Świadkowie Jehowy w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – podstawowe problemy i kierunki orzecznictwa
Katarzyna Krzysztofek-Strzała
Jagiellonian University , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-2579-1454
Abstrakt
Niektóre przekonania religijne członków społeczności Świadków Jehowy są sprzeczne z obowiązkami wynikającymi z prawa państwowego (takimi jak obowiązkowa służba wojskowa), co znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Duża liczba spraw wniesionych przed Europejski Trybunał Praw Człowieka przez Świadków Jehowy spowodowała wzrost poziomu ochrony wolności wyznania i przyczyniła się do sformułowania standardów tej ochrony. Tekst obejmuje analizę wybranych orzeczeń, które zostały pogrupowane jako mieszczące się w ramach wolności religijnej w aspekcie indywidualnym (np. zagadnienie możliwości odmowy poddania się transfuzji krwi czy odmowy służby wojskowej z przyczyn religijnych) oraz w aspekcie instytucjonalnym (np. kwestia ochrony danych osobowych ujawniających wyznawaną religię czy regulacja praw i obowiązków wspólnoty religijnej). Celem analizy jest wskazanie ogólnych standardów ochrony wolności religijnej, które opracował Trybunał przy okazji orzekania w licznych skargach dotyczących Świadków Jehowy. Orzecznictwo to pozwoliło na doprecyzowanie zakresu ochrony przewidzianej art. 9 Konwencji (np. uznanie przez Trybunał prawa do przekonywania innych do swojej wiary) oraz obok wielu innych wniosków, wyraźnie wskazało na ciążący na państwach – sygnatariuszach Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności obowiązek zachowania pluralizmu religijnego i gwarancji wolności religijnej niezależnie od wyznania.
Słowa kluczowe:
Świadkowie Jehowy, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, pluralizm religijny, orzecznictwo, orzecznictwo ETPC, Europejska Konwencja Praw CzłowiekaBibliografia
Bar, Wiesław. 2004. „Pochodzenie dziecka i władza rodzicielska w prawie rodzinnym państw islamskich”. Studia z Prawa Wyznaniowego 7: 221–232.
Baran, Emily B. 2021. „Life Under Ban: Jehovah’s Witnesses in Russia Since 2017”. Occasional Papers on Religion in Eastern Europe 41(2): 35–50.
Bednarski, Włodzimierz, Szymon Matusiak. 2012. Zmienne nauki Świadków Jehowy. Najważniejsze zmiany w doktrynie Towarzystwa Strażnica w latach 1879–2011. Warszawa: Wydawnictwo Słowo Prawdy.
Brzozowski, Wojciech. 2025. „Pindo Mulla v Spain: Is Religion Missing from the Equation?”. Ecclesiastical Law Journal 27: 254–261. https://doi.org/10.1017/S0956618X2500016X. (Crossref)
Bugaj, Tomasz. 2021. Pamięć represji. Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Chlebowski, Tomasz Jan. 2002. „Władza i struktury organizacyjne świadków Jehowy”. Studia Wrocławskie 5: 54–64.
Czepek, Jakub. 2016. Prawo do kontaktu obojga rodziców z dzieckiem, LEX/el.
Domańska, Monika. 2019. „Grupa jednostek jako podmiot poszukujący ochrony w postępowaniu przed ETPC. Koncepcja ochrony praw grup wrażliwych”. Studia Prawnicze 1(217): 27–47. (Crossref)
Franz, Raymond. 2006. Kryzys sumienia. Konflikt między lojalnością wobec Boga a lojalnością względem swojej religii, tłum. Szymon Matusiak, Piotr Zaręba. Bydgoszcz: Koncept Design.
Grzymkowska, Maja. 2003. „‘Prawo do śmierci’ w świetle orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Diane Pretty v. Wielka Brytania”. Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego 1: 93–109.
Hucał, Michał. 2012. Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Warszawa: C.H. Beck.
Kamiński, Ireneusz C. 2010. „Wolność myśli, sumienia i wyznania w orzecznictwie ETPCz za lata 2008–2009”. Europejski Przegląd Sądowy 11: 33–39.
Kącka, Katarzyna. 2013. „Geneza i źródła wolności religii w europejskiej przestrzeni politycznej i prawnej”. Seminare 34: 155–174. (Crossref)
Kociubiński, Jakub. 2011. „Zakaz dyskryminacji ze względu na wyznanie w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka”. Acta Erazmiana 1: 114–130.
Krawczyk, Paweł, Jolanta Bucińska. 2018. „Dopuszczalne ograniczenia wolności myśli, sumienia i wyznania w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – wybrane zagadnienia”. Radca Prawny. Zeszyty Naukowe 3(16): 29–48.
Król-Mazur, Renata. 2016. „Świadkowie Jehowy jako najbardziej zwalczana sekta w Armenii”. Wschodnioznawstwo 10: 101–118.
Krzysztofek, Katarzyna. 2011. „Problematyka przeprowadzania zabiegów transfuzji krwi u Świadków Jehowy w polskim porządku prawnym”. Przegląd Prawa Wyznaniowego 3: 51–68.
Łopatowska-Rynkowska, Joanna. 2009. „Sprawa Religionsgemeinschaft der Zeugen Jehovas i inni przeciw Austrii (skarga nr 40825/98)”. Przegląd Prawa Wyznaniowego 1: 229–263.
Mana-Walasek, Sabrina. 2016. „Korelacja autonomii jednostki z wolnością w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka”. Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego 15(2): 461–478.
Modzelewski, Wojciech. 1996. Pacyfizm w Polsce. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
Murdoch, Jim. 2012. Ochrona prawa do wolności myśli, sumienia i wyznania w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Podręczniki praw człowieka Rady Europy. Strasburg: Rada Europy.
