Cztery lekcje z czasu pandemii COVID-19 dla ograniczania wolności uzewnętrzniania religii w Polsce
Abstrakt
Nadzwyczajne okoliczności pandemii COVID-19 oraz motywowane nią ograniczenia ożywiły naukową debatę na temat limitowania powszechnie gwarantowanych wolności i praw. W artykule zawarta została analiza problemów poruszanych w literaturze przedmiotu, dotyczących ograniczania wolności uzewnętrzniania religii w czasie tego kryzysu, w odniesieniu do legislacji w Polsce. Niniejsze opracowanie stanowi próbę sformułowania na ich podstawie wniosków na przyszłość. Pierwsza lekcja, która wynika z tych rozważań, wiąże się z koniecznością przywrócenia należytego rozumienia sfery autonomii związków wyznaniowych oraz uwzględnienia podziału kompetencji w regulowaniu praktyk religijnych, aby nie dochodziło do błędów popełnionych w okresie pandemii. Druga lekcja dotyczy potrzeby transparentnego stanowienia ograniczeń oraz ich dokładniejszego uzasadniania, pozwalającego na uniknięcie zarzutów arbitralności i niekonsekwencji podnoszonych wobec strategii zwalczania wirusa COVID-19. Trzecia lekcja wynika z analizy wątpliwości: czy regulacje pandemiczne nie miały charakteru dyskryminującego. W tym zakresie postuluje się, aby konstruowanie ograniczeń odbywało się w kontekście szerszej polityki osiągania określonego celu, ze zwróceniem szczególnej uwagi na równe traktowanie aktywności religijnej i świeckiej. Czwarta lekcja ma ogólniejszą naturę. Wynika z niej propozycja wprowadzenia nowego modelu ograniczania wolności uzewnętrzniania religii przy współpracy ze związkami wyznaniowymi, co pozwoli na odnalezienie proporcjonalnych środków oraz uniknięcie problemów obserwowanych podczas pandemii.
Słowa kluczowe:
wolność sumienia i wyznania, ograniczenia wolności uzewnętrzniania religii, pandemia, COVID-19, współdziałanie państwa ze związkami wyznaniowymi, autonomia związków wyznaniowych, autonomia kościołów i innych związków wyznaniowych, wolność sumienia i religii, relacje państwo–KościółBibliografia
Abramowicz, Aneta M. 2021. „Wolność religijna w czasie pandemii koronawirusa – ocena rozwiązań polskich”. Studia z Prawa Wyznaniowego 24: 255–278. https://doi.org/10.31743/spw.12720. (Crossref)
Bird, Brian. 2022. „COVID-19 and religious freedom in Canada”. Journal of Church and State 64(4): 621–640. https://doi.org/10.1093/jcs/csac066. (Crossref)
Borecki, Paweł. 2012. „Autonomia kościołów i innych związków wyznaniowych we współczesnym prawie polskim”. Studia z Prawa Wyznaniowego 15: 85–109.
Bortkiewicz, Paweł. 2021. „Ograniczanie wolności religijnej w dobie pandemii na wybranych przykładach”. Fides, Ratio et Patria. Studia Toruńskie 14: 9–24. https://doi.org/10.56583/frp.640. (Crossref)
Boutilier, Misha. 2022. „Limiting freedom of religion in a pandemic: The constitutionality of restrictions on religious gatherings in a response to COVID-19”. Alberta Law Review 59(4): 949–999. (Crossref)
Brady, Kathleen A. 2021. „COVID-19 and restrictions on religious worship: From nondiscrimination to Church autonomy”. Fides et Libertas [Special Edition on COVID-19 and Religious Liberty] 26 January: 23-41. https://doi.org/10.5281/zenodo.5701974. (Crossref)
Brzozowski, Wojciech. 2011. Bezstronność światopoglądowa władz publicznych w Konstytucji RP. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Brzozowski, Wojciech. 2020. „Polonia: la libertad religiosa en tiempos de la pandemia del COVID-19”. Revista General de Derecho Canónico y Derecho Eclesiástico del Estado 54.
Brzozowski, Wojciech. 2023. „Autonomia związków wyznaniowych jako zasada ustrojowa i prawo podmiotowe”. Przegląd Prawa Konstytucyjnego 71(1): 27–38. https://doi.org/10.15804/ppk.2023.01.02. (Crossref)
Chmielewski, Mirosław, Małgorzata Nowak-Barcińska, Piotr Stanisz, Justyna Szulich-Kałuża, Dariusz Wadowski (red.). 2022. Komunikacja Kościoła katolickiego w Polsce w okresie pandemii COVID-19: raport z badań interdyscyplinarnych. Kraków: Wydawnictwo „Scriptum”.
Christians, Louis-Leon. 2021. „COVID-19, law and religion in Belgium”. Fides et Libertas [Special Edition on COVID-19 and Religious Liberty] 26 January: 65-70. https://doi.org/10.5281/zenodo.5701980.
