Znamiona państwa wyznaniowego – uwagi na kanwie dorobku współczesnego konstytucjonalizmu
Paweł Borecki
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, , PolskaAbstrakt
Analiza współczesnych konstytucji wskazuje, że liczba państw wyznaniowych powoli maleje. Spotykamy się jednak z tendencjami przeciwstawnymi. Ustrój państwa wyznaniowego jest charakterystyczny przede wszystkim dla krajów muzułmańskich Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz dla szeregu państw Azji Południowo-Wschodniej. W ostatnich dziesięcioleciach wyraźnie zmalała natomiast liczba państw chrześcijańskich oraz świeckich państw ideologicznych. Stabilna pozostaje grupa państw z buddyzmem jako religią uprzywilejowaną. Przepisy wyznaniowe konstytucji państw konfesyjnych charakteryzują się z reguły dużym stopniem ogólności. Rzadko spotyka się postanowienia szczegółowe. Klauzule wyznaniowe zamieszczone są przede wszystkim wśród zasad naczelnych konstytucji. U podstaw wyznaniowego charakteru państwa leży odrzucenie neutralności światopoglądowej. Nie jest możliwe na podstawie samych tylko konstytucji zrekonstruowanie szczegółowego, uniwersalnego modelu państwa wyznaniowego. W świetle ustaw zasadniczych najczęściej spotykane cechy państw wyznaniowych to: negacja neutralności państwa w sprawach światopoglądowych, przyjęcie określonej religii jako oficjalnej, odrzucenie równości związków wyznaniowych, wymóg wyznawania przez głowę państwa określonej religii lub światopoglądu, udzielanie przez państwo wsparcia dla danej konfesji. Konstytucje większości państw wyznaniowych formalnie zapewniają wolność religijną. W ustawach zasadniczych niektórych państw muzułmańskich gwarancje dla tej wolności są jednak przemilczane. Jedność organizacyjna aparatu państwowego i wyznaniowego nie jest charakterystyczna dla sfery kultury politycznej Zachodu. Rzeczywistość społeczno-polityczna współczesnych państw wyznaniowych wskazuje, że wspomnianego modelu państwowości nie można a priori uznać za sprzeczny z zasadami demokracji oraz z prawami człowieka.
Słowa kluczowe:
relacje państwo-kościół, Islam, państwo wyznaniowe, współczesne konstytucje, wolność religijna, wolność sumienia i religii, kościoły i związki wyznaniowe, wolność sumienia i wyznania, związek wyznaniowy, prawo wyznaniowe, wspólnoty religijneBibliografia
Banaszak, Bogusław. Prawo konstytucyjne. Warszawa: C.H. Beck, 1999.
Bar, Wiesław. „Kwestie wyznaniowe w konstytucjach krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów”. W: Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego, red. Artur Mezglewski, 143-191. Lublin: Wydawnictwo Kul, 2004.
Bar, Wiesław. Wolność religijna w Dār al-Islām. Lublin: Polihymnia, 2003.
Brzozowski, Wojciech. „Państwo wyznaniowe a państwo ideologiczne”. W: Państwo wyznaniowe. Doktryna, prawo i praktyka, red. Jarosław Szymanek, 50-59. Warszawa: Elipsa, 2011.
Casey, James. „Państwo i Kościół w Irlandii”. W: Państwo i Kościół w krajach Unii Europejskiej, red. Gerhard Robbers, 197-213. Wrocław: Kolonia Limited, 2007.
Górska, Ewa. „O problemach z konstytucją Egiptu – współczesny konstytucjonalizm bliskowschodni i pułapki w treści konstytucji Egiptu z 2012 roku”. W: Porewolucyjny Egipt. Wybrane aspekty społeczne i polityczne, red. Piotr Niziński, Michał Lipa, 61-73. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2014.
Hucał, Michał. Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Warszawa: C.H. Beck, 2012.
Hussain Saleh, Nabiha. Doktryna islamu i konstytucje państw arabskich. Warszawa: Heliodor, 1993.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I. Komentarz do artykułów 1-18, red. Leszek Garlicki. Warszawa: C.H. Beck, 2010.
Krukowski, Józef. Konkordaty współczesne. Doktryna, teksty (1964-1994). Warszawa: Civitas Christiana, 1995.
Krukowski, Józef. Kościelne prawo publiczne. Prawo konkordatowe. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2013.
Krukowski, Józef. Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2000.
Kula, Marcin. Religiopodobny komunizm. Kraków: Nomos, 2003.
Ludwikowski, Rett R. Prawo konstytucyjne porównawcze. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2000.
Mezglewski, Artur, Henryk Misztal, Piotr Stanisz. Prawo wyznaniowe. Warszawa: C.H. Beck, 2011.
Mifsud Bonnici, Ugo. „Państwo i Kościół na Malcie”. W: Państwo i Kościół w krajach Unii Europejskiej, red. Gerhard Robbers, 263-275. Wrocław: Kolonia Limited, 2007.
Mrozek-Dumanowska, Anna. „Islam a demokracja”. W: Islam a demokracja, red. Anna Mrozek-Dumanowska. Warszawa: Askon, 1999.
Nieuwenhuis, Aernout J. „State and religion, a multidimensional relationship: Some comparative law remarks”. International Journal of Constitutional Law 10, no. 1 (January 2012): 153-174, https://doi.org/10.1093/icon/mos001.
Papastathis, Charalambos. „Państwo i Kościół w Grecji”. W: Państwo i Kościół w krajach Unii Europejskiej, red. Gerhard Robbers, 147-163. Wrocław: Kolonia Limited, 2007.
Pietrzak, Michał. Prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2013.
Pikulska-Robaszkiewicz, Anna. „Stosunki między państwem a Kościołami w Grecji” Prawo Kanoniczne 3-4 (1998): 249-266.
Sarnecki, Paweł. „Systematyka konstytucji”. W: Charakter i struktura norm konstytucji, red. Janusz Trzciński, 20-34. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997.
Sobczyk, Paweł. Kościół a wspólnoty polityczne. Warszawa: Santiago, 2005.
Stolarczyk, Małgorzata. Iran. Państwo i religia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2001.
Szymanek, Jarosław. „Konstytucjonalizacja idei państwa wyznaniowego”. W: Państwo wyznaniowe. Doktryna, prawo i praktyka, red. Jarosław Szymanek, 60-81. Warszawa: Elipsa, 2011.
Szymanek, Jarosław. „Państwo wyznaniowe”. W: Leksykon prawa wyznaniowego. 100 podstawowych pojęć, red. Artur Mezglewski, 290-294. Warszawa: C.H. Beck, 2014.
Torfs, Rik. „State and religion in the 21st century”. Europe Infos 13 (2000): 6-7.
Tyszka, Krzysztof. „Religijne oblicze komunizmu”. Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi 31 (2009): 327-344
Zieliński, Tadeusz J. Kościół Anglii. Studium prawnowyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwo ChAT, 2016.
Zieliński, Tadeusz J. „Państwo wyznaniowe – analiza typologiczna”. W: Państwo wyznaniowe. Doktryna, prawo i praktyka, red. Jarosław Szymanek, 19-48. Warszawa: Elipsa, 2011.
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski,
Dr hab., Zakład Prawa Wyznaniowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa
Licencja
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
