Zgodność granic administracji kościelnej z granicami odrodzonego państwa polskiego w konkordacie między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z 1925 r.
Piotr Ryguła
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-1716-2789
Abstrakt
II Rzeczypospolita była państwem, które w sposób szczególny kładło nacisk na gwarancje dotyczące własnych granic politycznych oraz konsolidację społeczeństwa zamieszkującego terytorium odrodzonego państwa. Gwarancje dostosowania do granic politycznych państwa nowego podziału kanoniczno-administracyjnego Kościoła Katolickiego w Polsce – zawarte w art. IX konkordatu z 10 lutego 1925 r. – miały dla Rzeczpospolitej w początkach jej państwowości szczególne znaczenie. Wychodząc od idei rozdziału państwo‑Kościół, także na płaszczyźnie podziału administracyjnego, autor artykułu próbuje wskazać na wykorzystanie instrumentów prawno-kanonicznych do celu, jakim była integracja terytorialna i społeczna w II Rzeczpospolitej.
Sygnatariusze konkordatu byli oczywiście świadomi, że instrumenty prawne, jakimi dysponuje Stolica Apostolska w powyższym zakresie, mają charakter prawno-kanoniczny. Nie są więc one właściwymi, aby uznawać czy gwarantować kształt granic politycznych państwa. Trudno jednak zaprzeczyć, że przy ich pomocy doszło do odwzorowania istniejących granic politycznych kraju na mapie kanonicznego podziału ówczesnego Kościoła Katolickiego w Europie.
Jeśli zaś chodzi o konsolidację społeczeństwa polskiego, to trudno nie dostrzec, skoro dostrzegł to ustrojodawca w art. 114 Konstytucji RP z 1921 r., że wyznanie rzymskokatolickie w II Rzeczpospolitej było „religią przeważającej większości narodu”. Integracja struktur tego Kościoła miała więc fundamentalne znaczenie nie tylko dla sprawnego funkcjonowania tego Kościoła w ramach wyznaczonych granicami politycznymi. Miała też zasadnicze znaczenie dla integracji życia społecznego w kraju, w którym 75% społeczeństwa deklarowała się jako katolicy.
Słowa kluczowe:
konkordat, II Rzeczpospolita Polska, Kościół Katolicki, administracja kościelna, struktura administracyjno-terytorialna, Konkordat polski z 1925 r.Bibliografia
Antonowicz, Lech. 2018. Status prawnomiędzynarodowy Polski (1918-2018). Lublin: Innovatio Press Wydawnictwo Naukowe.
Barcik, Jacek, Tomasz Srogosz. 2019. Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Berezowski, Cezary. 1934. Powstanie państwa polskiego w świetle prawa narodów. Warszawa: Themis Polska.
Bierzanek, Remigiusz, Janusz Symonides. 2005. Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa: LexisNexis.
Biliński, Wojciech. 2018. „Uznanie międzynarodowe Polski a ustanowienie przez nią stosunków dyplomatycznych w 1919 r.” Studia Prawno-Ekonomiczne 108: 111-140.
Brzeziński, Józef. 1983. O konkordatach Stolicy Apostolskiej z Polską w XVI wieku. Kraków: Akademia Umiejętności.
Buchała, Rudolf. 1971. „Granice państwowe w konkordatach na przykładzie polskiego z 1925 r. i litewskiego z 1927 r.” Chrześcijanin w Świecie 12: 21-27.
Czubiński, Antoni, Zdzisław Grot, Benon Miśkiewicz. 1988. Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Zarys dziejów. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dajczak, Wojciech, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Bérier. 2009. Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze PWN.
Davies, Norman. 1989. Boże igrzysko. Historia Polski. Kraków: Znak.
Dębski, Sławomir (red.). 2013. Zapomniany pokój: traktat ryski. Interpretacje i kontrowersje 90 lat później. Warszawa: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.
Drozdowski, Marian Marek, Maria Drozdowska. 1988. „Władysław Grabski (1874-1938)”. Chrześcijanin w Świecie 3: 47-64.
Ehrlich, Ludwik. 1947. Prawo narodów. Kraków: Księgarnia Stefana Kamińskiego.
