Ingerencja w przedmiot czci religijnej jako znamię przestępstwa obrazy uczuć religijnych w prawie polskim
Krzysztof Wiak
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0947-570X
Zuzanna Gądzik
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-9121-4658
Abstrakt
Artykuł odnosi się do aktualnego zagadnienia, jakim jest ingerowanie w przedmiot czci religijnej, ujętego w kontekście odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 196 k.k. W rozważaniach oparto się na znanych opinii publicznej wydarzeniach, które oceniane były w kontekście odpowiedzialności karnej za powyższy czyn (np. zniszczenie Biblii podczas koncertu, rozpowszechnianie obrazu Matki Bożej z tęczową aureolą lub ścięcie przydrożnego krzyża). Omówiono problematykę ochrony uczuć religijnych, znajdującą swój wyraz w kryminalizowaniu zachowań polegających na znieważeniu przedmiotu czci religijnej. W szczególności zwrócono uwagę na potrzebę szerokiego rozumienia przedmiotu czci religijnej. Znaczenie tego określenia nie może być redukowane wyłącznie do przedmiotów fizycznych. Należy przyjąć, że obejmuje ono również przedmioty w znaczeniu duchowym – metafizycznym. Podjęto też próbę odpowiedzi na pytanie, czy ingerowanie w określoną symbolikę i naruszenie kanonu, w jakim przedstawia się przedmiot czci religijnej, może stanowić przestępstwo obrazy uczuć religijnych. Biorąc pod uwagę stronę podmiotową przestępstwa z art. 196 k.k., wyrażono opinię, że odpowiedzialność karna w tym względzie jest możliwa. Rozważaniami objęto również tzw. kontratyp sztuki, którego przyjęcie ma prowadzić do wyłączenia bezprawności zachowań stanowiących wyraz ekspresji artystycznej i opierających się na wolności wypowiedzi. W tekście wykorzystano przede wszystkim metodę dogmatyczną, a w ograniczonym zakresie również metodę historyczną.
Słowa kluczowe:
obraza uczuć religijnych, prawo karne, przedmiot czci religijnej, kodeks prawa karnego, wolność sumienia i wyznania, kontratyp sztukiBibliografia
Bieczyński, Mateusz. 2012. “Wolność twórczości artystycznej a granice wolności sumienia i wyznania.” In: Prawne granice wolności sumienia i wyznania, ed. Roman Wieruszewski, Mirosław Wyrzykowski, Lena Kondratiewa-Bryzik, 259–270. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Budyn-Kulik, Magdalena. 2014. “Znieważenie uczuć religijnych – analiza dogmatyczna i praktyka ścigania.” Prawo w Działaniu 19: 100–137.
Cieślak, Wojciech, Jacek Postulski. 2012. “Przestępstwo obrazy uczuć religijnych (art. 196 k.k.). Wybrane problemy w świetle teorii i praktyki sądowej.” In: Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla. Vol. 2, ed. Piotr Kardas, Tomasz Sroka, Włodzimierz Wróbel. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Cox, Neville. 2017. “Blasphemy and defamation of religion following ‘Charlie Hebdo’.” In: Blasphemy and freedom of expression. Comparative, theoretical and historical reflections after the Charlie Hebdo massacre, ed. Jeroen Temperman, András Koltay, 53–84. Cambridge: Cambridge University Press. (Crossref)
Demenko, Anna. 2016. “Wypowiedź jako czynność sprawcza – na przykładzie znieważenia przedmiotu czci religijnej”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 78(4): 137–149. (Crossref)
Dziwisz, Stanisław. 2019. Ochrona uczuć religijnych w polskim prawie karnym. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Filar, Marian. 2010. In: Kodeks karny. Komentarz, ed. Marian Filar. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Filar, Marian, Marcin Berent. 2016. In: Kodeks karny. Komentarz, ed. Marian Filar. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Gardocka, Teresa. 2015. “Czy w polskim prawie karnym potrzebny jest kontratyp sztuki?” Palestra 1/2: 24–30.
Gądzik, Zuzanna. 2021a. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania, Fundacja Instytut Prawa Ustrojowego. https://efektywne-prawo.org.pl/wp-content/uploads/2021/12/Z.-Gadzik-przestepstwa-wobec-wolnosci-sumienia-i-wyznania4.pdf [accessed: 15 May 2022].
Gądzik, Zuzanna. 2021b. Wolność religijna a granice wolności wypowiedzi. Fundacja Instytut Prawa Ustrojowego. https://efektywne-prawo.org.pl/wp-content/uploads/2021/06/Wolnosc-religijna-a-granice-wolnosci-wypowiedzi_dr-Zuzanna-Gadzik_o.pdf [accessed: 15 May 2022].
Górniok, Oktawia. 2001. In: Kodeks karny. Komentarz. Vol. 3, ed. Oktawia Górniok, Stanisław Hoc, Stanisław Przyjemski. Gdańsk: Arche.
