wniosku o wpis, który to brak może być ewentualnie sanowany przez późniejsze potwierdzenie dokonanej czynności prawnej przy zastosowaniu instrumentów prawa cywilnego, czego przykładem są art. 39 i 63 Kodeksu cywilnego. Dodatkowo, realizacja zasady autonomii Kościoła Katolickiego wyraża się w pozostawieniu władzy kościelnej regulacji szczegółowych zasad powoływania właściwych organów kościelnych osób prawnych, zatem sąd wieczystoksięgowy nie może kwestionować skuteczności powołania przedmiotowych organów, których ocena pozostawiona została Kościołowi Katolickiemu i jego jednostkom organizacyjnym.
Słowa kluczowe:
kościelna osoba prawna, Kościół Katolicki, postępowanie wieczystoksięgowe, obrót nieruchomościami, osobowość prawna, alienacjaBibliografia
Banduła, Paweł. 2022. “Ewolucja regulacji prawnej w statutach Konferencji Episkopatu Polski.” In: Kodeks Prawa Kanonicznego w badaniach młodych naukowców, eds. Mirosław Sitarz, Agnieszka Romanko, 13–29. Lublin: Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. (Crossref)
Borecki, Paweł. 2019. “Funkcja stabilizacyjna konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską z 1993 r.” Przegląd Prawa Publicznego 5: 29–46.
Borecki, Paweł. 2020. “Prawotwórcza i porządkująca rola Sądu Najwyższego w sprawach wyznaniowych – uwagi w sprawie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 12.09.2018 r., III CZP 14/18.” Przegląd Sądowy 1: 23–37.
Chmiel, Wojciech. 2000. “Obrót nieruchomościami przez parafię rzymskokatolicką.” Rejent 6: 13–25.
Cichosz, Emilia, Paweł Cichosz. 2011. “Reprezentacja osób prawnych Kościoła katolickiego przy dokonywaniu czynności cywilnoprawnych.” Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 6(7): 43–62. https://doi.org/10.32084/bsawp.5741. (Crossref)
Cusack, Barbara Anne. 2000. “Chapters of Canons [cc. 503–510].” In: New commentary on the Code of Canon Law, eds. John P. Beal, James A. Coriden, Thomas J. Green, 663–666. New York: Paulist Press.
Domaszk, Arkadiusz. 2013. “Ubóstwo instytutu zakonnego w relacji do zagadnienia dóbr kościelnych.” Prawo Kanoniczne 4: 77–99. (Crossref)
Dubiel, Stanisław. 2016. “The principal criteria that should govern the administration of ecclesiastical goods.” In: The Temporal goods of the Church: Selected issues, eds. Stanisław Dubiel, Paweł Kaleta, 101–112. London: The Department of General Norms and Ecclesiastical Patrimonial Law KUL.
Duda, Michalina. 2012. “Zasady finansowania uczelni kościelnych z budżetu państwa.” Studia z Prawa Wyznaniowego 15: 29–52.
Głowacka, Aleksandra. 2014. “Skuteczność czynności prawnych dokonywanych przez osoby prawne Kościoła katolickiego.” Rejent 7: 52–82.
Góralski, Wojciech. 2020. “The Polish Concordat of 1925.” In: Concordats between the Holy See and Poland: History and the present, ed. Józef Krukowski, 63–89. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Grzesiowski, Krzysztof. 2024. “Zastosowanie art. 39 Kodeksu cywilnego w przypadku zbywania (alienacji) nieruchomości przez kościelne osoby prawne.” Studia Prawnicze KUL 2(98): 81–98. https://doi.org/10.31743/sp.16831. (Crossref)
Gurgul, Stanisław. 2022a. “Nacjonalizacja nieruchomości należących do kościołów lub innych związków wyznaniowych.” Nieruchomości 8: 4–8. https://doi.org/10.32027/NIER.22.8.2.
Gurgul, Stanisław. 2022b. “Zbywanie nieruchomości (łac. alienatio immobilium) przez osoby prawne Kościoła Katolickiego na rzecz innych podmiotów.” Monitor Prawniczy 20: 1029–1034. https://doi.org/10.32027/MOP.22.20.5.
