O przesłance „przy wykonywaniu” z art. 430 Kodeksu cywilnego – uwagi na tle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2022 r., II CSKP 466/22
Piotr Zakrzewski
John Paul II Catholic University of Lublin , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-4981-1480
Abstrakt
Przesłanka odpowiedzialności zwierzchnika za szkodę wyrządzoną przez podwładnego, wymagająca aby szkoda powstała „przy wykonywaniu powierzonej czynności” (art. 430 k.c.), jest ciągle przedmiotem sporów. Celem artykułu jest ustalenie znaczenia tej przesłanki z uwagi na jej kontrowersyjną wykładnię, zaprezentowaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 września 2022 r. (II CSKP 466/22). W wyroku tym uznano, że w omawianej przesłance mieści się także przypadek umyślnego wyrządzenia szkody uczennicy wskutek dokonania czynu nierządnego przez księdza, co skutkuje odpowiedzialnością struktur kościelnych za tę szkodę. Sąd Najwyższy bezpodstawnie jednak przyjął, że szkoda przy wykonywaniu powierzonej czynności zachodzi także wówczas, gdy wykonywanie powierzonych obowiązków przez podwładnego, w tym przypadku księdza, umożliwiło mu wyrządzenie szkody. Jest to więc przykład daleko idącej wykładni rozszerzającej, którą można ocenić jako wykładnię contra legem, ponieważ w istocie ustanawia ona – wbrew brzmieniu art. 430 k.c. – odpowiedzialność powierzającego za szkodę wyrządzoną jedynie przy okazji wykonywania powierzonej czynności. Dotychczas przy wykładni omawianej przesłanki sięgano do różnych kryteriów, takich jak adekwatny związek przyczynowy, cel działania podwładnego, a także wewnętrzny, bezpośredni związek między powierzoną czynnością a zachowaniem podwładnego, z którego wynikła szkoda. Te kryteria zasadniczo wykluczały przyjęcie takiej wykładni, jaką w wyroku z dnia 6 września 2022 r. zaprezentował Sąd Najwyższy. Najbardziej adekwatne wydaje się przy tym ostatnie kryterium. Jest ono także przyjmowane w nauce niemieckiej na tle bliźniaczego do art. 430 k.c. przepisu tamtejszego Kodeksu cywilnego (§ 831). Kierując się tym kryterium, należy uznać, że szkodą przy wykonywaniu powierzonej czynności jest taka szkoda, która jest wynikiem wadliwej realizacji przez podwładnego powierzonej mu czynności, a nie dokonania przez niego innej czynności. Oznacza to, że powierzający nie odpowiada za czynności umyślne podwładnego, takie jak czyn nierządny, kradzież itp. Powierzający, taki jak kościelna osoba prawna, nie może więc odpowiadać za skutki czynu nierządnego księdza, dokonanego jedynie przy okazji wykonywania powierzonych mu czynności.
Słowa kluczowe:
odpowiedzialność zwierzchnika, kościelna osoba prawna, duchowny, szkoda, czynność powierzona, kodeks cywilny, osoba duchowna, ksiądzBibliografia
Bagińska, Ewa. 2012. „Tendencje rozwojowe odpowiedzialności deliktowej w Europie końcu XX i początkach XXI wieku”. W: Czyny niedozwolone w prawie polskim i prawie porównawczym. Materiały IV Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów. Toruń 24–25 czerwca 2011 r., red. Mirosław Nesterowicz, 53–65. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Bełza, Lucjan. 1996. „Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w ramach czynów niedozwolonych przy wykonywaniu powierzonej czynności w świetle teorii związku przyczynowego”. Przegląd Sądowy 7–8: 70–88.
Bendetson, Witold. 1957. „O odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych. Szkicowy przegląd podstawowych założeń oraz przepisów ustawy z dnia 15 listopada 1956 r.” Nowe Prawo 3: 19–37.
Bieniek, Gerard. 2011. „Czyny niedozwolone”. W: Gerard Bieniek, Helena Ciepła, Stanisław Dmowski, Jacek Gudowski, Krzysztof Kołakowski, Marek Sychowicz, Tadeusz Wiśniewski, Czesława Żuławska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, T. 1, red. Gerard Bieniek, 498–506. Warszawa: Wydawnictwo LexisNexis.
Borysiak, Witold. 2021. „Podstawy cywilnoprawne roszczeń odszkodowawczych osób wykorzystanych seksualnie w okresie małoletniości”. W: Wykorzystywanie seksualne osób małoletnich. Ujęcie interdyscyplinarne. Część I, red. Marcin Cholewa, Piotr Studnicki, 178–210. Kraków: Wydawnictwo Scriptum.
Borysiak, Witold. 2024. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny. Komentarz, red. Witold Borysiak, art. 430, nb. 1–65. Warszawa: C.H. Beck.
