Odpowiedzialność diecezji i parafii za delikty popełnione przez duchownego wobec małoletniego. Glosa krytyczna do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2022 roku (I CSKP 466/22)
Lucjan Świto
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-6392-4599
Abstrakt
W komentowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy uznał, iż za nadużycia seksualne duchownego (wikariusza parafialnego) wobec osoby małoletniej odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 430 Kodeksu cywilnego ponosi diecezja oraz parafia, w której duchowny ten pełnił swoją posługę. Z tezą tą polemizuje autor glosy. Zastrzeżenia budzi przede wszystkim dokonana przez Sąd Najwyższy analiza norm prawa kanonicznego (potraktowanych wybiórczo) i sposób, w jaki Sąd Najwyższy zaaplikował te normy na gruncie polskiego porządku prawnego. Sąd Najwyższy, wykazując istnienie stosunku podporządkowania pomiędzy biskupem a duchowieństwem diecezjalnym, przyjął błędne założenie, że biskup działa zawsze jako organ diecezji, czyli, inaczej mówiąc, że działania biskupa są zawsze działaniami samej diecezji. Tymczasem pojęcie „organu”, które występuje w prawie świeckim, nie funkcjonuje w prawie kanonicznym, zaś istniejące w tej materii różnice nie odnoszą się wyłącznie do kwestii terminologicznych, ale dotykają samej istoty zagadnienia.
Prawo kanoniczne, mówiąc o reprezentacji podmiotów kościelnych, nie tylko nie odwołuje się do konstrukcji organu, lecz posługuje się inną siatką pojęciową. Używa pojęcia zarządcy osoby prawnej, osoby reprezentującej osobę prawną i osoby piastującej urząd kościelny. A cywilistyczne pojęcie „organu” w odniesieniu do kościelnych osób prawnych dotyczy jedynie relacji zewnętrznych.
Prawo kanoniczne nie przeczy temu, że w obrocie cywilnoprawnym (i dla potrzeb tego obrotu) biskup występuje w charakterze organu diecezji, a jego działania są uznawane na gruncie prawa cywilnego za działania samej diecezji. Jeśli jednak biskup nie działa na forum externum, lecz dokonuje przewidzianych prawem czynności kanonicznych w odniesieniu do podległego jego jurysdykcji kapłana, to Kościół nie traktuje tych działań ani jako działań organu diecezji, ani też jako działań samej diecezji, lecz uznaje je za działania własne osoby sprawującej pasterski urząd biskupa. Oznacza to, że biskup jest zarówno organem diecezji (w obrocie cywilnoprawnym), jak i realizuje prerogatywy związane z biskupim urzędem pasterskim. Wskazane sfery działania, choć istnieją równolegle, nie są tożsame.
To, iż diecezja ma osobowość cywilnoprawną, a jej organem w prawie polskim jest biskup, nie oznacza bynajmniej, że rozstrzygając sprawy „z elementem kościelnym”, sądy obowiązane są postrzegać diecezję oraz biskupa wyłącznie w kontekście konstrukcji cywilnoprawnej, z pominięciem całej konfesyjnej specyfiki tych podmiotów wynikającej z prawa wewnętrznego Kościoła Katolickiego. Zawarte w prawie kanonicznym regulacje własne Kościoła odnoszące się do zakresu i charakteru władzy biskupa winny być respektowane również w prawie polskim. Skoro w świetle prawa kanonicznego biskup nie działa wyłącznie jako organ diecezji i nie każda czynność podejmowana (lub zaniechana) przez biskupa jest działaniem (zaniechaniem) samej diecezji, to okoliczność ta nie może być niedostrzegana w procesie cywilnym.
Słowa kluczowe:
nadużycia seksualne, kodeks cywilny, odpowiedzialność odszkodowawcza, podmiot kościelny, art. 416 k.c., art. 430 k.c., organ diecezji, biskup, zarządca, reprezentantBibliografia
Borecki, Paweł. 2008. Geneza modelu relacji państwo–Kościół w Konstytucji RP. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Borecki, Paweł. 2012. „Autonomia kościołów i innych związków wyznaniowych we współczesnym prawie polskim”. Studia z Prawa Wyznaniowego 15: 85–109.
Czachórski, Witold, Stanisław Grzybowski (red.). 1985. System prawa cywilnego. T. 1: Część ogólna. Wrocław–Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dadańska, Katarzyna. 2006. Działanie osoby prawnej. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Dmowski, Stanisław, Stanisław Rudnicki. 2011. Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna. Warszawa: Wydawnictwo LexisNexis.
Garlicki, Leszek (red.). 2010. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. T. 1: Komentarz do artykułów 1–18. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Gawrylczyk, Włodzimierz. 2000. „Przedstawicielstwo”. Monitor Prawniczy 12: 760–767.
Gburzyńska, Agata. 1997. Reprezentacja spółek kapitałowych. Warszawa: Wydawnictwo Zrzeszenia Prawników Polskich.
Gniewek, Edward, Piotr Machnikowski (red.). 2021. Kodeks cywilny. Komentarz. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Goryczko, Edward. 2002. Autonomia i samorządność związków wyznaniowych w Polsce Ludowej. Tarnów: Mała Poligrafia Redemptorystów.
Gudowski, Jacek (red.). 2013. Kodeks cywilny. Komentarz. T. 3, cz. 1: Zobowiązania. Warszawa: Wydawnictwo LexisNexis.
Jaroszyński, Maurycy. 1956. „Z problematyki teorii organów państwowych”. Państwo i Prawo 7: 112–120.