Gurgul, Stanisław. 2024. “Szczególny status nieruchomości kościołów i innych związków wyznaniowych (historia i teraźniejszość), cz. I.” Nieruchomości 5: 4–9.
Januchowski, Arkadiusz. 2006. “Uprawnienia majątkowe związków wyznaniowych.” Studia z Prawa Wyznaniowego 9: 197–208.
Januchowski, Arkadiusz. 2009. “Uzyskiwanie osobowości prawnej przez związki wyznaniowe i ich jednostki organizacyjne – zagadnienia wybrane.” Rejent 5: 30–56.
Kaleta, Paweł. 2013. “Legal determinants for running a parish based economic activity.” Kościół i Prawo 2(15): 129–143.
Kaleta, Paweł. 2016. “Church property for sale: The possibility for a conflict of law.” In: The temporal goods of the Church. Selected issues, eds. Stanisław Dubiel, Paweł Kaleta, 131–160. London: The Department of General Norms and Ecclesiastical Patrimonial Law KUL.
Kaleta, Paweł. 2017. Legal Aspects of the Management of Church Property. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kaleta, Paweł. 2019. “Akty alienacji i transakcji w instytutach życia konsekrowanego i stowarzyszeniach życia apostolskiego.” Prawo Kanoniczne 4(62): 131–150. https://doi.org/10.21697/pk.2019.62.4.06. (Crossref)
Kaleta, Paweł. 2021. “Uprawnienie Konferencji Biskupów do ustanowienia aktów nadzwyczajnego zarządzania.” Roczniki Nauk Prawnych 1: 181–198. https://doi.org/10.18290/rnp21311-10. (Crossref)
Kaliński, Maciej. 2013. “Rozporządzanie prawami do nieruchomości należącymi do wyznaniowych osób prawnych na przykładzie Kościoła Katolickiego.” Przegląd Sądowy 4: 28–54.
Kałowski, Julian. 1986. “Konstytucje i inne zbiory prawne instytutów życia konsekrowanego według Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r.” Prawo Kanoniczne 1/2: 149–184. (Crossref)
Kałowski, Julian. 1993. “Konstytucje jako zabezpieczenie celu i zadań instytutów życia konsekrowanego.” Prawo Kanoniczne 3/4: 5–19. (Crossref)
Kennedy, Robert T. 2000. “Contracts and especially alienation [cc. 1290–1298].” In: New commentary on the Code of Canon Law, eds. John P. Beal, James A. Coriden, Thomas J. Green, 1492–1507. New York–Mahwah: Paulist Press.
Krawczyk, Paweł. 2015. “Charakter prawny kościołów i innych związków wyznaniowych.” Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria: Administracja i Zarządzanie 104: 121–137.
Krukowski, Józef. 1980. “Osobowość prawna Kościoła Katolickiego w relacji do państwa.” Roczniki Nauk Społecznych 8: 5–17.
Krukowski, Józef. 2020. “The Present: The Concordat between the Holy See and the Republic of Poland 1993/1998.” In: Concordats between the Holy See and Poland: History and the present, ed. Józef Krukowski, 91–353. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Malesa, Wojciech. 2022. “Problem urzędowego nazewnictwa jednostek organizacyjnych Kościoła Katolickiego.” Studia z Prawa Wyznaniowego 25: 217–236. https://doi.org/10.31743/spw.13743. (Crossref)
Malesa, Wojciech, Aneta Wawrzaszek. 2014. “Rejestr wyznaniowych osób prawnych – wybrane zagadnienia na przykładzie jednostek Kościoła Katolickiego.” Studia z Prawa Wyznaniowego 17: 275–309. (Crossref)
McManus, Frederick R. 2000. “Ecclesiastical universities and faculties [cc. 815–821].” In: New commentary on the Code of Canon Law, eds. John P. Beal, James A. Coriden, Thomas J. Green, 972–977. New York–Mahwah: Paulist Press.