Frąckowiak, Bogdan. 1981. „Pozycja prawnomiędzynarodowa Stolicy Apostolskiej”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 43/3: 21-37.
Grübel, Fritz. 1930. Die Rechtslage der römisch-katholischen Kirche in Polen nach dem Konkordat vom 10 Februar 1925. Leipzig: Theodor Weicher.
Januszewska-Jurkiewicz, Joanna. 1994. Zaolzie w polityce rządu i opinii społeczeństwa polskiego w latach 1920-1938. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Klafkowski, Alfons. 1958. Granica polsko-niemiecka a konkordaty z lat 1929 i 1933. Warszawa: Pax.
Kopiczko, Andrzej. 2013. „Reorganizacja Kościoła katolickiego w Prusach na podstawie bulli „De salute animarum”. Kościół w Polsce: dzieje i kultura 12: 65-85.
Kowalczyk, Józef. 2013. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską 1993/1998. Płock: Instytut Wydawniczy.
Krukowski, Józef. 1995. Konkordaty współczesne. Warszawa: Civitas Christiana.
Krukowski, Józef. 2000. Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Krukowski, Józef. 2005. Polskie prawo wyznaniowe. Warszawa: LexisNexis.
Krukowski, Józef. 2014. „Znaczenie konkordatu między Stolicą Apostolską i Polską w kontekście transformacji ustrojowych”. Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich 27: 65-89.
Krukowski, Józef. 2019. „Wolność Kościoła w dokonywaniu zmian w swojej strukturze terytorialnej i personalnej”. W: Konkordaty polskie. Historia i teraźniejszość, red. Józef Krukowski, 241-252. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Kumor, Bolesław. 1972. Granice metropolii i diecezji polskich 968-1939. Lublin: Lubelskie Zakłady Graficzne im. PKWN.
Kumor, Bolesław. 1981. „Projekty zmian w organizacji metropolitalnej i diecezjalnej w Polsce”. W: Kościół w II Rzeczypospolitej, red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk, 53-62. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Lis, Michał. 2015. Powstania śląskie i plebiscyt ze współczesnej perspektywy. Opole: Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski w Opolu.
Mackiewicz, Stanisław. 1922. Statut Litwy Środkowej. Wilno: Ludwik Chomiński.
Makiłła, Dariusz. 2008. Historia prawa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Makowski, Julian. 1929. Kwestia litewska. Studium prawne. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
Makowski, Julian. 1935. Umowy międzynarodowe Polski 1919-1934. Warszawa: Drukarnia Wł. Łazarskiego.
Mezglewski, Artur. 2005. „Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie jako podmioty prawa międzynarodowego”. Studia z Prawa Wyznaniowego 8: 295-303.
Minakowski, Jerzy. 2010. Baza artykułów dotyczących plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku. Olsztyn: Towarzystwo Naukowe i Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
O’Connell, Daniel Patric. 1965. International Law, vol. 1. London: Stevens and Sons.
Osica, Janusz. 1986. „Walka o granice II Rzeczypospolitej”. W: Z dziejów II Rzeczypospolitej, red. Andrzej Garlicki, 34-72. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Ryguła, Piotr. 2009. Wolność religijna w Hiszpanii na tle przemian społeczno-politycznych w latach 1931-1992. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Ryguła, Piotr. 2014. „Wkład kardynała Augusta Hlonda w debatę na temat małżeństwa i prawa małżeńskiego w Polsce międzywojennej”. W: Kardynała Augusta Hlonda działalność edukacyjno-społeczna i organizacyjno-pasterska, red. Krzysztof Śleziński, 135-150. Bielsko-Biała: Kolegium Nauczycielskie.
Sawicki, Witold. 1960. „Zbiór prawa dla ludzi świeckich w krakowskim rękopisie «Zbioru Troistego» (Collectio Tripartita)”, Annales Universitatis Marie Curie-Skłodowska 7: 295-352.
Stanko, Przemysław. 2015. Bulla Vixdum Poloniae unitas z 28 października 1925 r. Geneza, znaczenie, dzieje, edycja. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Sobański, Remigiusz. 1983. Kościół jako podmiot prawa. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej.
