Spór o medyczną klauzulę sumienia a konstytucyjne zasady równości i bezstronności światopoglądowej władz publicznych

Jakub Pawlikowski

Uniwersytet Medyczny w Lublinie , Polska
https://orcid.org/0000-0002-8277-8515


Abstrakt

W artykule przeanalizowano problem sprzeciwu sumienia z perspektywy konstytucyjnej zasady równości (art. 32 Konstytucji RP) oraz bezstronności światopoglądowej władz publicznych (art. 25 ust. 2). Zasady te zakazują prawodawcy i władzom publicznym wprowadzania nieuzasadnionych nierówności w stosunkach prawnych w sferze publicznej, szczególnie w zakresie podstawowych praw i wolności. Zakazują także arbitralnego opowiadania się po jednej ze stron sporów światopoglądowych, aby uprzywilejowując jedną ze stron nie ograniczać nieproporcjonalnie fundamentalnych praw innych stron. W obszarze świadczeń zdrowotnych konieczność ochrony zdrowia lub życia pacjentów uzasadnia ich uprzywilejowanie w dostępie do świadczeń zdrowotnych oraz nałożenie odpowiednich obowiązków i ograniczeń prawnych w zakresie wolności sumienia na osoby wykonujące zawody medyczne. Jednak większość przypadków manifestowania sprzeciwu sumienia w praktyce medycznej nie dotyczy sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia świadczeniobiorców. Co więcej, wynika z woli respektowania zasady poszanowania życia każdej istoty ludzkiej ze strony obdżektora. Spory wokół kwestii ochrony życia poczętego, do których często nawiązuje się w kontekście dyskusji wokół klauzuli sumienia, mają bez wątpienia podłoże światopoglądowe. Jednak nawet zakładając niemożność ich rozstrzygnięcia, nie ma podstaw, aby władze publiczne, w sytuacjach, w których nie występuje konieczność ochrony życia i zdrowia ludzkiego, opowiadały się po stronie poglądu akceptującego naruszanie ludzkiego życia ograniczając jednocześnie wolność postępowania w zgodzie z sumieniem osób przyjmujących pogląd przeciwny. Zatem w przypadkach wykraczających poza konieczność ochrony zdrowia i życia prawodawca nie powinien arbitralnie ograniczać wolności sumienia świadczeniodawców. W przeciwnym przypadku narusza zasadę równości wobec prawa w zakresie podstawowych praw i wolności oraz tworzy ramy prawne dla dyskryminacji niektórych świadczeniodawców ze względu na ich zawód, funkcję lub światopogląd. Niezgodne z zasadą równości byłoby także różnicowanie uprawnień w zakresie sprzeciwu sumienia pomiędzy różnymi grupami osób zaangażowanych w opiekę nad pacjentem.

Słowa kluczowe:

sprzeciw sumienia, klauzula sumienia, ochrona zdrowia, zasada równości, zasada bezstronności światopoglądowej, wolność sumienia i religii, personel medyczny

Banasiuk, Joanna, Błażej Kmieciak, Andrzej Lewandowicz, Aleksander Stępkowski, Olaf Szczypiński. 2018. „Uwagi do stanowiska polskiego towarzystwa ginekologicznego w sprawie debaty publicznej dotyczącej postulowanych zmian w zakresie prawnej dopuszczalności wykonywania zabiegu przerywania ciąży”. Zeszyty Prawnicze 18/1: 193-224.

Banaszak, Bogusław. 2012. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Warszawa: C.H. Beck. Legalis/el.

Borecki, Paweł. 2002. „Proces kształtowania się modelu państwo-Kościół w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.” Przegląd Religioznawczy 4(206): 141-155.

Borecki, Paweł. 2006. „Państwo neutralne światopoglądowo – ujęcie komparatystyczne”. Studia z Prawa Wyznaniowego 9: 75-99.

Brzozowski, Wojciech. 2010. „Bezstronność światopoglądowa władz publicznych w Konstytucji RP”. Warszawa: Wolters Kluwer.