Czachórski, Witold. 1981. „Czyny niedozwolone”. W: System Prawa Cywilnego. T. 3, cz. 1. Prawo zobowiązań – część ogólna, red. Witold Czachórski, Zbigniew Radwański, 570–576. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Czachórski, Witold, Adam Brzozowski, Marek Safjan, Elżbieta Skowrońska-Bocian. 2009. Zobowiązania. Zarys wykładu. Warszawa: Wolters Kluwer.
Dubis, Wojciech. 2023. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny. Komentarz, red. Edward Gniewek, Piotr Machnikowski, 865–866. Warszawa: C.H. Beck.
Garlicki, Stanisław. 1959. Odpowiedzialność cywilna za nieszczęśliwe wypadki. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Guhl, Theo, Hans Merz, Alfred Koller. 1991. „Haftung ohne Verschulden”. W: Das schweizerische Obligationenrecht. Zürich: Schulthess Polygraphischer Verlag.
Jantowski, Leszek. 2022. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny. Komentarz, red. Małgorzata Balwicka-Szczyrba, Anna Sylwestrzak, 762–766. Warszawa: C.H. Beck.
Kaliński, Maciej. 2019. „Czyny niedozwolone”. W: Adam Brzozowski, Jacek Jastrzębski, Maciej Kaliński, Elżbieta Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Część ogólna, 277–278. Warszawa: Wolters Kluwer.
Kondek, Jędrzej Maksymilian. 2019. „W sprawie wykładni pojęcia «przy wykonywaniu czynności» na gruncie art. 430 k.c.”. Forum Prawnicze 1: 17–37. https://doi.org/10.32082/fp.v1i51.174. (Crossref)
Korzonek, Jan. 1936. W: Jan Korzonek, Ignacy Rosenblüth, Kodeks zobowiązań. Komentarz. T. 1, 361–367. Kraków: Księgarnia Powszechna.
Kosik, Jan. 1961. „Powierzona czynność czy powierzony zakres działania? (Uwagi na marginesie art. 145 k.z. i art. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r.)”. Nowe Prawo 1: 37–49.
Lange, Knut Werner. 2019. “Haftung in arbeitsteiligen Prozessen – der Verrichtungsgehilfe gem. § 831 BGB”. Juristische Ausbildung 4: 351–358. (Crossref)
Larenz, Karl. 1981. Lehrbuch des Schuldrechts. Zweiter Band besonderer Teil. München: C.H. Beck Verlag.
Longchamps de Bérier, Roman. 2020a. „Niedozwolone czyny”. W: Dzieła wybrane. T. 1: Studya nad istotą osoby prawniczej i inne prace, red. Piotr Zakrzewski, Joanna Misztal-Konecka, 770–820. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Longchamps de Bérier, Roman. 2020b. Dzieła wybrane. T. 2: Uzasadnienie projektu Kodeksu zobowiązań z uwzględnieniem ostatecznego tekstu Kodeksu, red. Piotr Zakrzewski, Joanna Misztal-Konecka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Longchamps de Bérier, Roman. 2020c. Dzieła wybrane. T. 3: Zobowiązania, red. Piotr Zakrzewski, Joanna Misztal-Konecka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Łętowska, Ewa. 2015. „Odpowiedzialność Kościoła za szkody wyrządzone przez księży”. Państwo i Prawo 3: 6–20.
Machnikowski, Piotr. 2009a. „Odpowiedzialność za podwładnego”. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 3161. Prawo 308: 359–375.
Machnikowski, Piotr. 2009b. „Czyny niedozwolone”. W: System Prawa Prywatnego. T. 6: Prawo zobowiązań – część ogólna, red. Adam Olejniczak, 431–434. Warszawa: C.H. Beck.
Masłowski, Zbigniew. 1972. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny. Komentarz. T. 2: Księga trzecia – zobowiązania, red. Jerzy Ignatowicz, 1048–1053. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Mezglewski, Artur. 2021. „Glosa krytyczna do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2020 r. (sygn. akt. II CSK 124/19)”. Przegląd Prawa Wyznaniowego 13: 375–388.
Nesterowicz, Mirosław. 1989. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny z komentarzem. T. 1, red. Jan Winiarz, 420–421. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Nesterowicz, Mirosław. 2008. „Odpowiedzialność cywilna zakładu opieki zdrowotnej za lekarza jako podwładnego”. Państwo i Prawo 9: 3–18.
Nesterowicz, Mirosław. 2012. „Tendencje rozwojowe odpowiedzialności deliktowej w końcu XX i początkach XXI wieku”. W: Czyny niedozwolone w prawie polskim i prawie porównawczym. Materiały IV Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów. Toruń 24–25 czerwca 2011 r., red. Mirosław Nesterowicz, 34–52. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Nesterowicz, Mirosław. 2014. „Odpowiedzialność cywilna Kościoła katolickiego za molestowanie małoletnich przez księży (prawo USA i prawo polskie)”. Przegląd Sądowy 1: 7–18.