Kidyba, Andrzej (red.). 2009. Kodeks cywilny. Komentarz. T. 1: Cześć ogólna. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Kidyba, Andrzej (red.). 2014. Kodeks cywilny. Komentarz. T. 3: Zobowiązania. Część ogólna. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Klein, Alfred. 1985. „Charakter prawny organów osób prawnych”. W: Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Czachórskiego, red. Jan Błeszyński, Jerzy Rajski, 121–137. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kosik, Jan. 1961. Zasady odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszów. Seria: Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego 75. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Krukowski, Józef. 1985. Administracja w Kościele. Zarys kościelnego prawa administracyjnego. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Krukowski, Józef. 1993. Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Krukowski, Józef, Krzysztof Warchałowski. 2000. Polskie prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN.
Kuźmicka-Sulikowska, Joanna. 2011. Zasady odpowiedzialności deliktowej w świetle nowych tendencji w ustawodawstwie polskim. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Longchamps de Bérier, Roman. 1911. Studya nad istotą osoby prawniczej. Lwów: Czcionkami Drukarni Jakubowskiego i Sp.
Mezglewski, Artur. 2011. „Opinia prawna dotycząca problemu obowiązywania prawa wewnętrznego związków wyznaniowych w obrocie prawnym”. Przegląd Prawa Wyznaniowego 3: 251–258.
Mezglewski, Artur. 2022. „O nieistnieniu zasady odpowiedzialności zwierzchników kościelnych za szkody deliktowe wyrządzone przez zakonnego nauczyciela religii w oparciu o zobowiązania wynikające ze ślubów posłuszeństwa. Rozważania na tle wyroku z dnia 31 marca 2020 r. (II CSK 124/19)”. W: (Nie)odpowiedzialność cywilnoprawna kościelnych osób prawnych za czyny niedozwolone popełnione przez osoby duchowne, red. Paweł Sobczyk, 65–84. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.
Mezglewski, Artur, Henryk Misztal, Piotr Stanisz. 2006. Prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Olejniczak, Adam, Zbigniew Radwański (red.). 2019. Prawo cywilne – część ogólna. Seria: System Prawa Prywatnego 2. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Pazdan, Maksymilian. 1969. „Niektóre konsekwencje teorii organów osoby prawnej”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 1: 203–224.
Pietrzak, Michał. 2013. Prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwo LexisNexis.
Pietrzak, Helena. 2022. „Odpowiedzialność odszkodowawcza kościelnych osób prawnych za czyny przestępne popełnione przez ich członków”. W: (Nie)odpowiedzialność cywilnoprawna kościelnych osób prawnych za czyny niedozwolone popełnione przez osoby duchowne, red. Paweł Sobczyk, 35–64. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.
Pietrzykowski, Krzysztof (red.). 2020. Kodeks cywilny. Komentarz. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Płonka, Ewa. 1994. Mechanizm łączenia skutków działań prawnych z osobami prawnymi na przykładzie spółek kapitałowych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Pospieszalski, Karol Marian. 1972. „O pojęciu organu państwowego”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1: 23–41.
Radecki, Gabriel. 2003. „Organy osób prawnych Kościoła katolickiego w Polsce (na styku prawa kanonicznego i prawa cywilnego)”. Rejent 7/8: 127–155.
Rakoczy, Bartosz. 2003. „Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2000 r. w sprawie IV CKN 88/00”. Orzecznictwo Sądów Polskich 9: 492–495.
Rzepecki, Arnold. 2013. „Funkcjonowanie prawa kanonicznego w polskim porządku prawnym – zarys tematu”. Acta Erasmiana 5: 163–184.
Suski, Paweł (oprac.). 1997. Kodeks cywilny w orzecznictwie i piśmiennictwie. Księga pierwsza. Część ogólna. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Świto, Lucjan. 2022. „Za przestępstwa seksualne księdza zapłaci diecezja?”. Rzeczpospolita 26.10.2022, 250(12405): A14.
Taczkowska-Olszewska, Joanna. 2022. „Odpowiedzialność odszkodowawcza kościelnych osób prawnych za czyny przestępne popełnione przez ich członków. Uwagi na tle stosowania art. 430 Kodeksu cywilnego”. W: (Nie)odpowiedzialność cywilnoprawna kościelnych osób prawnych za czyny niedozwolone popełnione przez osoby duchowne, red. Paweł Sobczyk, 85–112. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.
Tomkiewicz, Małgorzata. 2012. Obrót majątkiem kościelnym. Olsztyn: Wydawnictwo SQL.
Tomkiewicz, Małgorzata. 2018. „Czynności przeszukania w pomieszczeniach kościołów i innych związków wyznaniowych. Zatrzymanie dokumentów i innych rzeczy”. Annales Canonici 14(1): 123–146. DOI: https://doi.org/10.15633/acan.2476. (Crossref)
Zelek, Mariusz. 2017. „Przypisanie osobie prawnej odpowiedzialności deliktowej na zasadzie winy za czyn własny”. Palestra 4: 31–39.
Ziemianin, Bronisław. 1987. Samorządne przedsiębiorstwo państwowe. Komentarz problemowy. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
Żurowski, Marian. 1985. Problem władzy i powierzania urzędów w Kościele katolickim. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Ks. prof. dr hab., Katedra Filozofii i Prawa Kanonicznego, Wydział Teologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Pieniężnego 22, 10-006 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0002-6392-4599Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