Collings, Justin, Stephanie Hall Barclay. 2022. „Taking justification seriously: Proportionality, strict scrutiny, and the substance of religious liberty”. Boston College Law Review 2(63): 453-520.
Consorti, Pierluigi. 2022. „Religious freedom before, during and after COVID-19 between Europe and the member states (a comment to Martinez-Torrón keynote address)”. Stato, Chiese e Pluralismo Confessionale 16(1): 33-35. (Crossref)
D’Alò, Valerio. 2022. „Religious freedom during COVID-19 in Courts’ evaluation”. Stato, Chiese e Pluralismo Confessionale 16(1): 55-71. (Crossref)
Deboer, Michael J., Jeffrey B. Hammond. 2021. „Conflicts between public health measures and religious freedom in a period of pandemic”. Fides et Libertas [Special Edition on COVID-19 and Religious Liberty] 26 January: 142-154. https://doi.org/10.5281/zenodo.5712287.
Dobrzeniecki, Karol, Bogusław Przywora. 2021. „Wnioski z badań”. W: Ograniczenia praw i wolności w okresie pandemii COVID-19 na tle porównawczym: pierwsze doświadczenia, red. Karol Dobrzeniecki, Bogusław Przywora, 481–484. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.
Durham Jr., Cole. 2021. „The coronavirus, the compelling state interest in health, and religious autonomy”. Fides et Libertas [Special Edition on COVID-19 and Religious Liberty] 26 January: 81-89. https://doi.org/10.5281/zenodo.5712169.
Galimberti, Marco, Tania Pagotto. 2024. „Man shall not live by bread alone? Freedom of worship, COVID-19 and the Courts”. Ecclesiastical Law Journal 26(1): 41–55. https://doi.org/10.1017/S0956618X23000509. (Crossref)
Garlicki, Leszek. 2016. „Komentarz do art. 25”. W: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej: Komentarz. T. 1: Art. 1–29, red. Leszek Garlicki, Marek Zubik, 594–630. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
González-Varas, Alejandro. 2021. „Law, religion, and coronavirus between the United States and the European Union”. Fides et Libertas [Special Edition on COVID-19 and Religious Liberty] 26 January: 71-80. https://doi.org/10.5281/zenodo.5701982.
Hau, Maksymilian. 2022. „COVID-19 restrictions on religious worship: how to ensure effectiveness while respecting religious autonomy?” Stato, Chiese e Pluralismo Confessionale 16(1): 37-53. (Crossref)
Hill, Mark. 2022. „COVID-19, Constitutions, and the Courts: Evaluating the impact of the coronavirus pandemic on religious liberty”. Journal of Church and State 64(4): 702–720. https://doi.org/10.1093/jcs/csac048. (Crossref)
Krzewicki, Jarosław. 2020. „Relacje Kościół–państwo w Polsce wobec COVID-19”. Kościół i Prawo 9(1): 83–100. https://doi.org/10.18290/kip2091-5. (Crossref)
Madera, Adelaide. 2022. „Litigating religious freedom in the time of COVID-19: A comparative analysis”. Journal of Church and State 64(4): 721–31. https://doi.org/10.1093/jcs/csac071. (Crossref)
Maroń, Grzegorz. 2020. „Ograniczanie wolności religijnej w pierwszym okresie pandemii COVID-19 w świetle orzecznictwa amerykańskich sądów”. Studia z Prawa Wyznaniowego 23: 123–151. https://doi.org/10.31743/spw.9772. (Crossref)
Maroń, Grzegorz. 2021. „Polskie prawodawstwo ograniczające wolność religijną w okresie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 a standardy państwa prawa – wybrane zagadnienia”. Przegląd Prawa Publicznego 1: 33-49.
Martínez-Torrón, Javier. 2021. „COVID-19 and religious freedom: Some comparative perspectives”. Laws 10(2): 39. https://doi.org/10.3390/laws10020039. (Crossref)
Martínez-Torrón, Javier. 2022. „State, religion and COVID-19: can religious freedom be guaranteed in exceptional circumstances?”. Stato, Chiese e Pluralismo Confessionale 16(1): 7-31. https://doi.org/10.54103/1971-8543/18818. (Crossref)
Mayer, Jean-François. 2021. „How essential is religion? Meanings and perceptions of religion during the COVID-19 pandemic in Europe”. Fides et Libertas [Special Edition on COVID-19 and Religious Liberty] 26 January: 107-116.