Uruszczak, Wacław. 2019. „Konkordaty nienazwane i nazwane w Polsce przedrozbiorowej”. W: Konkordaty polskie. Historia i teraźniejszość, red. Józef Krukowski, 61-92. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Wiechowski, Jerzy. 1990. Spór o Zaolzie 1918-1920 i 1938. Warszawa: Agencja Wydawnicza Tor.
Wieczorkiewicz, Piotr. 1986. „Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej”. W: Z dziejów Drugiej Rzeczypospolitej, red. Andrzej Garlicki, 73-104. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Wisłocki, Jerzy. 1977. Konkordat polski z 1925 roku: zagadnienia prawno-polityczne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Włodarczyk, Tadeusz. 1986. Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zoll, Andrzej. 1998. „Trudna droga do ratyfikacji Konkordatu”. W: Konkordat 1993. Dar i zadanie dla Kościoła i Polski, red. Jan Dyduch, 85-94. Kraków: Wydawnictwo św. Stanisława BM.
Barcik, Jacek, Tomasz Srogosz. 2019. Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Berezowski, Cezary. 1934. Powstanie państwa polskiego w świetle prawa narodów. Warszawa: Themis Polska.
Bierzanek, Remigiusz, Janusz Symonides. 2005. Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa: LexisNexis.
Biliński, Wojciech. 2018. „Uznanie międzynarodowe Polski a ustanowienie przez nią stosunków dyplomatycznych w 1919 r.” Studia Prawno-Ekonomiczne 108: 111-140.
Brzeziński, Józef. 1983. O konkordatach Stolicy Apostolskiej z Polską w XVI wieku. Kraków: Akademia Umiejętności.
Buchała, Rudolf. 1971. „Granice państwowe w konkordatach na przykładzie polskiego z 1925 r. i litewskiego z 1927 r.” Chrześcijanin w Świecie 12: 21-27.
Czubiński, Antoni, Zdzisław Grot, Benon Miśkiewicz. 1988. Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Zarys dziejów. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dajczak, Wojciech, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Bérier. 2009. Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze PWN.
Davies, Norman. 1989. Boże igrzysko. Historia Polski. Kraków: Znak.
Dębski, Sławomir (red.). 2013. Zapomniany pokój: traktat ryski. Interpretacje i kontrowersje 90 lat później. Warszawa: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.
Drozdowski, Marian Marek, Maria Drozdowska. 1988. „Władysław Grabski (1874-1938)”. Chrześcijanin w Świecie 3: 47-64.
Ehrlich, Ludwik. 1947. Prawo narodów. Kraków: Księgarnia Stefana Kamińskiego.
Frąckowiak, Bogdan. 1981. „Pozycja prawnomiędzynarodowa Stolicy Apostolskiej”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 43/3: 21-37.
Grübel, Fritz. 1930. Die Rechtslage der römisch-katholischen Kirche in Polen nach dem Konkordat vom 10 Februar 1925. Leipzig: Theodor Weicher.
Januszewska-Jurkiewicz, Joanna. 1994. Zaolzie w polityce rządu i opinii społeczeństwa polskiego w latach 1920-1938. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Klafkowski, Alfons. 1958. Granica polsko-niemiecka a konkordaty z lat 1929 i 1933. Warszawa: Pax.
Kopiczko, Andrzej. 2013. „Reorganizacja Kościoła katolickiego w Prusach na podstawie bulli „De salute animarum”. Kościół w Polsce: dzieje i kultura 12: 65-85.
Kowalczyk, Józef. 2013. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską 1993/1998. Płock: Instytut Wydawniczy.
Krukowski, Józef. 1995. Konkordaty współczesne. Warszawa: Civitas Christiana.
Krukowski, Józef. 2000. Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Krukowski, Józef. 2005. Polskie prawo wyznaniowe. Warszawa: LexisNexis.
Krukowski, Józef. 2014. „Znaczenie konkordatu między Stolicą Apostolską i Polską w kontekście transformacji ustrojowych”. Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich 27: 65-89.
