Wspólne wytyczne w sprawie osobowości prawnej wspólnot religijnych lub światopoglądowych przyjęte przez Komisję Wenecką a osobowość prawna kościołów i innych związków wyznaniowych w Polsce
Abstrakt
W 2014 r. Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (Komisja Wenecka) we współpracy z Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE/ODIHR) przyjęła dokument pt. Wspólne wytyczne w sprawie osobowości prawnej wspólnot religijnych lub światopoglądowych (dalej: Wytyczne’2014). Dokument ten zawiera niewiążące (soft law) propozycje dla państw-stron w zakresie osobowości prawnej wspólnot religijnych i światopoglądowych. Zasady zaproponowane przez Komisję Wenecką i OBWE/ODIHR w Wytycznych’2014 można podzielić na sześć kategorii: zasady ogólne oraz pięć grup zasad dotyczących poszczególnych zagadnień (ogólnej dostępności osobowości prawnej dla wspólnot religijnych i światopoglądowych; przesłanek nabycia osobowości prawnej; postępowania w sprawie nabycia i cofnięcia osobowości prawnej; funkcjonowania osób prawnych wspólnot religijnych i światopoglądowych; utraty osobowości prawnej).
Analiza polskiego prawa dotyczącego rejestracji wspólnot religijnych zawartych w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania prowadzi do ogólnego wniosku, że polskie przepisy są w większości zgodne z zasadami wymienionymi w Wytycznych’2014. Brak obowiązku rejestracji (uzyskania osobowości prawnej), możliwość korzystania z powszechnych form osobowości prawnej (stowarzyszenie, fundacja, spółka prawa handlowego), zakres autonomii podczas rejestracji związku wyznaniowego oraz możliwość prowadzenia dowolnej działalności dozwolonej osobom prawnym, są w pełni zgodne z Wytycznymi’2014. To samo, co do zasady, dotyczy przepisów regulujących przesłanki pozbawienia osobowości prawnej (z zastrzeżeniami dotyczącymi braku warunku powtarzalności w odniesieniu do naruszeń prawa i statutu uprawniających do pozbawienia osobowości prawnej oraz potencjalnie szerokim marginesem oceny w przypadku pojęcia „rażącego naruszenia”). Również przepisy proceduralne dotyczące rejestracji oraz wykreślenia z rejestru związków wyznaniowych są, co do zasady, zgodne z zasadami wynikającymi z Wytycznych’2014 (z zastrzeżeniami dotyczącymi możliwości zaskarżenia decyzji w sprawie rejestracji wyłącznie przez wnioskodawców oraz możliwości zaskarżenia decyzji o wykreśleniu z rejestru wyłącznie przez osobę prawną). Niektóre przepisy nie są niezgodne z Wytycznymi’2014, lecz jedynie niefortunnie sformułowane (np. brzmienie art. 33 ust. 3 u.g.w.s.w.).
Natomiast brak możliwości uzyskania statusu tzw. “kościoła lub innego związku wyznaniowego”, wiążącego się z szeregiem praw i przywilejów przez niereligijne wspólnoty światopoglądowe, wymogi posiadania obywatelstwa polskiego oraz podania szczegółowych danych (w tym daty urodzenia, miejsca zamieszkania oraz rodzaju, serii i numeru dokumentu tożsamości oraz numeru PESEL) każdego członka założyciela w celu rejestracji mogą budzić poważne obawy co do ich zgodności z zasadami przyjętymi przez Komisję Wenecką.
Słowa kluczowe:
kościół, osobowość prawna, wspólnota religijna, związek wyznaniowy, wspólnota światopoglądowa, rejestracja, Komisja WeneckaBibliografia
Abramowicz, Aneta. 2022. “Reflections on religious freedom and security in Europe – 2019 OSCE Guidelines.” Teka Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie 15(2): 3–13. https://doi.org/10.32084/tkp.4618. (Crossref)
Abramowicz, Aneta. 2023. „Wolność religijna w dokumentach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.” Studia z Prawa Wyznaniowego 26: 213–43. https://doi.org/10.31743/spw.15040. (Crossref)
Bloss, Lasia. 2003. European law of religion: Organizational and institutional analysis of national systems and their implications for the future European Integration Process. Jean Monnet Working Paper 13. New York, NY: Harvard Law School. https://jeanmonnetprogram.org/archive/papers/03/031301.pdf [accessed: 15 November 2024].