Dudek, Dariusz. 2004. „Równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych na tle konstytucyjnych zasad prawa wyznaniowego”. W: Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego, red. Artur Mezglewski, 199-225. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Dudek, Dariusz, Piotr Stanisz. 2011. „Opinia prawna w sprawie wniosku grupy posłów o usunięcie krzyża z Sali posiedzeń plenarnych Sejmu RP”. Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych 4(32): 88-104.

Działocha, Kazimierz. 1990. „Równość wobec prawa w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w Polsce”. W: Zasada równości w orzecznictwie trybunałów konstytucyjnych, red. Leszek Garlicki, Janusz Trzciński. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Galewicz, Włodzimierz. 2012. „Jak rozumieć medyczną klauzulę sumienia”. Diametros 34: 136-153.

Gałązka, Małgorzata, Krzysztof Wiak. 2007. „Glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie Alicja Tysiąc przeciwko Polsce (nr skargi 5410/03)”. Przegląd Sejmowy 3: 211-224.

Garlicki, Leszek. 2002. Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa: Liber.

Garlicki, Leszek (red.). 2007. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. T. V. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.

Garlicki, Leszek. 2015. Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu. Warszawa: Wolters Kluwer.

Garlicki, Leszek, Marek Zubik (red.). 2016. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I i II, wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe. Lex/el.

Głusiec, Waldemar, Elżbieta Puacz. 2014. „Sprzeciw sumienia w zawodzie diagnosty laboratoryjnego”. W: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne, red. Piotr Stanisz, Jakub Pawlikowski, Marta Ordon, 227-234. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Hanc, Jakub. 2014. „Klauzula sumienia a wykonywanie zawodu ratownika medycznego”. Prawo i Medycyna 56/57: 39-51.

Hucał, Michał. 2012. Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.

Królikowski, Michał. 2007. „Glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 20 marca 2007r. w sprawie Alicja Tysiąc przeciwko Polsce (nr skargi 5410/03)”. Przegląd Sejmowy 3: 200-211

Krzysztofek, Katarzyna. 2015. „Wolność sumienia i religii pracownika w świetle przepisów prawa polskiego i prawa europejskiego”. W: Aktualne problemy wolności myśli, sumienia i religii, red. Piotr Stanisz, Aneta M. Abramowicz, Michał Czelny, Marta Ordon, Michał Zawiślak, 169-189. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Łączkowski, Wojciech. 2006. „Dylematy etyczne i światopoglądowe jako przedmiot kontroli konstytucyjnej”. W: Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. Marek Zubik. Warszawa: Trybunał Konstytucyjny.

Machnikowska, Anna. 2015. „Klauzula sumienia w zawodzie prawnika”. W: Klauzula sumienia w państwie prawa, red. Oktawian Nawrot, 127-142. Sopot: Spółdzielczy Instytut Naukowy.

Mielczarek, Marcin. 2013. Realizacja wolności religijnej w zatrudnieniu pracowniczym. Warszawa: Difin S.A.

Nawrot, Oktawian (red.). 2015. Klauzula sumienia w państwie prawa. Sopot: Spółdzielczy Instytut Naukowy.

Pawlikowski, Jakub. 2011. „Prawo do sprzeciwu sumienia w ramach legalnej opieki medycznej. Rezolucja nr 1763 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z dnia 7 października 2010 roku”. Studia z Prawa Wyznaniowego 14: 313-338.

Pawlikowski, Jakub. 2014. „Spór o klauzulę sumienia z perspektywy celów medycyny i etyki lekarskiej”. W: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne, red. Piotr Stanisz, Jakub Pawlikowski, Marta Ordon, 145-170. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Pawlikowski, Jakub. 2019. „Czy wszystkie zawody medyczne potrzebują klauzuli sumienia”. W: Zawody medyczne – ciągłość i zmiana, red. Anita Majchrowska, Jakub Pawlikowski, Włodzimierz Piątkowski, 39-62. Kraków: Universitas.

Pietrzak, Michał. 1999. Prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN.

Prusak, Małgorzata. 2015. Sprzeciw sumienia farmaceutów. Aspekty etyczne, teologiczne i prawne. Kraków: Wydawnictwo św. Stanisława BM.

Różyńska, Joanna. 2019. „Klauzula sumienia”. W: System prawa medycznego. T. II. Regulacja prawna czynności medycznych, cz. 1, red. Maria Boratyńska, Przemysław Konieczniak, Eleonora Zielińska, 635-675. Warszawa: Wolters Kluwer.

