Analiza projektu ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawy o diagnostyce laboratoryjnej oraz ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, zawartego w druku senackim nr 1034/IX kadencja (sprzeciw sumienia)
Abstrakt
Sprzeciw sumienia to odmowa wykonania obowiązku wynikającego z przepisów prawa ze względu na racjonalnie uzasadniony osąd moralny, który kwalifikuje wykonanie tego obowiązku jako etycznie niegodziwe (obiektywne zło). Prawo do sprzeciwu sumienia – integralny element wolności sumienia – jest konstytucyjnym prawem każdego człowieka. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 7 października 2015 r., K 12/14: „prawo powołania się na klauzulę sumienia i w rezultacie prawo do odmowy wykonania czynności sprzecznej z własnym sumieniem stanowi gwarancję wolności sumienia”. Obowiązkiem ustawodawcy zwykłego jest uregulowanie sposobu korzystania z prawa do sprzeciwu sumienia, czyli ustanowienie tzw. klauzuli sumienia.
Uchwalony przez Komisję Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP projekt inicjatywy legislacyjnej dotyczącej ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawy o diagnostyce laboratoryjnej oraz ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej w zamierzeniu miał uregulować klauzule sumienia w zawodach medycznych oraz jednocześnie zrealizować petycję wzywającą do uchylenia art. 3 ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (generalnie zakazującego powoływania się na sprzeciw sumienia) i kompleksowego wykonania cytowanego wyroku Trybunału.
Choć sama inicjatywa zasługuje na aprobatę, to jednak analiza treści projektu dowodzi, że tylko do pewnego stopnia wykonuje wyrok Trybunału, ignoruje żądanie zawarte w petycji oraz obniża ustawowy standard ochrony prawa do sprzeciwu sumienia.
Na krytykę zasługuje przede wszystkim propozycja zobowiązania podmiotów leczniczych (w praktyce będą to ich kierownicy, np. dyrektor szpitala) do wskazania realnych możliwości uzyskania świadczenia, którego odmówił lekarz lub pielęgniarka (położna), a w przypadku diagnosty laboratoryjnego – do wykonania zlecenia. Narusza bowiem wolność sumienia, która – jak zauważył Trybunał Konstytucyjny – oznacza także ochronę przed postępowaniem, „które pośrednio prowadzi do nieakceptowalnego etycznie skutku, w szczególności przed przymusem współdziałania w osiąganiu celu niegodziwego” (np. przed obowiązkiem informowania, kto i gdzie może wykonać aborcję), jak również kwestionuje tzw. instytucjonalną klauzulę sumienia, do której respektowania wezwało Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w rezolucji nr 1763 z 7 października 2010 r.
Słowa kluczowe:
sprzeciw sumienia, klauzula sumienia, wolność sumienia, zawody medyczne, nadrzędność konstytucjiBibliografia
Bosek, Leszek. 2011. „Klauzula sumienia”, W: Prawo wobec medycyny i biotechnologii. Zbiór orzeczeń z komentarzami, red. Marek Safjan. Warszawa: Wolters Kluwer.
Bosek, Leszek. 2014a. „Prawo osobiste do odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem – na przykładzie lekarza”. Forum Prawnicze 1: 14-25.
Bosek, Leszek. 2014b. „Problem zakresowej niekonstytucyjności art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty”. W: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne, red. Piotr Stanisz, Jakub Pawlikowski, Marta Ordon, 87-103. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Głusiec, Waldemar, Elżbieta Puacz. 2014. „Sprzeciw sumienia w zawodzie diagnosty laboratoryjnego. W: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne, red. Piotr Stanisz, Jakub Pawlikowski, Marta Ordon, 227-234. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Johann, Wiesław, Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska. 1999. „Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie konstytucyjnym – status jednostki”. W: Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie konstytucyjnym, XI Konferencja Europejskich Sądów Konstytucyjnych, Warszawa 16-20 maja 1999. „Biuletyn Trybunału Konstytucyjnego”, numer specjalny.
Kubiak, Rafał. 2014. Prawo medyczne. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Nawrot, Oktawian. 2014. „Prawa człowieka, sprzeciw sumienia i państwo prawa”. W: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne, red. Piotr Stanisz, Jakub
Pawlikowski, Marta Ordon, 105-116. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Nawrot Oktawian. 2016. „Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 (sygn. akt K 12/14)”. Przegląd Sejmowy 4: 138-148.