Misztal, Mateusz. 2017. “Proboszcz jako organ parafii Kościoła katolickiego.” Przegląd Prawno-Ekonomiczny 39(2): 155–169.
Mróz, Arkadiusz. 2021. “Alienacja dokonana bez dochowania kanonicznych wymogów.” Prawo Kanoniczne 64(1): 115–139. https://doi.org/10.21697/pk.2021.64.1.05. (Crossref)
Pawluk, Adam. 2010. “Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2008 r., III CZP 122/08.” Rejent 7/8: 138–153.
Pietraszewski, Mateusz. 2010. “Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2008 r. (III CZP 122/08; niepubl.).” Rejent 3: 211–230.
Pietraszewski, Mateusz, Magdalena Tyrakowska. 2011. “Status kościelnych osób prawnych jako przedsiębiorców.” Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 84: 249–270.
Plisiecki, Marek. 2010. “Glosa do uchwały Sądu Najwyższego (Izba Cywilna) z dnia 19 grudnia 2008 r., III CZP 122/08.” Rejent 7/8: 154–160.
Rakoczy, Bartosz. 2005. “Zakonna osoba prawna jako uczestnik obrotu nieruchomościami.” Studia Iuridica Agraria 4: 273–284.
Rakoczy, Bartosz. 2008. Ustawa o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Renken, John A. 2000. “Parishes, pastors, and parochial vicars [cc. 515–552].” In: New commentary on the Code of Canon Law, eds. John P. Beal, James A. Coriden, Thomas J. Green, 673–724. New York–Mahwah: Paulist Press.
Rynkowski, Michał. 2007. “Religious entities as legal persons – Poland.” In: Churches and other religious organisations as legal persons, ed. Lars Friedner, 177–182. Leuven–Paris–Dudley, MA: Peeters.
Rzepecki, Arnold. 2013. “Funkcjonowanie prawa kanonicznego w polskim porządku prawnym – zarys tematu.” In: Acta Eresmiana V. Varia, ed. Mirosław Sadowski, 163–184. Wrocław: Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Sitarz, Mirosław. 2000. “Warunki alienacji majątku kościelnego według KPK/1983.” Roczniki Nauk Prawnych 2: 95–112.
Sitarz, Mirosław. 2010. “Procedura zarządzania Kościołem w sytuacjach nadzwyczajnych.” TEKA Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie 3: 182–191. (Crossref)
Skubisz, Ryszard, Marcin Trzebiatowski. 2002. “Kościelne osoby prawne jako przedsiębiorcy rejestrowi (na przykładzie osób prawnych kościoła katolickiego).” Przegląd Prawa Handlowego 3: 8–21.
Skwierczyński, Michał. 2018. “Prawne aspekty ustanowienia fundacji przez osobę prawną Kościoła katolickiego.” Wrocławski Przegląd Teologiczny 2(26): 273–290. https://doi.org/10.34839/wpt.2018.26.2.273-290.
Smith, Rosemary. 2000. “The Governance of Institutes [cc. 617–640].” In: New commentary on the Code of Canon Law, eds. John P. Beal, James A. Coriden, Thomas J. Green, 673–724. New York–Mahwah: Paulist Press.
Stanisz, Piotr. 2020. Religion and law in Poland. Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International.
Strzała, Marek. 2016. “Ograniczenia reprezentacji wyznaniowych osób prawnych Kościoła Katolickiego.” Krakowski Przegląd Notarialny 2: 107–138.
Strzała, Marek. 2019. Oświadczenie woli wyznaniowej osoby prawnej. Kraków: Księgarnia Akademicka. (Crossref)
Szewczul, Bożena. 2019. “Zasadnicze zmiany w kanonicznym życiu kontemplacyjnym mniszek według konstytucji apostolskiej Vultum Dei quaerere i instrukcji Cor orans.” Prawo Kanoniczne 1: 53–82. https://doi.org/10.21697/pk.2018.62.1.03. (Crossref)
Sztyk, Romuald. 2005a. “Kościoły i związki wyznaniowe jako podmioty czynności prawnych w praktyce notarialnej (cz. I).” Rejent 1: 52–73.