Nowakowski, Zygmunt Konrad. 1948a. „Odpowiedzialność za cudze czyny”. Tygodnik Gospodarczy 10: 97–100.
Nowakowski, Zygmunt Konrad. 1948b. Odpowiedzialność za cudze czyny według kodeksu zobowiązań. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Olejniczak, Adam. 2010. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny. Komentarz. T. 3: Zobowiązania. Część ogólna, red. Andrzej Kidyba, 411–415. Warszawa: Wolters Kluwer.
Ostrzechowski, Bartłomiej. 2015. „Wyrządzenie szkody przy wykonywaniu powierzonej czynności na tle porównawczoprawnym”. Przegląd Prawa Handlowego 8: 44–49.
Radwański, Zbigniew. 2003. Zobowiązania – część ogólna. Warszawa: C.H. Beck.
Rembieliński, Andrzej. 1971. Odpowiedzialność cywilna za szkodę wyrządzoną przez podwładnego. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Safjan, Marek. 2008. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny. T. 1: Komentarz do artykułów 1–44911, red. Krzysztof Pietrzykowski, 1352–1359. Warszawa: C.H. Beck.
Schaub, Renate. 2022. „Einzelne Schuldverhältnisse”. W: Bürgerliches Gesetzbuch. Kommentar, red. Hanns Prütting, Gerhard Wegen, Gerd Weinreich, 1958. Hürth: Verlag Wolters Kluwer.
Schiemann, Gottfied. 2004. „Unerlaubte Handlungen”. W: Bürgerliches Gesetzbuch. Handkommentar mit EGBGB, ErbbauVO, HausratVO, LPartG, ProdHaftG, UklaG, VAHRG und WEG. Band II, red. Harm Peter Westermann, 3114–3115. Köln: C.H. Beck Verlag.
Sprau, Hartwig. 2010. „Unerlaubte Handlunden”. W: Palandt – Bürgerliches Gesetzbuch, 1360–1361. München: C.H. Beck Verlag.
Stelmachowski, Andrzej. 1957. „Glosa do orzeczenia SN z dnia 20.II.1957 r., III C 358/58”. Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych 3(52): 519–520.
Stępkowski, Romuald. 1972. „Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną rozmyślnie przez podwładnego”. Państwo i Prawo 11: 100–110.
Strugała, Radosław. 2024. „Czyny niedozwolone”. W: Zobowiązania. T. 2: Część ogólna. Komentarz, red. Piotr Machnikowski, 896–915. Warszawa: C.H. Beck.
Szpunar, Adam. 1958. „Odpowiedzialność za podwładnego”. Nowe Prawo 6: 15–29.
Świto, Lucjan. 2024. „Odpowiedzialność diecezji i parafii za delikty popełnione przez duchownego wobec małoletniego. Glosa krytyczna do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2022 roku (II CSKP 466/22)”. Studia z Prawa Wyznaniowego 27: 347–360. https://doi.org/10.31743/spw.16616. (Crossref)
Teichman, Arndt. 2015. „Unerlaubte Handlungen”. W: Jauernig. Bürgerliches Gesetzbuch mit Rom-I, Rom-II, Rom-III-VO, EG-UntVO/HuntPrpt und EuErbVO. Komentar, red. Rolf Strüner, 1392–1393. München: C.H. Beck Verlag.
Wałachwska, Monika. 2018. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny. Komentarz. T. 3: Zobowiązania. Część ogólna (art. 353–534), red. Magdalena Habdas, Mariusz Fras, 484–485. Warszawa: Wolters Kluwer.
Wechsler, W. 1935. „Odpowiedzialność z tytułu powierzenia wykonania czynności według kodeksu zobowiązań”. Głos Prawa 3–4: 203–213.
Wilk, Anna. 2020. „Odpowiedzialność kościelnych osób prawnych za szkody wyrządzone wskutek przestępstw seksualnych popełnionych przez duchownych. Glosa do wyroku SN z dnia 31 marca 2020 r., II CSK 124/19”. Orzecznictwo Sądów Polskich nr 10, poz. 79: 52–62.
Wilk, Anna. 2021. Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu szkód wyrządzonych przez cudze czyny zabronione o charakterze seksualnym. Warszawa: C.H. Beck.
Zelek, Mariusz. 2019. „Czyny niedozwolone”. W: Kodeks cywilny. T. 2: Komentarz. Art. 353–626, red. Maciej Gutowski, 702–703. Warszawa: C.H. Beck.
Zoll, Fryderyk. 1948. Zobowiązania w zarysie według polskiego Kodeksu zobowiązań. Warszawa: Gebethner i Wolff.
John Paul II Catholic University of Lublin
Dr hab., prof. KUL, Katedra Prawa Cywilnego i Rodzinnego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0003-4981-1480Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