Olszówka, Marcin. 2016. „Objaśnienia do art. 53 Konstytucji RP”. W: Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1-86, red. Marek Safjan, Leszek Bosek, 649-683. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Olszówka. Marcin. 2019a. "Gwarancje i istota prawa do sprzeciwu sumienia." W: Klauzula sumienia. Perspektywa prawnoporównawcza, red. Grzegorz Blicharz, Maciej Delijewski, 57-92. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości.
Olszówka, Marcin. 2019b. „Klauzula sumienia w polskim prawie – uwagi de lege lata i de lega ferenda”. W: Klauzula sumienia. Perspektywa prawnoporównawcza, red. Grzegorz Blicharz, Maciej Delijewski, 217-274. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości.
Orzeszyna, Krzysztof. 2017. „Klauzula sumienia jako gwarancja realizacji prawa do wolności sumienia”. Medyczna Wokanda 9: 17-29.
Pawlikowski, Jakub. 2011. „Prawo do sprzeciwu sumienia w ramach legalnej opieki medycznej. Rezolucja nr 1763 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z dnia 7 października 2010 r.”. Studia z Prawa Wyznaniowego 14: 313-338.
Pawlikowski Jakub. 2014. „Spór o klauzulę sumienia z perspektywy celów medycyny i etyki lekarskiej”. W: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne, red. Piotr Stanisz, Jakub Pawlikowski, Marta Ordon, 145–171. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Prusak, Małgorzata. 2015. Sprzeciw sumienia farmaceutów. Aspekty etyczne, teologiczne i prawne. Kraków: Wydawnictwo św. Stanisława BM.
Prusak, Małgorzata. 2018. Bioetyka dla farmaceuty, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
Roszkiewicz, Janusz. 2018. „Spółka prawa handlowego jako podmiot wolności sumienia”. W: Wolność religijna. Wybrane zagadnienia, red. Waldemar Cisło, Marcin Olszówka, Wojciech Sadłoń, 164-193. Warszawa: Pomoc Kościołowi w Potrzebie, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, Instytut Ordo Iuris.
Szczucki, Krzysztof. 2009. „Klauzula sumienia – uwagi de lege lata i de lege ferenda”. Studia Iuridica 50: 167-176.
Szczucki, Krzysztof. 2015. Prokonstytucyjna wykładnia prawa karnego. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Skwarzyński, Michał. 2013a. „Sprzeciw sumienia w adwokaturze”. W: Standardy bezstronności światopoglądowej władz publicznych, red. Artur Mezglewski, Anna Tunia, 201-220. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Skwarzyński, Michał. 2013b. „Sprzeciw sumienia w europejskim i krajowym systemie ochrony praw człowieka”. Przegląd Sejmowy 6: 9-27.
Skwarzyński, Michał. 2016. „Korzystanie ze sprzeciwu sumienia w kontekście zasady równouprawnienia i kryterium zawodu”. Studia z Prawa Wyznaniowego 19: 63–88.
Szydło Marek. 2016. „Objaśnienia do art. 31 ust. 3 Konstytucji RP”. W: Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1-86, red. Marek Safjan, Leszek Bosek, 770-818. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
Waszczuk-Napiórkowska, Jolanta. 2012. „Opinia prawna na temat klauzuli sumienia lekarzy, farmaceutów oraz pielęgniarek w prawie włoskim”. Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych 3: 257-268.
Zoll, Andrzej. 2014a. „Charakter prawny klauzuli sumienia”. Medycyna Praktyczna 1: 99-103, 116.
Zoll, Andrzej. 2014b. „Klauzula sumienia”. W: Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne, red. Piotr Stanisz, Jakub Pawlikowski, Marta Ordon, 77-85. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Uczelnia Łazarskiego
Dr, Katedra Prawa Administracyjnego, Konstytucyjnego i Prawa Pracy, Wydział Prawa i Administracji, Uczelnia Łazarskiego, ul Świeradowska 43, 02-662 Warszawa
https://orcid.org/0000-0001-8280-5088Licencja
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
