Katolickie księgi metrykalne a ewidencja stanu cywilnego na ziemiach polskich do połowy XX wieku
Anna Szyszka
Jan Kochanowski University , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-0333-786X
Jarosław Czerkawski
John Paul II Catholic University of Lublin , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-3594-9385
Abstrakt
Pojęcie ksiąg parafialnych obejmuje wszystkie księgi, które ma obowiązek prowadzić parafia Kościoła Katolickiego przy wykorzystaniu aparatu pomocniczego w postaci kancelarii parafialnej. Wśród ksiąg parafialnych na szczególną uwagę zasługują księgi metrykalne, w których Kościół Katolicki rejestruje chrzty swoich wiernych i odnotowuje wydarzenia z życia duchowego swoich wyznawców. Księgi te także służyły i służą do prowadzenia ewidencji mieszkańców parafii. Problemem badawczym niniejszego artykułu jest geneza i ewolucja praktyki prowadzenia ksiąg metrykalnych prowadzonych przez Kościół Katolicki i ich przejęcie przez urzędy stanu cywilnego w Polsce po II wojnie światowej, co skutkowało traktowaniem ich jako ksiąg stanu cywilnego. Autorzy przeanalizowali proces kształtowania się praktyki prowadzenia ksiąg metrykalnych Kościoła Katolickiego oraz norm prawnych regulujących problematykę aktów stanu cywilnego. W treści rysu historycznego zwrócono uwagę na rozwiązania polegające na przejmowaniu m.in. zadań z zakresu rejestracji stanu cywilnego przez administrację państwową, dotychczas realizowanych przez związki wyznaniowe. Ponadto przeanalizowano rozwiązania pastoralne obowiązujące w Kościele Katolickim oraz wykorzystano metodę analizy norm prawnych, przyjętych przez ustawodawcę w zakresie regulacji stanu cywilnego. Droga rozwiązania problemu przebiegała w sposób następujący: wyjaśniono podstawowe pojęcia istotne dla problemu badawczego, ukazano początki, historię i sposób prowadzenia ksiąg parafialnych oraz zaprezentowano przepisy dotyczące przeniesienia treści ksiąg metrykalnych do aktów stanu cywilnego. Ustawodawca wprowadził po II wojnie światowej rozwiązania umożliwiające ustalenie treści aktu stanu cywilnego na podstawie informacji pochodzących z ksiąg parafialnych. Organy odpowiedzialne za prowadzenie ksiąg aktów stanu cywilnego przejmowały księgi parafialne prowadzone w parafiach katolickich, które stawały się w ten sposób częścią zasobu urzędów stanu cywilnego.
Słowa kluczowe:
metryka, stan cywilny, parafia, księgi parafialne, Kościół KatolickiBibliografia
Adamczyk, Jerzy. 2016. ,,Księgi parafialne w świetle obowiązujących przepisów”. Wrocławski Przegląd Teologiczny 24(2): 167–184. (Crossref)
Bączkowicz, Franciszek. 1958. Przepisy wydane przez księży biskupów polskich o prowadzeniu ksiąg parafialnych: ochrzczonych, bierzmowanych, małżeństw i zmarłych oraz księgi stanu dusz. W: Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa. Dodatek. T. 2. Opole: Wydawnictwo Diecezjalne Św. Krzyża w Opolu.
Bodio, Joanna. 2023. „Uwagi o trybie postępowania o uzgodnienie płci”. Gdańskie Studia Prawnicze 1: 113–132. (Crossref)
Dacewicz, Leonarda, Joanna Chomko, Robert Szymula. 2020. Księgi metrykalne chrztów Kościoła rzymskokatolickiego Dekanatu Białostockiego z II połowy XIX wieku. Treść i struktura metryk. Alfabetyczne spisy imienne. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Dworzaczek, Włodzimierz. 1959. Genealogia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Gołaczyński, Jacek. 2015. ,,Akta stanu cywilnego w prawie cywilnym i postępowaniu cywilnym”. Prawo Mediów Elektronicznych 1: 3–7.
Gondorek, Kazimierz, Antonina Ustowska. 1991. Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz. Przepisy wykonawcze i związkowe. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Hrynicki, Wojciech M. 2016. ,,Organizacja rejestracji stanu cywilnego w Polsce w ujęciu historycznym”. Ius Novum 4: 358–374.
Hochleitner, Janusz. 2002. ,,Sakrament chrztu w Warmii w potrydenckiej liturgii i zwyczajach”. Studia Warmińskie 39: 281–295.
Jougan, Alojzy. 1958. Słownik kościelny łacińsko-polski. Poznań: Wydawnictwo Świętego Wojciecha.
Knosala, Ernest. 2004. Rozważania z teorii nauki administracji. Tychy: Śląskie Wydawnictwa Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych.
Kotecki, Radosław. 2009. ,,Rejestracja metrykalna wiernych w świetle potrydenckiego ustawodawstwa Kościoła katolickiego. Szczególne uwzględnienie prawodawstwa diecezji chełmińskiej, gnieźnieńskiej, płockiej i włocławskiej”. Nasza Przeszłość 112: 135–179. (Crossref)
Kotowicz, Bartosz, Angelika Kurzawa, Bartłomiej Opaliński. 2022. Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer Polska, LEX/el.
Kracik, Jan. 1990. ,,Chrzest w staropolskiej kulturze duchowej”. Nasza Przeszłość 74: 182–206. (Crossref)
Krasowski, Krzysztof. 1988. Związki wyznaniowe w II Rzeczypospolitej. Studium historycznoprawne. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Krukowski, Józef (red.). 2005. Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego. T. 2. Poznań: Pallotinum.
Kurpas, Józef. 1961. ,,Początki ksiąg metrykalnych”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 1–2: 5–42. (Crossref)
Łukasiewicz, Jakub, Rafał Łukasiewicz. 2021. Prawo rodzinne. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Majer, Piotr. 2023. Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz. Warszawa: Wolter Kluwer Polska.
Marzoa, Angel, Jorge Miras, Rafael Rodríguez-Ocaña (red.). 2002. Comentario exegético al Código de Derecho Canónico. Pamplona.
Moskal, Tomasz. 2005. ,,Historia ksiąg metrykalnych kościoła katolickiego na ziemiach polskich”. Archiwariusz. Biuletyn Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu 1: 53–83.
Osajda, Konrad, Maciej Domański, Jerzy Słyk (red.). 2023. Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz. Warszawa: C.H. Beck.
Smyczyński, Tadeusz. 2014. Prawo rodzinne i opiekuńcze. Warszawa: C.H. Beck.
Strzebinczyk, Jerzy Franciszek. 2013. Prawo rodzinne. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Truszkowski, Bartosz Kamil. 2022. Prawo o aktach stanu cywilnego w II Rzeczypospolitej. Jedno państwo, pięć reżimów prawnych. Białystok. http://hdl.handle.net/11320/15662 [dostęp: 2.03.2025].
Wojewoda, Michał. 2014. ,,Kilka uwag o definicji stanu cywilnego w nowej ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego”. Metryka 2: 17–37.
Jan Kochanowski University
Dr hab., Zakład Prawa Administracyjnego i Nauk o Administracji, Instytut Nauk Prawnych, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, ul. Żeromskiego 5, 25-369 Kielce
https://orcid.org/0000-0002-0333-786XJohn Paul II Catholic University of Lublin
Ks. dr hab., Katedra Katechetyki Szczegółowej i Współczesnych Form Przekazu Wiary, Instytut Nauk Teologicznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Aleje Racławickie 14; 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0002-3594-9385Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