Hypś, Sławomir. 2021. In: Kodeks karny. Komentarz, ed. Alicja Grześkowiak, Krzysztof Wiak. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Janyga, Wojciech. 2013. In: Kodeks karny. Komentarz. Vol. 1: Część szczególna. Art. 117–221, ed. Michał Królikowski, Robert Zawłocki. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Kłączyńska, Natalia. 2014. In: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, ed. Jacek Giezek. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Kopeć, Mirosław. 2014. “Kontratypy pozaustawowe a zasada trójpodziału władzy.” In: Odpowiedzialność karna artysty za obrazę uczuć religijnych, ed. Filip Ciepły, 222–230. Warszawa: Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris.
Krajewski, Radosław. 2008. “Ochrona wolności sumienia i wyznania w świetle Kodeksu karego z 1997 r.” Przegląd Sądowy 3: 65–77.
Kroczek, Piotr. 2014. “Kaznodziejstwo w optyce polskiego prawa karnego.” Studia z Prawa Wyznaniowego 17: 71–89. (Crossref)
Kruczoń, Erwin. 2011. “Przestępstwo obrazy uczuć religijnych.” Prokuratura i Prawo 2: 38–59.
Makarska, Małgorzata. 2005. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania w Kodeksie karnym z 1997 roku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Małecki, Mikołaj. 2016. “Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2015 r., III KK 274/14.” Orzecznictwo Sądów Polskich 10: 1418–1426.
Paprzycki, Rafał. 2008. “Czy bluźnierca jest przestępcą? Rozważania na temat znamienia ‘przedmiotu czci religijnej’ przestępstwa obrazy uczuć religijnych – art. 196 k.k.” Palestra 5/6: 81–90.
Paprzycki, Rafał. 2015. Prawna ochrona wolności sumienia i wyznania. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Piórkowska-Flieger, Joanna. 2016. In: Kodeks karny. Komentarz, ed. Tadeusz Bojarski. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Pohl, Łukasz, Stanisław Czepita. 2012. “Strona podmiotowa przestępstwa obrazy uczuć religijnych i jego formalny charakter.” Prokuratura i Prawo 12: 72–82.
Pohl, Łukasz, Stanisław Czepita. 2014. “Glosa do uchwały z 29.10.2012 r., I KZP 12/12.” Państwo i Prawo 10: 131–140.
Skwarzyński, Michał. 2016. “Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie sygn. akt SK 54/13 w przedmiocie przestępstwa obrazy uczuć religijnych w świetle standardów strasburskich.” Przegląd Prawa Wyznaniowego 8: 115–127.
Sobczak, Jacek. 2021. In: Kodeks karny. Komentarz, ed. Ryszard Stefański. Warszawa: Legalis/el.
Sosnowska, Małgorzata. 2004. “Uwagi o relacji między znieważeniem z art. 216 § 1 a innymi postaciami znieważenia w kodeksie karnym.” Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego 15: 159–181.
Stanisz, Piotr. 2020. Religion and law in Poland. Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International.
Strzelecki, Jakub. 2012. “Kryminalizacja obrazy uczuć religijnych – analiza krytyczna.” In: Nauki penalne wobec szybkich przemian socjokulturowych. Księga jubileuszowa Profesora Mariana Filara. Vol. 1, ed. Andrzej Adamski et al., 476–489. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Warecka, Katarzyna. 2019. Matka Boska w tęczowej aureoli. Trybunał w Strasburgu o ochronie uczuć religijnych obywateli w prawie karnym. LEX/el.
Warylewski, Jarosław. 2005. “Pasja czy obraza uczuć religijnych? Spór wokół art. 196 Kodeksu karnego.” In: W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, ed. Leszek Leszczyński, Edward Skrętowicz, Zbigniew Hołda, 367–381. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Wąsek, Andrzej. 2003. “Ochrona uczuć religijnych w prawie karnym.” In: Prawo wyznaniowe, ed. Henryk Misztal, Piotr Stanisz, 25–52. Lublin–Sandomierz: Towarzystwo Naukowe KUL, Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu.
Wiak, Krzysztof. 2017. “Kryminalizacja obrazy uczuć religijnych w polskim prawie karnym.” In: Pecunia servire debet sed non regere. Księga Jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesorowi Stanisławowi Dubielowi, ed. Krzysztof Wiak, Paweł Kaleta, 441–452. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Wojciechowska, Janina. 2012. In: Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, ed. Jarosław Warylewski. System Prawa Karnego 10. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Wojciechowski, Janusz. 1997. Kodeks karny. Komentarz i orzecznictwo. Warszawa: Librata.
Wróbel, Włodzimierz. 2006. In: Kodeks karny. Część szczególna. Vol. 2: Komentarz do art. 117-277 K.K., ed. Andrzej Zoll. Kraków: Kantor Wydawniczy Zakamycze.
Zieliński, Sebastian. 2017. “Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 października 2015 r. (sygn. akt SK 54/13).” Przegląd Sejmowy 1: 249–255.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Dr hab., prof. KUL, Katedra Prawa Karnego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0003-0947-570XKatolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Dr, Katedra Prawa Karnego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0002-9121-4658Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
