Represje władz komunistycznych wobec Kościoła rzymskokatolickiego w województwie białostockim w 1966 r.
Abstrakt
Zmiana systemu politycznego w Polsce po II wojnie światowej pociągnęła za sobą m.in. zmianę stosunku władz państwowych do Kościoła rzymskokatolickiego, co wiązało się m.in. z sekularyzacją licznych dziedzin życia społecznego i aresztowaniami „reakcyjnych” księży. Działania te z różnym natężeniem stosowane były przez kolejne lata. Po represjach okresu stalinowskiego, do szczególnego natężenia represji władz partyjno-państwowych wobec Kościoła rzymskokatolickiego doszło w czasie obchodów Milenium Chrztu Polski. Podejmowane przez komunistów działania miały na celu m.in. ograniczenie liczby wiernych uczestniczących w tych i innych wydarzeniach religijnych oraz przeciwdziałanie nielegalnemu budownictwu sakralnemu, zwłaszcza krzyży przydrożnych, kaplic itp. W artykule przedstawiono różne działania prowadzone w województwie białostockim przez władze i podległe im struktury administracyjne, partyjne oraz aparat bezpieczeństwa, a następnie ich konsekwencje. Szczególna rola przypadła Służbie Bezpieczeństwa, Wydziałowi ds. Wyznań, a także wykorzystywanym politycznie Kolegiom Karno-Administracyjnym. Bazę źródłową niniejszego opracowania stanowią materiały archiwalne wytworzone przez struktury partyjne, kontrolowane przez nie instytucje oraz aparat bezpieczeństwa, pozostający gwarantem trwania władzy komunistycznej. Chociaż materiały wytworzone przez ten ostatni wymagają szczególnie krytycznego podejścia, to bez wątpienia pozwalają uzyskać pełniejszy obraz mających wówczas miejsce wydarzeń, ich przyczyn i konsekwencji, wśród których na terenie województwa białostockiego było wszczęcie 33 postępowań karnych przeciwko 56 osobom (w tym sześciu księżom).
Słowa kluczowe:
województwo białostockie, Służba Bezpieczeństwa, Kolegia Karno-Administracyjne, Milenium Chrztu Polski, Polska Rzeczpospolita Ludowa, reżim komunistyczny, ograniczenia wolności religijnej, relacje państwo–KościółBibliografia
Białecki, Konrad. 2008. „Najważniejsze założenia polityki wyznaniowej państwa i ich realizacja w latach 1945–1956”. W: Władze wobec kościołów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. Konrad Białecki, 11–28. Poznań: Instytut Pamięci Narodowej.
Chudzik, Wanda, Irena Marczak, Andrzej Napieralski, Marek Olkuśnik (red.). 1996. Uroczystości milenijne 1966 roku. Sprawozdania urzędów spraw wewnętrznych. Warszawa: Centralne Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Gucewicz, Daniel. 2008. „Gdański incydent milenijny. Suplement do albumu Milenium czy Tysiąclecie”. Biuletyn IPN 10: 75–81.
Liżyńska, Katarzyna, Anna Płońska. 2021. „Model orzecznictwa w sprawach o wykroczenia w Polsce Ludowej”. Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem 43(4): 126–135. (Crossref)
Łatka, Rafał, Jan Żaryn (red.). 2017. Obchody Millenium na uchodźstwie w 50. rocznicę. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW; Instytut Pamięci Narodowej.
Łysko, Marcin. 2018. „Ewolucja polskiego systemu prawa wykroczeń w XX w.”. Miscellanea Historico-Juridica 17(1): 167–192. (Crossref)
Łysko, Marcin. 2019. „Postępowanie nakazowe w sprawach o wykroczenia w Polsce Ludowej. Charakterystyka modelu orzecznictwa karno-administracyjnego Polski Ludowej”. Z Dziejów Prawa 12(20): 835–861. (Crossref)
Mezglewski, Artur. 2000. „Nauczanie religii w Polsce Ludowej”. Studia z Prawa Wyznaniowego 1: 21–36.
Noszczak, Bartłomiej. 2020. Antymilenium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956–1966/1967). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Sychowicz, Krzysztof. 2004. „Żadnych cudów”. Biuletyn IPN 10(45): 60–66.
Sychowicz, Krzysztof. 2010. „Komuniści w walce z krzyżami – realizacja Okólnika nr 26 Ministerstwa Oświaty z 4 VIII 1958 r. na terenie woj. białostockiego”. W: Kościół w obliczu totalitaryzmów. Zbiór studiów dla uczczenia XXV rocznicy męczeńskiej śmierci ks. Jerzego Popiełuszki, Toruń 16–17 X 2009 r., red. Wojciech Polak, Waldemar Rozynkowski, Michał Białkowski, Jakub Kufel, 523–539. Toruń: Oficyna Wydawnicza Finna.
Sychowicz, Krzysztof. 2013. Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w województwie białostockim w latach 1944–1975. Białystok: Instytut Pamięci Narodowej.
Sychowicz, Krzysztof. 2019. „Przeciw Milenium – władze komunistyczne w województwie białostockim wobec organizacji i przebiegu uroczystości tysiąclecia chrztu Polski”. W: Od Maximis undique pressi do Totus Tuus Poloniae populus. Metropolie mohylewska i wileńska w latach 1798–1992, red. Jarosław Wasilewski, 202–229. Białystok: Instytut Pamięci Narodowej.
Wilczewski, Waldemar Franciszek. 2002. „Witold Pietkun (1911–1981)”. W: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 1, red. Jan Żaryn, Jacek T. Żurek. Kraków–Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej.
Wysocki, Wiesław Jan. 2005. „Główne kierunki polityki komunistycznego państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w latach 1944–1957”. W: Władze komunistyczne wobec Kościoła katolickiego w Łódzkiem 1945–1967, red. Janusz Wróbel, Leszek Próchniak, 13–26. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Wysocki, Wiesław Jan. 2008. „Reakcje władz na milenijną nowennę i peregrynację”. Studia Prymasowskie 2: 21–43.
Żaryn, Jan. 2004. Kościół w PRL. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Akademia Łomżyńska
Dr hab., Wydział Prawa i Administracji, Akademia Łomżyńska, ul. Akademicka 14, 18-400 Łomża
https://orcid.org/0000-0001-8666-0429Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