Safjan, Marek, Leszek Bosek (red.). 2016. „Komentarz do art. 32”. W: Konstytucja RP. T. 1. Komentarz do art. 1-86. Warszawa: C.H. Beck. Legalis/el

Skwarzyński, Michał. 2013a. „Sprzeciw sumienia w europejskim i krajowym systemie ochrony praw człowieka”. Przegląd Sejmowy 6: 9-26.

Skwarzyński, Michał. 2013b. „Sprzeciw sumienia w adwokaturze”. W: Standardy bezstronności światopoglądowej władz publicznych, red. Artur Mezglewski, Anna Tunia, 201-220. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Skwarzyński, Michał. 2015. „Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w zakresie klauzuli sumienia”. W: Aktualne problemy wolności myśli, sumienia i religii, red. Piotr Stanisz, Aneta M. Abramowicz, Michał Czelny, Marta Ordon, Michał Zawiślak, 285-293. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Skwarzyński, Michał. 2016. „Korzystanie ze sprzeciwu sumienia w kontekście zasady równouprawnienia i kryterium zawodu”. Studia z Prawa wyznaniowego 19: 63-88.

Skwarzyński, Michał. 2019. „Protecting conscientious objection as the «hard core» of human dignity”. Ius Novum 13/2: 270-291. DOI: 10.26399/iusnovum.v13.2.2019.26/m.skwarzynski.

Stanisz, Piotr. 2009. „Bezstronność światopoglądowa władz publicznych a finansowanie związków wyznaniowych”. W: Bezstronność religijna, światopoglądowa i filozoficzna władz Rzeczypospolitej Polskiej, red. Tadeusz J. Zieliński, 107-123. Warszawa: Wydawnictwo ChAT.

Stanisz, Piotr. 2009. „Bezstronność światopoglądowa władz publicznych a finansowanie związków wyznaniowych”. W: Bezstronność religijna, światopoglądowa i filozoficzna władz Rzeczypospolitej Polskiej, red. Tadeusz J. Zieliński, 107-123. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie.

Stanisz, Piotr, Jakub Pawlikowski, Marta Ordon (red.). 2014. Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Stawrowski, Zbigniew. 2008. Niemoralna Demokracja. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.

Szymanek, Jarosław. 2004. „Bezstronność czy neutralność światopoglądowa państwa (uwagi na tle art. 25 ust. 2 Konstytucji RP)” Państwo i Prawo 5: 32-48.

Szymanek, Jarosław. 2006. „Interpretacja przepisów wyznaniowych w konstytucji”. Studia z Prawa Wyznaniowego 9: 101-132.

Tuleja, Piotr. 2003. Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane zagadnienia). Kraków: Wolters Kluwer.

Wielgoś, Mirosław, Dorota Bomba-Opoń, Piotr Laudański, Wojciech Rokita, Robert Spaczyński, Magdalena Kołodziej, Rafał Lorent, Oskar Luty, Marzena Dębska, Romuald Dębski, Przemysław Kosiński. 2016. „Stanowisko Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie debaty publicznej dotyczącej postulowanych zmian w zakresie prawnej dopuszczalności wykonywania zabiegu przerywania ciąży”. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 1(3): 91-99.

Żelichowski, Mariusz. 2009. „Opinia prawna w przedmiocie «Konsekwencje dla polskiego systemu prawnego wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Tysiąc przeciwko Polsce»” Prawo i Medycyna 36/3: 133-144.

Pobierz

Opublikowane
30-12-2019


Pawlikowski, J. (2019). Spór o medyczną klauzulę sumienia a konstytucyjne zasady równości i bezstronności światopoglądowej władz publicznych. Studia Z Prawa Wyznaniowego, 22, 41–82. https://doi.org/10.31743/spw.5476

Jakub Pawlikowski  jpawlikowski@wp.pl
Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Dr hab., Zakład Etyki i Prawa Medycznego, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, ul. Staszica 4-6, 20-081 Lublin

https://orcid.org/0000-0002-8277-8515



Licencja

  1. Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
  2. Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
  3. Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
  4. Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji). 
  5. Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).