Sztyk, Romuald. 2005b. “Kościoły i związki wyznaniowe jako podmioty czynności prawnych w praktyce notarialnej (cz. II).” Rejent 2: 62–87.
Sztyk, Romuald. 2005c. “Nabywanie i zbywanie nieruchomości przez kościelne osoby prawne.” Rejent 6: 27–43.
Świto, Lucjan. 2015. “Akty zarządu dobrami kościelnymi.” Prawo Kanoniczne 58(3): 105–116. (Crossref)
Świto, Lucjan. 2022. “Działalność gospodarcza kościelnych osób prawnych a alienacja majątku Kościoła Katolickiego w Polsce. Problem spółek z ograniczoną odpowiedzialnością.” Studia z Prawa Wyznaniowego 25: 195–216. https://doi.org/10.31743/spw.13577. (Crossref)
Świto, Lucjan. 2023. “Działalność gospodarcza w Kościele – aspekt karny. Uwagi na tle nowelizacji kan. 1376 KPK.” Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich 36: 297–312. (Crossref)
Uruszczak, Wacław. 2020. “Unnamed and named concordats in pre-partition Poland.” In: Concordats between the Holy See and Poland. History and the present, ed. Józef Krukowski, 33–62. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Walencik, Dariusz. 2013. “Prawo kanoniczne (wewnętrzne) związków wyznaniowych a prawo polskie.” Przegląd Sądowy: 5: 11–25.
Warchałowski, Krzysztof. 2015. “Charakterystyka działalności prowadzonej przez wyznaniowe osoby prawne.” In: Iura et negotia. Księga jubileuszowa z okazji 15-lecia Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, ed. Anna Tarwacka, 326–340. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Wenz, Wiesław, Michał Skwierczyński. 2014. “Skutki prawne wadliwych czynności prawnych kościelnych jednostek organizacyjnych w zakresie spraw majątkowych.” Wrocławski Przegląd Teologiczny 1(22): 127–156. https://doi.org/10.34839/wpt.2014.22.1.127-156.
Wolanin, Mikołaj. 2023. “Cywilizacja prawa kanonicznego i jej konstytucyjne podstawy.” Roczniki Nauk Prawnych 4: 25–44. http://doi.org/10.18290/rnp23334.2. (Crossref)
Wybrańczyk, Daniela. 2018. “Obrót nieruchomościami kościelnymi z naruszeniem prawa.” Rejent 9: 58–78.
Zarzycki, Zdzisław. 2014. “Tryby nabywania osobowości prawnej przez kościelne osoby prawne w Polsce.” In: Kościoły i inne związki wyznaniowe w służbie dobru wspólnemu, eds. Wacław Uruszczak, Katarzyna Krzysztofek, Maciej Mikuła, 71–89. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Żmij, Grzegorz. 2002. “Problemy prawne finansowania katolickich szkół wyższych w Polsce.” Studia z Prawa Wyznaniowego 5: 137–154.
Żurek, Konrad. 2023. “Osobowość prawna Kościoła katolickiego i charakterystyka kościelnych osób prawnych w III Rzeczypospolitej Polskiej – wybrane aspekty.” Studia Administracyjne 1(17): 47–56. https://doi.org/10.18276/sa.2023.17-04. (Crossref)
John Paul II Catholic University of Lublin
Rev. PhD, habil., Professor at John Paul II Catholic University of Lublin, Department of Negotiations and Mediation, Faculty of Law, Canon Law and Administration, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin, Poland
https://orcid.org/0000-0002-1303-6737John Paul II Catholic University of Lublin
PhD, Department of Negotiations and Mediation, Faculty of Law, Canon Law and Administration, John Paul II Catholic University of Lublin, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin, Poland; Chairman of the Land and Mortgage Register Department of the District Court of Lublin-West in Lublin, Poland.
https://orcid.org/0000-0003-4570-9366Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