Néill, Ó Clayton. 2017. „Jehovah’s Witnesses and Blood Transfusions: An Analysis of the Legal Protections Afforded to Adults and Children in European/English Human Rights Contexts”. European Journal of Health Law 24(4): 368–389. (Crossref)
Nowicki, Marek Antoni. 2005a. „Palau-Martinez przeciwko Francji – wyrok ETPC z dnia 16 grudnia 2003 r., skarga nr 64927/01”. W: Nowy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 1999–2004, oprac. Marek Antoni Nowicki, 1321. Kraków: Zakamycze.
Nowicki, Marek Antoni. 2005b. „Thlimmenos przeciwko Grecji – wyrok ETPC z dnia 6 kwietnia 2000 r., skarga nr 34369/97”. W: Nowy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 1999–2004, oprac. Marek Antoni Nowicki, 928. Kraków: Zakamycze.
Nowicki, Marek Antoni. 2008a. „97 członków Gldani Congregation of Jehovah’s Witnesses (Kongregacja Świadków Jehowy Gldani) i 4 inne osoby przeciwko Gruzji – wyrok ETPC z dnia 3 maja 2007 r., skarga nr 71156/01”. W: Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2007, oprac. Marek Antoni Nowicki, 54. Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer business.
Nowicki, Marek Antoni. 2008b. „Kuzniecow i inni przeciwko Rosji – wyrok ETPC z dnia 11 stycznia 2007 r., skarga nr 184/02”. W: Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2007, oprac. Marek Antoni Nowicki, 165. Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer business.
Nowicki, Marek Antoni. 2009. „Religionsgemeinschaft der Zeugen Jehovas i inni przeciwko Austrii – wyrok ETPC z dnia 31 lipca 2008 r., skarga nr 40825/98”. W: Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2008, oprac. Marek Antoni Nowicki, 201. Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer business.
Nowicki, Marek Antoni. 2012. „Bayatyan przeciwko Armenii – wyrok ETPC z dnia 7 lipca 2011 r., skarga nr 23459/03”. W: Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2011, oprac. Marek Antoni Nowicki, 360. LEX 2012.
Nowicki, Marek Antoni. 2024a. „Europejski Trybunał Praw Człowieka – przegląd orzecznictwa (styczeń – marzec 2024 r.)”. Palestra 5: 128–137. (Crossref)
Nowicki, Marek Antoni. 2024b. „Europejski Trybunał Praw Człowieka – przegląd orzecznictwa (lipiec–wrzesień 2024 r.)”. Palestra 10: 116–125. (Crossref)
Ochs, Michael. 2002. „Persecution of Jehovah’s Witnesses in Georgia Today”. Religion, State and Society 30(3): 239–276. (Crossref)
Orzeszyna, Krzysztof. 2007. Podstawy relacji między państwem a kościołami w konstytucjach państw członkowskich i traktatach Unii Europejskiej. Studium prawnoporównawcze. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Pomykała, Agnieszka. 2000. „Prozelityzm – bolesna rzeczywistość w życiu kościołów. Studium na podstawie dokumentów wspólnej grupy roboczej Kościoła rzymskokatolickiego i Światowej Rady Kościołów”. Łódzkie Studia Teologiczne 9: 237–256.
Richardson, T. James. 2017. „Update on Jehovah’s Witness Cases before the European Court of Human Rights: Implications of a Surprising Partnership”. Religion, State and Society 45(3–4): 232–248, https://doi.org/10.1080/09637494.2017.1389131. (Crossref)
Schroeder, Judah B. 2011. „The Role of Jehovah’s Witnesses in the emergent Right of Conscientious Objection to Military Service in International Law”. Kirchliche Zeitgeschichte 24(1): 169–206. (Crossref)
Skrzydło, Jacek. 2010. „Wykonanie wyroku ETPCz”. Europejski Przegląd Sądowy 11: 4–13.
Sobczak, Jacek, Ksenia Kakareko. 2022. „Konstytucyjne prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego oraz religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami”. W: W trosce o rozwój i bezpieczeństwo dziecka we spółczesnym świecie. Aspekty społeczno-prawne, red. Anna Pawlak, Beata Skwarek, Justyna Stadniczeńko, Oksana Petrenko, 15–38. Legnica–Warszawa: Wydawnictwo Akademii Ekonomiczno-Humanistycznej.
Świątkowski, Andrzej Marian. 2023a. Religia w orzecznictwie Europejskich Trybunałów Sprawiedliwości. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Świątkowski, Andrzej Marian. 2023b. „Przetwarzanie danych osobowych przez członków wspólnoty religijnej Świadków Jehowy”. Roczniki Administracji i Prawa 23(1): 81–94.
Warecka, Katarzyna. 2014. Strasburg: nie można ujawniać odmowy transfuzji przez Świadka Jehowy. Avilkina i inni przeciwko Rosji – wyrok ETPC z dnia 6 czerwca 2013 r., skarga nr 1585/09, LEX/el.
Warecka, Katarzyna. 2015. Strasburg: Gruzja tolerowała prześladowania świadków Jehowy. Begheluri przeciwko Gruzji – wyrok ETPC z dnia 7 października 2014 r., skarga nr 28490/02, LEX/el.
Wiwatowski, Tadeusz. 2001. „Stanowisko Świadków Jehowy wobec opieki medycznej”. W: Małgorzata Szeroczyńska, Bogumiła Wołoszczuk-Gębicka, Tadeusz Wiwatowski, Zabiegi chirurgiczne u Świadków Jehowy. Aspekty medyczne i prawne, 9–19. Warszawa: Wydawnictwo Emu.
Jagiellonian University
Dr hab., Pracownia Prawa Kościelnego i Wyznaniowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 9, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0003-2579-1454Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