Krukowski, Józef. 2019. „Wolność Kościoła w dokonywaniu zmian w swojej strukturze terytorialnej i personalnej”. W: Konkordaty polskie. Historia i teraźniejszość, red. Józef Krukowski, 241-252. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Kumor, Bolesław. 1972. Granice metropolii i diecezji polskich 968-1939. Lublin: Lubelskie Zakłady Graficzne im. PKWN.
Kumor, Bolesław. 1981. „Projekty zmian w organizacji metropolitalnej i diecezjalnej w Polsce”. W: Kościół w II Rzeczypospolitej, red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk, 53-62. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Lis, Michał. 2015. Powstania śląskie i plebiscyt ze współczesnej perspektywy. Opole: Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski w Opolu.
Mackiewicz, Stanisław. 1922. Statut Litwy Środkowej. Wilno: Ludwik Chomiński.
Makiłła, Dariusz. 2008. Historia prawa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Makowski, Julian. 1929. Kwestia litewska. Studium prawne. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
Makowski, Julian. 1935. Umowy międzynarodowe Polski 1919-1934. Warszawa: Drukarnia Wł. Łazarskiego.
Mezglewski, Artur. 2005. „Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie jako podmioty prawa międzynarodowego”. Studia z Prawa Wyznaniowego 8: 295-303.
Minakowski, Jerzy. 2010. Baza artykułów dotyczących plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku. Olsztyn: Towarzystwo Naukowe i Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
O’Connell, Daniel Patric. 1965. International Law, vol. 1. London: Stevens and Sons.
Osica, Janusz. 1986. „Walka o granice II Rzeczypospolitej”. W: Z dziejów II Rzeczypospolitej, red. Andrzej Garlicki, 34-72. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Ryguła, Piotr. 2009. Wolność religijna w Hiszpanii na tle przemian społeczno-politycznych w latach 1931-1992. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Ryguła, Piotr. 2014. „Wkład kardynała Augusta Hlonda w debatę na temat małżeństwa i prawa małżeńskiego w Polsce międzywojennej”. W: Kardynała Augusta Hlonda działalność edukacyjno-społeczna i organizacyjno-pasterska, red. Krzysztof Śleziński, 135-150. Bielsko-Biała: Kolegium Nauczycielskie.
Sawicki, Witold. 1960. „Zbiór prawa dla ludzi świeckich w krakowskim rękopisie «Zbioru Troistego» (Collectio Tripartita)”, Annales Universitatis Marie Curie-Skłodowska 7: 295-352.
Stanko, Przemysław. 2015. Bulla Vixdum Poloniae unitas z 28 października 1925 r. Geneza, znaczenie, dzieje, edycja. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Sobański, Remigiusz. 1983. Kościół jako podmiot prawa. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej.
Uruszczak, Wacław. 2019. „Konkordaty nienazwane i nazwane w Polsce przedrozbiorowej”. W: Konkordaty polskie. Historia i teraźniejszość, red. Józef Krukowski, 61-92. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Wiechowski, Jerzy. 1990. Spór o Zaolzie 1918-1920 i 1938. Warszawa: Agencja Wydawnicza Tor.
Wieczorkiewicz, Piotr. 1986. „Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej”. W: Z dziejów Drugiej Rzeczypospolitej, red. Andrzej Garlicki, 73-104. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Wisłocki, Jerzy. 1977. Konkordat polski z 1925 roku: zagadnienia prawno-polityczne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Włodarczyk, Tadeusz. 1986. Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zoll, Andrzej. 1998. „Trudna droga do ratyfikacji Konkordatu”. W: Konkordat 1993. Dar i zadanie dla Kościoła i Polski, red. Jan Dyduch, 85-94. Kraków: Wydawnictwo św. Stanisława BM.
Ryguła, P. (2020). Zgodność granic administracji kościelnej z granicami odrodzonego państwa polskiego w konkordacie między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z 1925 r. Studia Z Prawa Wyznaniowego, 23, 277–305. https://doi.org/10.31743/spw.5241
Piotr Ryguła
p.rygula@uksw.edu.pl
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Ks. dr hab., prof. UKSW, Katedra Prawa Wyznaniowego i Komparatystyki Prawniczej, Wydział Prawa Kanonicznego, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa
https://orcid.org/0000-0003-1716-2789Licencja
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