Mezglewski, Artur, Henryk Misztal, Piotr Stanisz. 2011. Prawo wyznaniowe, wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Myszona-Kostrzewa, Katarzyna. 2020. „Wolność uprawiania kultu religijnego w Polsce w czasie zarazy – analiza przypadku”. Studia Iuridica 86: 183–195. https://doi.org/10.31338/2544-3135.si.2020-86.12. (Crossref)
Newman, Dwight. 2021. „COVID-19, state guidance documents on religious services, and the potential of pre-infringement engagement with religious communities”. Fides et Libertas [Special Edition on COVID-19 and Religious Liberty] 26 January: 90-99.
Olszówka, Marcin. 2016a. „Komentarz do art. 25”. W: Konstytucja RP. T. 1: Komentarz do art. 1–86, red. Marek Safjan, Leszek Bosek. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Olszówka, Marcin. 2016b. „Komentarz do art. 53”. W: Konstytucja RP. T. 1: Komentarz do art. 1–86, red. Marek Safjan, Leszek Bosek. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Olszówka, Marcin, Konrad Dyda. 2020. „Analiza konstytucyjności ograniczeń w korzystaniu z wolności religii podczas pandemii koronawirusa w Polsce”. Studia z Prawa Wyznaniowego 23: 441–469. https://doi.org/10.31743/spw.10656. (Crossref)
Ożóg, Michał. 2021. „Zwalczanie chorób zakaźnych w stanie epidemii oraz w stanie klęski żywiołowej a realizacja wolności sumienia i religii w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku i ustawodawstwa”. Studia z Prawa Wyznaniowego 24: 327–357. https://doi.org/10.31743/spw.12997. (Crossref)
Plessis, Georgia Alida du. 2021. „COVID-19 and limitations to the international right to freedom of religion or belief”. Journal of Church and State 63(4): 619–647. https://doi.org/10.1093/jcs/csaa082. (Crossref)
Plessis, Georgia Alida du, Adina Portaru. 2022. „Restrictions to religious worship during COVID-19: A bird’s-eye view of court decisions from selected European countries and the European Court of Human Rights”. Journal of Church and State 64(4): 641–662. https://doi.org/10.1093/jcs/csac047. (Crossref)
Radajewski, Mateusz. 2021. „Stan zagrożenia epidemicznego oraz stan epidemii jako formy prawne ochrony zdrowia publicznego”. Przegląd Legislacyjny 4: 59–86.
Rodrigo Lara, Belén. 2022. „Two years later: A critical analysis of the impact of Spanish law about COVID-19 on religious freedom”. Journal of Church and State 64(4): 683–701. https://doi.org/10.1093/jcs/csac046. (Crossref)
Scharffs, Brett G. 2021. „El coronavirus y la libertad religiosa: Un análisis preliminar de los Estados Unidos”. W: COVID-19 y Libertad Religiosa, red. Javier Martínez-Torrón, Belén Rodrigo Lara, 415–458. Madrid: Iustel
Spryszak, Kamil. 2022. „Znaczenie zaufania obywateli do rządu w kontekście walki z pandemią COVID-19”. W: System ochrony praw człowieka w Polsce w czasie wyzwań pandemicznych, red. Jerzy Jaskiernia, Kamil Spryszak, wyd. 3, 184–191. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Stanisz, Piotr. 2021. „Ograniczenia wolności kultu religijnego w czasie pandemii COVID-19: między konstytucyjnością a efektywnością”. Przegląd Sejmowy 3: 143–165. https://doi.org/10.31268/PS.2021.36. (Crossref)
Storslee, Mark. 2022. „The COVID-19 church-closure cases and the free exercise of religion”. Journal of Law and Religion 37(1): 72–95. https://doi.org/10.1017/jlr.2021.81. (Crossref)
Świto, Lucjan. 2021. „Ograniczenie sprawowania kultu religijnego w czasie epidemii COVID-19 w Polsce. Wymiar prawny”. Roczniki Nauk Prawnych 31(3): 165–185. https://doi.org/10.18290/rnp21313.10. (Crossref)
Trociuk, Stanisław. 2021. Prawa i wolności w stanie epidemii. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Warchałowski, Krzysztof. 2022. „Ograniczenia wolności religijnej podczas pandemii COVID-19 w wybranych państwach Europy. Pierwsze doświadczenia”. Prawo i Więź 4: 13–35. https://doi.org/10.36128/priw.vi38.355.
Wichrowska, Wioletta, Radosław Iłowiecki. 2021. „Epidemia w legislacji – mankamenty procesu tworzenia prawa”. Lingua Legis 1(29): 35–60.
Zieliński, Tadeusz Jacek. 2009. „Niekompetencja religijna władz publicznych jako aspekt zasady bezstronności z art. 25 ust. 2 Konstytucji RP”. W: Bezstronność religijna, światopoglądowa i filozoficzna władz Rzeczypospolitej Polskiej, red. Tadeusz J. Zieliński, 141–170. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie.
University of Warsaw
Mgr, Szkoła Doktorska Nauk Społecznych, Zakład Prawa Wyznaniowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa
https://orcid.org/0009-0002-8226-9670Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