Hoffmann-Riem, Wolfgang. 2014. “The Venice Commission of the Council of Europe – standards and impact.” European Journal of International Law 25(2): 579–597. https://doi.org/10.1093/ejil/chu029. (Crossref)
Januchowski, Arkadiusz. 2009. “Uzyskiwanie osobowości prawnej przez związki wyznaniowe i ich jednostki organizacyjne – zagadnienia wybrane.” Rejent 5: 30–56.
Koredczuk, Józef. 2010. “Niezgodność działania Kościołów lub związków wyznaniowych z przepisami prawa.” In: Prawo państwowe a prawo wewnętrzne związków wyznaniowych: pamiętnik VII Zjazdu Katedr i Wykładowców Prawa Wyznaniowego, Gniezno, 11-12 IX 2010, eds. Krzysztof Krasowski, Małgorzata Materniak-Pawłowska, Maksymilian Stanulewicz, 57–65. Poznań: Ars boni et aequi Przedsiębiorstwo Wydawnicze Michał Rozwadowski.
Krzysztofek, Katarzyna. 2017. “The legal foundation of religious associations in Poland in the Interwar Period and currently and examples of their activities.” Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 10(1): 117-133. https://doi.org/10.4467/20844131KS.17.007.6797. (Crossref)
Martinez de Codes, Rosa Maria. 1998. “The contemporary form of registering religious entities in Spain.” Brigham Young University Law Review 2: 369–86. https://digitalcommons.law.byu.edu/lawreview/vol1998/iss2/3.
McFaul, Hugh. 2017. “Legal personality, minority religions and religious accommodation in Eastern Europe.” Culture & Society 8(2): 13–30. https://doi.org/10.7220/2335-8777.8.2.1. (Crossref)
Mirek, Agata. 2014. “Law as an instrument of the communist authorities in the fight against orders in Poland.” Teka Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie 7 (December): 64–72. https://doi.org/10.32084/tkp.6254. (Crossref)
Motilla, Agustin. 2007. “Religious entities as legal persons – Spain.” In: Churches and other religious organisations as legal persons: Proceedings of the 17th Meeting of the European Consortium for Church and State Research, Höör (Sweden), 17–20 November 2005, ed. Lars Friedner, 209–215. Leuven: Peeters.
Mückl, Stefan. 2007. “Religious entities as legal persons – Germany.” In: Churches and other religious organisations as legal persons: Proceedings of the 17th Meeting of the European Consortium for Church and State Research, Höör (Sweden), 17–20 November 2005, ed. Lars Friedner, 109–114. Leuven: Peeters.
Ordon, Marta. 2009. “The possibilities of association for religious purposes in Poland as a reflection of the positivisation of the law in the field of the freedom of conscience and religion.” In: Positive law in contemporary legal systems: The material of the International Scientific Conference Brest–Opole 2009, Brest, 15th–17th April, 2009, eds. Boris Michajlovič Lepeško, Dariusz Walencik, 57–60. Brest: Al’ternativa.
Ordon, Marta. 2012. “Freedom of association in the People’s Republic of Poland and its restriction with regard to the Roman Catholic Church.” Review of Comparative Law 17: 53–66. http://hdl.handle.net/20.500.12153/206.
Ordon, Marta. 2014. “Modification of the legal basis of the activity of the religious orders in Poland introduced by communist authorities in 1949.” Studia z Prawa Wyznaniowego 17: 193–208. https://doi.org/10.31743/spw.5119. (Crossref)
Ordon, Marta. 2016. “Prawo o stowarzyszeniach jako instrument nadzorowania działalności zgromadzeń zakonnych w latach 1949-1989.” Studia z Prawa Wyznaniowego 19: 237–261. https://doi.org/10.31743/spw.134. (Crossref)
Pasek, Zbigniew. 2017. “Religious minorities in contemporary Poland.” In: Religion, politics, and values in Poland, eds. Sabrina P. Ramet, Irena Borowik, 161–82. New York: Palgrave Macmillan US. https://doi.org/10.1057/978-1-137-43751-8_8. (Crossref)
Pietrzak, Michał. 2005. Prawo wyznaniowe. Warszawa: LexisNexis.
Piszcz-Czapla, Monika. 2010. “Rejestr Kościołów i związków wyznaniowych.” In: Prawo państwowe a prawo wewnętrzne związków wyznaniowych: pamiętnik VII Zjazdu Katedr i Wykładowców Prawa Wyznaniowego, Gniezno, 11–12 IX 2010, eds. Krzysztof Krasowski, Małgorzata Materniak-Pawłowska, Maksymilian Stanulewicz, 151–66. Poznań: Ars boni et aequi Przedsiębiorstwo Wydawnicze Michał Rozwadowski.
Plisiecki, Marek. 2013. Wyznaniowa osoba prawna w prawie polskim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Rynkowski, Michał. 2007. “Religious entities as legal persons – Poland.” In: Churches and other religious organisations as legal persons: Proceedings of the 17th Meeting of the European Consortium for Church and State Research, Höör (Sweden), 17–20 November 2005, ed. Lars Friedner, 177–182. Leuven: Peeters.
Rynkowski, Michał. 2015. “Churches and religious communities in Poland with particular focus on the situation of Muslim Communities.” Insight (Türkey) 17(1): 143–69.
Sitarz, Mirosław, Agnieszka Romanko. 2019. “Registration of churches and religious communities in Poland.” In: Registration of churches and religious societies in the Visegrad four countries, Austria and Ukraine, ed. Damián Němec, 243–63. Praha: Leges. https://iuridica.truni.sk/sites/default/files/dokumenty/katedry/pons/registracia_cirkvi_epub.pdf [accessed: 15 November 2024].
Stanisz, Piotr. 2019. “The status of religious organizations in Poland: Equal rights and differentiation.” In: Religion, pluralism, and reconciling difference, eds. W. Cole Durham, Donlu D. Thayer, 147–157. Abingdon, Oxon; New York, NY: Routledge, Taylor & Francis Group. (Crossref)
Stanisz, Piotr. 2020. Religion and law in Poland. Alphen aan den Rijn: Wolters Kluwer.
Strzała, Marek. 2016. “Wybrane uregulowania prawne Trzeciej Rzeczypospolitej dotyczące osobowości prawnej kościołów i związków wyznaniowych jako przykład przyjaznej polityki wyznaniowej.” In: Polityka wyznaniowa a prawo III Rzeczypospolitej, eds. Michał Skwarzyński, Piotr Steczkowski, 265–283. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Strzała, Marek. 2019. Oświadczenie woli wyznaniowej osoby prawnej. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka. https://doi.org/10.12797/ISBN.9788381381055. (Crossref)
Walencik, Dariusz. 2020. “Cywilnoprawna ochrona kolektywnej wolności sumienia i wyznania. Stan de lege lata oraz postulaty de lege ferenda.” In: Prawna ochrona wolności sumienia i religii: stan de lege lata oraz postulaty de lege ferenda, ed. Paweł Sobczyk, 91–171. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.
Walencik, Dariusz. 2024. “Nadmiarowe wymogi rejestracji, członkostwa oraz obejmowania kierowniczych stanowisk w kościołach i innych związkach wyznaniowych jako nieuprawnione ograniczenia uzewnętrzniania religii.” In: Ograniczenia wolności religijnej w przestrzeni publicznej, ed. Marek Bielecki, 143–182. Warszawa: Centrum Badań Polityki Europejskiej. https://aws.edu.pl/ograniczenia-wolnosci-religijnej-w-przestrzeni-publicznej-t-2-red-naukowa-marek-bielecki/ [accessed: 15 November 2024].
Jagiellonian University
Dr, Pracownia Prawa Kościelnego i Wyznaniowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 9, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0003-1341-3464
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
